Ρωμαίος και Ιουλιέττα: Η όπερα του Σαρλ Γκουνό στην ΕΛΣ

Από τις 25 Φεβρουαρίου και για έξι παραστάσεις το έργο ορόσημο του γαλλικού ρεπερτορίου θα παρουσιαστεί στην Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος της Εθνικής Λυρικής Σκηνής στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος σε μουσική διεύθυνση Λουκά Καρυτινού και σκηνοθεσία Νίκου Μαστοράκη.

Η όπερα Ρωμαίος και Ιουλιέττα του Γκουνό παραμένει μέχρι σήμερα μακράν η δημοφιλέστερη μελοποίηση του σαιξπηρικού δράματος. Οι λιμπρετίστες του έργου Ζυλ Μπαρμπιέ και Μισέλ Καρρέ έμειναν πιστοί στο ομώνυμο έργο του Σαίξπηρ, από το οποίο συχνά δανείστηκαν αυτούσια κομμάτια, καθώς πολλά σημεία του σαιξπηρικού κειμένου αποτελούν ιδανική πρώτη ύλη για λιμπρέτο όπερας.

Η υπόθεση εκτυλίσσεται στη Βερόνα και αφορά τον έρωτα του Ρωμαίου και της Ιουλιέττας. Οι δυο νέοι παντρεύονται κρυφά, καθώς οι οικογένειές τους βρίσκονται σε διαμάχη. Κατά τη διάρκεια αντιδικίας, ο Ρωμαίος σκοτώνει τον εξάδελφο της Ιουλιέττας και εξορίζεται από την πόλη. Προκειμένου να αποφύγει γάμο με άλλον, όπως επιθυμεί ο πατέρας της, η Ιουλιέττα πίνει ένα φίλτρο που τη ρίχνει σε βαθύ ύπνο, ενώ ο περίγυρός της τη θεωρεί νεκρή. Τα νέα φτάνουν στον Ρωμαίο, ο οποίος επιστρέφει στη Βερόνα και, θεωρώντας την Ιουλιέττα νεκρή, φαρμακώνεται. Όταν εκείνη ξυπνά και καταλαβαίνει τι έχει συμβεί, αυτοκτονεί προκειμένου να ενωθεί για πάντα με τον αγαπημένο της.

Για το τέλος του έργου ο Γκουνό διαφοροποιήθηκε από τον Σαίξπηρ και ακολούθησε την παραλλαγή που είχε εισαγάγει ο διάσημος Βρετανός ηθοποιός του 18ου αιώνα Ντέιβιντ Γκάρρικ, και την οποία είχε επιλέξει επίσης ο Μπερλιόζ. Σύμφωνα με αυτήν, όταν ξυπνά η Ιουλιέττα ο Ρωμαίος δεν έχει χάσει ακόμα πλήρως τις αισθήσεις του, έτσι ώστε να είναι ακόμα εφικτός ένας τελευταίος διάλογος, ένα τελευταίο ντουέτο, ανάμεσα στους δύο ερωτευμένους.

Συνολικά, ο αισθησιακός λυρισμός της μουσικής, ο μελωδικός πλούτος, η ευρηματική ενορχήστρωση και η ισορροπία των χορωδιακών σκηνών πλήθους καθιστούν τη συγκεκριμένη όπερα μια από τις επιτυχέστερες μεταφορές της τραγωδίας του Σαίξπηρ στο λυρικό θέατρο και όχι συμπτωματικά μια από τις πιο αγαπητές όπερες του ρεπερτορίου.

Τα τέσσερα εκτενή ντουέτα για τους εραστές της Βερόνας και οι διάσημες άριές τους μονοπωλούν το ενδιαφέρον και ταυτόχρονα αναπτύσσουν δραματουργικά την ιστορία από την αθώα αρχική συνάντηση των δύο νέων ως το τραγικό τους τέλος, από το ανάλαφρο «βαλς» της Ιουλιέττας έως την «άρια του δηλητηρίου» της ίδιας και από το εκστατικό τραγούδι του Ρωμαίου ως τον απαρηγόρητο μονόλογό του πάνω από το μνήμα της Ιουλιέττας.

Χάρη στον απίστευτο μελωδικό της πλούτο, η όπερα αυτή γνώρισε μεγάλη επιτυχία από την πρώτη κιόλας παρουσίασή το 1867 στο Παρίσι. Ενώ ο Φάουστ χρειάστηκε αρκετό καιρό προκειμένου να κατακτήσει το κοινό, η όπερα Ρωμαίος και Ιουλιέττα σημείωσε άμεση επιτυχία και ήδη από την πρώτη χρονιά ξεπέρασε τις εκατό παραστάσεις, ενώ την ίδια χρονιά παρουσιάστηκε στο Λονδίνο και τη Νέα Υόρκη.

Παρότι ο συνθέτης εστιάζει στο κεντρικό ζευγάρι, οι σκηνές πλήθους με τα εντυπωσιακά χορωδιακά, καθώς επίσης οι σκηνές χορού, δίνουν στο έργο λάμψη και ένα στοιχείο φαντασμαγορίας, που συνεισφέρουν στη δημοτικότητά του.

Τη νέα αυτή παραγωγή της ΕΛΣ σκηνοθετεί ο σπουδαίος θεατρικός σκηνοθέτης Νίκος Μαστοράκης, ο οποίος με το έργο αυτό παρουσιάζει για πρώτη φορά δουλειά του στο λυρικό θέατρο. Μέσα από μια σύγχρονη και αφαιρετική αισθητική, ο Μαστοράκης εστιάζει στο κεντρικό ζευγάρι και προτείνει τη μεταφορά του σαιξπηρικού δράματος στο σήμερα.

Τα σκηνικά της παραγωγής υπογράφει ο διακεκριμένος Γερμανός σκηνογράφος Γιοχάννες Συτς, ο οποίος έχει υπογράψει σημαντικές παραστάσεις σε κορυφαία θέατρα ανά την Ευρώπη (Λονδίνο, Βερολίνο, Παρίσι κ.α.), αλλά και στις μεγαλύτερες ευρωπαϊκές όπερες (Βερολίνο, Φρανκφούρτη, Λυόν, Ζάλτσμπουργκ, Λονδίνο, Άμστερνταμ κ.α.). Στην Ελλάδα έχει παρουσιάσει δουλειά του για το Εθνικό Θέατρο το 2010, στον Ορέστη του Γιάννη Χουβαρδά.

Στην παραγωγή συμμετέχει ένα λαμπερό καστ διακεκριμένων πρωταγωνιστών.

Στον ρόλο της Ιουλιέττας κάνει το ντεμπούτο της, η σπουδαία Ελληνίδα υψίφωνος Μυρτώ Παπαθανασίου, η οποία διαπρέπει στα σπουδαιότερα λυρικά θέατρα του πλανήτη (Βιέννη, Παρίσι, Νέα Υόρκη, Γενεύη, Βαρκελώνη, Βρυξέλλες, Κοπεγχάγη, Ρώμη), έχοντας στο ενεργητικό της συνεργασίες με τους σημαντικότερους αρχιμουσικούς και σκηνοθέτες όπερας της εποχής μας.

Τον ρόλο του Ρωμαίου θα ερμηνεύσει ο περιζήτητος Ισπανός τενόρος Ισμαέλ Τζόρντι, ο οποίος έρχεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα. Έχοντας ολοκληρώσει τις σπουδές του δίπλα στον σπουδαίο Αλφρέντο Κράους, έχει ήδη τραγουδήσει σε όλα τα μεγάλα Ευρωπαϊκά λυρικά θέατρα, αλλά και στον Καναδά και την Ιαπωνία, και έχει λάβει διθυραμβικές κριτικές για τις ερμηνείες του στη σκηνή, καθώς και για τις ηχογραφήσεις του.

Τη διανομή συμπληρώνουν νεότεροι και καταξιωμένοι Έλληνες μονωδοί: Δημήτρης  Κασιούμης, Άρτεμις Μπόγρη, Χάρης Ανδριανός, Αντώνης Κορωναίος, Πέτρος Μαγουλάς, Χρυσάνθη Σπιτάδη, Διονύσης Μελογιαννίδης, Νίκος Κοτενίδης, Γιώργος Ρούπας, Κωστής Ρασιδάκις.

Την Ορχήστρα της ΕΛΣ διευθύνει ο αρχιμουσικός Λουκάς Καρυτινός. Συμμετέχει η Χορωδία και το Μπαλέτο της ΕΛΣ.

Ρωμαίος και Ιουλιέττα με μια ματιά

Ο συνθέτης

Ο Σαρλ Γκουνό γεννήθηκε στο Παρίσι το 1818 και πήρε τα πρώτα μαθήματα πιάνου από τη μητέρα του. Σπούδασε στο Ωδείο του Παρισιού και το 1839 κέρδισε το περίφημο Βραβείο της Ρώμης για την καντάτα του Φερνάνδος. Στην Ιταλία μελέτησε τα έργα του Παλεστρίνα και άλλες συνθέσεις εκκλησιαστικής μουσικής. Αργότερα, χάρη στην Φάννυ και τον Φέλιξ Μέντελσον ήρθε σε επαφή με τη μουσική του Ι. Σ. Μπαχ.

Το 1851 συνέθεσε την πρώτη του όπερα, τη Σαπφώ. Το 1859 ο Φάουστ έκανε τον συνθέτη γνωστό σε όλο τον κόσμο. Ακολούθησαν η γαλλικής θεματολογίας Μιρέιγ, που πρόσφατα έχει έρθει και πάλι στο προσκήνιο, και η όπερα Ρωμαίος και Ιουλιέττα, βασισμένη στον Σαίξπηρ, η οποία σημείωσε άμεσα τεράστια επιτυχία.

Εκτός από λυρικά έργα, ο Γκουνό συνέθεσε επίσης συμφωνίες, ενώ κατά τα τελευταία χρόνια της ζωής του ασχολήθηκε ιδιαίτερα με έργα θρησκευτικής μουσικής, ορατόρια, λειτουργίες, μοτέτα. Πέθανε από εγκεφαλική συμφόρηση το 1893.

Το έργο

Η πεντάπρακτη όπερα Ρωμαίος και Ιουλιέττα βασίζεται σε ποιητικό κείμενο των Ζυλ Μπαρμπιέ και Μισέλ Καρρέ, οι οποίοι στηρίχτηκαν στην ομότιτλη τραγωδία του Σαίξπηρ.

Πρεμιέρες

H όπερα Ρωμαίος και Ιουλιέττα πρωτοπαρουσιάστηκε στο Αυτοκρατορικό Λυρικό Θέατρο του Σατλέ στις 27 Απριλίου 1867.

Στις 30 Ιουλίου του 1920 παραστάθηκε από τον ιδιωτικό θίασο Κυπαρίσση στο «τελείως αεριζόμενον» θέατρο Ολύμπια με πρωταγωνίστρια τη γεννημένη στην Κριμαία Θάλεια Σαμπανίεβα (το γένος Μυταράκη), η οποία στη συνέχεια εμφανίστηκε στη Μητροπολιτική Όπερα της Νέας Υόρκης σε διάφορους πρωταγωνιστικούς ρόλους, όπως Τσο-Τσο-Σαν (Μαντάμα Μπαττερφλάι), Μανόν στην ομώνυμη όπερα του Μασνέ, Μουζέττα (Μποέμ), Νέντα (Παλιάτσοι), Βασίλισσα Σεμάκα (Ο χρυσός πετεινός), Αντωνία (Τα παραμύθια του Χόφμαν) αλλά και ως Πουλί του δάσους (Ζήγκφρηντ) κατά τα έτη 1923 έως 1929.

Από την Εθνική Λυρική Σκηνή η όπερα παρουσιάζεται για πρώτη φορά.

Συντελεστές:

Πρώτη παρουσίαση από την Εθνική Λυρική Σκηνή
Κύκλος Γαλλική Όπερα / 200 χρόνια από τη γέννηση του Σαρλ Γκουνό

Μουσική διεύθυνση Λουκάς Καρυτινός
Σκηνοθεσία Νίκος Μαστοράκης
Σκηνικά Γιοχάννες Συτς
Φωτισμοί Φραντς Πέτερ Ντάβιντ
Διεύθυνση Χορωδίας Αγαθάγγελος Γεωργακάτος

Ρωμαίος Ισμαέλ Τζόρντι
Ιουλιέττα Μυρτώ Παπαθανασίου
Καπουλέτος Δημήτρης Κασιούμης
Στέφανος Άρτεμις Μπόγρη
Μερκούτιος Χάρης Ανδριανός
Τυβάλδος Αντώνης Κορωναίος
Πατήρ Λαυρέντιος Πέτρος Μαγουλάς
Γερτρούδη Χρυσάνθη Σπιτάδη
Μπενβόλιος Διονύσης Μελογιαννίδης
Κόμης Πάρης Νίκος Κοτενίδης
Δούκας Γιώργος Ρούπας
Γρηγόριος Κωστής Ρασιδάκις

Με την Ορχήστρα, τη Χορωδία και το Μπαλέτο της Εθνικής Λυρικής Σκηνής

Φωτογραφία θέματος: Μυρτώ Παπαθανασίου – Ισμαέλ Τζορντι. © Δημήτρης Σακαλάκης