Ρόμπερτ Ίργουιν: Ο μεγάλος εικαστικός των εγκαταστάσεων του χώρου και του φωτός στο Βερολίνο

«Ο στόχος μου είναι, κατά μια έννοια, να σε κάνω να δεις κάτι περισσότερο αύριο απ΄ό,τι είδες σήμερα»

Όπως αναφέρει το κείμενο της έκθεσης στη Sprüth Magers, τα τελευταία εξήντα χρόνια ο καλλιτέχνης διερευνά την εμπειρία των αισθήσεων και της κίνησης, οξύνοντας με τα έργα του την αντίληψη του θεατή για τον περιβάλλοντα χώρο. Με τη χρήση του φωτός, των αντανακλάσεων, των χρωμάτων και την απλότητα των υλικών, τα έργα του δημιουργούν σύνθετα οπτικά και χωρικά αποτελέσματα.

Στην έκθεση αυτή παρουσιάζει δύο ενότητες έργων: τα επίτοιχα φθορίζοντα Unlights που δεν εκπέμπουν φώς και τρείς γλυπτικές συνθέσεις από διάφανο ακρυλικό. Τμήματα αυτών των κατασκευών καλύπτονται από ειδικά χρωματιστά, μεταλλικά τζέλ που τους προσδίδουν διάφορα χρώματα, τα οποία μέσα από τις αντιπαραθέσεις τους και με έναν πραγματικά μοναδικό ‘ζωγραφικό’ τρόπο εξασκούν τα μάτια μας στην πρόσληψη τους. Τα γλυπτά από ακρυλικό επίσης φανερώνουν το ενδιαφέρον του Ίργουιν για την παραγωγή φαινομενολογικών εμπειριών μέσα από τις αμυδρές αλλαγές του φωτός, του χρώματος και της επιφάνειας.

Ήδη από τα τέλη του ’60 και αρχές του ’70 ο καλλιτέχνης δημιούργησε ψηλές, διαφανείς στήλες από ακρυλικό, που εμφανίζονταν και εξαφανίζονταν ανάλογα με τη θέση του θεατή. Φέρνοντας στο νου οβελίσκους και μνημεία, οι σχηματισμοί αυτοί δεν παραπέμπουν σε κάποιο συγκεκριμένο γεγονός, αλλά στην αντίληψη του φωτός από το ανθρώπινο μάτι και νου, καθώς αυτό κινείται μέσα στο χώρο. Οι στήλες που παρουσιάζονται στην έκθεση, σε χρώματα του γκρί και ανοιχτού γαλαζοπράσινου, άλλοτε αντανακλούν ό,τι συμβαίνει στο χώρο και άλλοτε παραμένουν αδιαφανή. Ο στόχος είναι και εδώ η πρόσκληση στο θεατή να μείνει ακίνητος, να παρατηρήσει με προσοχή, να βιώσει το φυσικό κόσμο και τα φαινόμενά του. 

Η εντυπωσιακή εγκατάσταση του Ίργουιν Light and Space (Kraftwerk Berlin) παρουσιάζεται στο Kraftwerk Berlin, έναν τεράστιο βιομηχανικό χώρο στον οποίο στεγαζόταν το εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, χτισμένο το 1960-64, που ηλεκτροδοτούσε το πρώην Ανατολικό Βερολίνο. Ο επάνω χώρος, όπου βρίσκονταν οι στρόβιλοι της ηλεκτροδότησης, επιλέχτηκε απο τον καλλιτέχνη για τη μοναδικότητα των χαρακτηριστικών του, τις τεράστιες κολόνες από μπετόν, τα μεταλλικά κάγκελα, το ψηλό ταβάνι. Η εγκατάσταση αποτελείται από 240 φθορίζοντα, κυλινδρικά φώτα σε κάθε πλευρά ενός τοίχου 16×16 μέτρα, από την μπροστινή πλευρά άσπρα και από την πίσω μπλε. Όπως εξηγεί ο καθηγητής ιστορίας της τέχνης στο California State University, Long Beach Matthew Simms στο κείμενο του, οι αφηρημένοι, μοναδικοί σχηματισμοί των φώτων βασίζονται στην πραγματικότητα σε δύο αλληλοεπικαλυπτόμενα πλέγματα, το ένα κάθετο και το άλλο γυρισμένο κατά 45 μοίρες σε σχέση με το πρώτο. Οι αποκλίνουσες συντεταγμένες των πλεγμάτων ‘αποτυπώνονται’ στους διάφορους προσανατολισμούς της διάταξης των φώτων στον τοίχο.  

Παρόλα αυτά, η εγκατάσταση αυτή δεν αποτελεί ούτε την προβολή ενός προσχεδιασμένου σχηματισμού ούτε τη μορφή μιας λογικής οργάνωσης. Το μάτι ψάχνει αυτόκλητα σημεία αναγνώρισης, επανάληψης και ομοιομορφίας, που όμως ο Ίργουιν αποφεύγει να δημιουργήσει. Γι’ αυτό και επεξεργάζεται τα έργα του αποσπασματικά και με γνώση που προέρχεται από εμπειρία, με αποτέλεσμα να μη μπορεί ο θεατής να εστιάσει σε ένα σημείο με στόχο να προσλάβει το όλον του έργου. Το μαγικό συμβαίνει ακριβώς όταν ο θεατής σταματά να αναζητά σύμβολα ή αναγνωρίσιμα στοιχεία και αρχίζει να αντιλαμβάνεται το ‘μονοπάτι’ της σκιάς που εκτείνεται ανάμεσα στα φώτα, θυμίζοντας λαβύρινθο. 

Στην πίσω πλευρά του τοίχου τα μπλε-βιολέ φώτα, σε ακριβώς την ίδια διάταξη με το μπροστινό μέρος του, προκαλούν μια πιο εσωτερική εμπειρία, οι αντιθέσεις ανάμεσα στο φως και τη σκιά των φώτων είναι πιο ήπιες. Ο χώρος επίσης είναι μικρότερος, οπότε και η απόσταση παρατήρησης του έργου προκαλεί ένα εντελώς διαφορετικό βίωμα. Όσο και αν ο θεατής προσπαθεί να ανιχνεύσει τις έννοιες του διπλασιασμού και της αντιγραφής του ενός μέρους του τοίχου με το άλλο, τελικά είναι η ασυμμετρία που γίνεται πιο αισθητά αντιληπτή. Ο Ίργουιν λαμβάνει υπόψη ότι η εμπειρία είναι, ανάμεσα σε άλλα, πάντοτε αποτέλεσμα διαδοχικοτήτων και τοπικών συνθηκών, γι’ αυτό και η τέχνη και η αρχιτεκτονική δεν γίνονται άμεσα αντιληπτές, παρά μόνο συνδυαστικά και μέσα από τα γενικότερα συμφραζόμενα των καλλιτεχνικών προθέσεων, του χώρου και της παρουσίασής της.   

Πηγές: κείμενο της έκθεσης στην Sprüth Magers και Matthew Simms, Robert Irwin (Kraftwerk Berlin), κατάλογος της έκθεσης, σελ. 10-14.

Κεντρική φωτογραφία θέματος: Robert Irwin Stratus, 2020 Shadow + Reflection + Color 182.9 × 247 × 10.8 cm 72 × 97 14 × 4 14 inches © Robert Irwin Courtesy of Pace Gallery, Sprüth Magers, and the Artist Photo Ingo Kniest