Ρωσική λογοτεχνία: Πέντε βιβλία που αξίζει να διαβάσετε

Εδώ παρουσιάζονται πέντε διαχρονικά βιβλία που έχουν γράψει το καθένα τη δική του μοναδική ιστορία.

Vladimir Nabokov, Το μάτι, Εκδόσεις Μεταίχμιο

“Το θέμα στο Μάτι είναι μία έρευνα που οδηγεί τον πρωταγωνιστή μέσα από έναν κυκεώνα από καθρέφτες στη συγχώνευση δίδυμων εικόνων». Αυτά γράφει ο συγγραφέας στο προλογικό σημείωμα του βιβλίου όπου και αναλύει την φιλοσοφία πίσω από την σύλληψη της ιδέας για το Μάτι. Ο συγγραφέας παίζει ανοιχτά το παιχνίδι της ρήξης, δηλαδή καθιστά τον ήρωα έρμαιο του ίδιου του εαυτού και δημιουργεί μία πραγματικότητα γεμάτη ερωτήματα, απορίες και αγωνίες.

Ο ήρωας στο Μάτι είναι ένα υποκείμενο-υποχείριο των φόβων του, αυτής της αέναης αναζήτησης του χαμένου εγώ σε έναν λαβύρινθο ψυχολογικό που τον καταρρακώνει. Είναι κουρασμένος από τον χρόνο, βυθισμένος σε μία θλίψη, αδύναμος μπροστά στο κοινωνικό σύνολο και βιώνει την κατρακύλα που δεν έχει τελειωμό. Κάτω από αυτές τις συνθήκες δημιουργεί έναν παράλληλο κόσμο για να μπορέσει να ξεχάσει, να θεραπεύσει τις έγνοιες του και ως μέσο απαλλαγής από τις ολοένα και πιο οδυνηρές στιγμές που περνάει εφευρίσκει ένα δωμάτιο για να μπορεί να παρακολουθεί την ίδια του την ζωή, αλλά ασφαλής πλέον γιατί τίποτα δεν τον αγγίζει. Το Μάτι είναι αυτό που θα του δώσει νέα ζωή, αλλά αυτό είναι μόνο μία παραίσθηση, ένα όνειρο θερινής νυκτός και εκείνος δεν το παραδέχεται διότι το θολό τοπίο παραμείνει ακέραιο.

Βασίλι Γκρόσμαν, Τα πάντα ρει, Εκδόσεις Γκοβόστη

«Τα πάντα ρει» δεν είναι ένα απλό μυθιστόρημα, εμπεριέχει ψήγματα μαρτυρίας από τον καιρό των διώξεων και των βασανιστηρίων στα στρατόπεδα εξορίας, είναι σαφέστατα μία καταγραφή του συνόλου της πολυετούς καταστροφικής Σταλινιάδας αν μπορούμε να αποκαλέσουμε με αυτό τον νεολογισμό τα έργα και τις ημέρες αυτού του δικτάτορα που αναλώθηκε στην υπεράσπιση της εξουσίας του με κάθε τίμημα ρημάζοντας ζωές.

Ο Γιώργος Μπλάνας, που έχει αναλάβει εδώ όπως και στο «Ζωή και πεπρωμένο» την εξαιρετική μετάφραση, αναφέρει στον μικρό πρόλογό του: «Για τον Γκρόσμαν ο Στάλιν δεν ήταν δικτάτορας, αλλά ιερέας και αυτό ακριβώς ήταν που έκανε τα έργα και τις ημέρες του αποτρόπαια. Δεν υποδούλωσε μόνο μία κοινωνία, αλλά προσπάθησε να την κάνει να πιστέψει πως την απελευθέρωσε». Αυτή λοιπόν η κοινωνία, τους ανθρώπους της οποίας ο Γκρόσμαν περιγράφει εδώ σε στιγμές απόγνωσης και προφανούς απογοήτευσης, ανέμενε από τον «επαναστάτη» και αναμορφωτή Στάλιν την αναγέννηση της Ρωσίας, την αλλαγή που τόσα χρόνια στερήθηκε από τα διάφορα πολιτικά τερτίπια των επονομαζόμενων ηγετών και αναρχοθεωρητικών.

Ιβάν Τουργκένιεφ, Ο μονομάχος, Εκδόσεις Ερατώ

Η ιστορία του Μονομάχου δεν είναι μια απλή ερωτική, ρομαντική ιστορία που στέκεται μόνο στις διεργασίες μεταξύ του ερωτικού τριγώνου, στις τριβές και τις αλλεπάλληλες αντεγκλήσεις ανάμεσα στους δύο αξιωματικούς και την πέτρα του σκανδάλου, την Μάσα. Την τελευταία την διεκδικούν και οι δύο και τελικά όλα αυτά που θεωρούνταν δεδομένα ανατρέπονται μέσα από έναν υπόγειο πόλεμο δηλώσεων, σχολίων και υπαινιγμών που καταλήγουν να γίνουν αιχμηροί.

Ο Τουργκένιεφ χρησιμοποιεί την ιστορία πάθους και χτίζει πάνω σε αυτήν με σκοπό να μεταφέρει και να μεταδώσει όλα αυτά που βίωσε στην μαμά πατρίδα, στο περιβάλλον στο οποίο μεγάλωσε και τον στιγμάτισε. Το πρίσμα του αυτοβιογραφικό και το όχημά του τα προσωπικά βιώματα σε μια Ρωσία με έντονη και πασιφανή την διαφορά ανάμεσα σε πλούσιους και φτωχούς, έναν υποδόριο πόλεμο κοινωνικών τάξεων που μαίνεται για χρόνια μακριά από την δίνη των πραγματικών πολέμων που βρίσκονται σε πρώτο πλάνο. Το μυθιστόρημα κινείται στο δίπτυχο θέση-αντίθεση, το οποίο όμως ποτέ δεν μετατρέπεται σε σύνθεση χαρακτήρων. Είναι τόσο έντονη η διαφορετικότητα των δύο προσώπων, του τρόπου έκφρασης και επικοινωνίας, λεπτομερειών που δείχνουν εμφανείς διαφορές μεταξύ τους έτσι που κάθε προσπάθεια σύγκλισης είναι μια απόλυτη βουτιά στο κενό, μια ουτοπία χωρίς αρχή και τέλος.

Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ, Καρδιά σκύλου, Εκδόσεις Αντίποδες

Φλεγματικός, καυστικός, εκκεντρικός αλλά και πολυμήχανος με τον λόγο του που μοιάζει γλυκό σαν γύρη μέλισσας και αιχμηρό σαν αγκάθι τριανταφυλλιάς, ο Μπουλγκάκοφ θα σατιρίσει βάναυσα την πολιτική, κοινωνική και ταξική κατάσταση στην Ρωσία της εποχής του. Η καρδιά σκύλου, πρώτη φορά μεταφρασμένη απευθείας από τα ρώσικα και με την μεταφραστική υπογραφή της Ελένης Μπακοπούλου, αποτελεί ένα από τα αριστουργηματικά δείγματα της σπουδαίας ρώσικης πρωτοπορίας που αντέχει στην λογοκρισία γιατί ζει και αναπνέει με την ιδέα της κριτικής σε πρόσωπα και πράγματα. Το ίδιο θα συμβεί και εδώ, σε αυτό το παράξενης φύσης σύγγραμμα που γράφτηκε το 1925 αλλά θα έβλεπε τα φώτα της δημοσίευσης παρά πολύ αργότερα, το 1987.

Ο συγγραφέας, ουδέτερα διακείμενος στις αλλαγές που έχουν προκύψει, αφού παραμένει στην ρωσική επικράτεια αλλά δεν ενστερνίζεται τις πολιτικές μεταλλάξεις, θα επιστρατεύσει το βαθύ γκογκολικό πνεύμα που έχει καλλιεργηθεί και θα αναδείξει μία καθαρά προσωπική σύλληψη μπουλγκακοφικής φύσης μακράς διάρκειας και πνοής. Όπως αναφέρει και στο επίμετρο ο Κώστας Σπαθαράκης «η Καρδιά σκύλου ανήκει ιδεολογικά στην επιστημονική φαντασία αλλά εντάσσεται στην παράδοση της μενίππειας σάτιρας, του είδους δηλαδή εκείνου που παρωδεί τους κάθε λογής τσαρλατάνους, σοβαροφανείς και φανατικούς».

Λέων Τολστόι, Περί τρέλας, Εκδόσεις Ροές

“Aν θες να εξαλείψεις ένα φαινόμενο, θα πρέπει πρώτα να το μελετήσεις». Σε αυτή την φράση του ο δάσκαλος Τολστόι, με την εμβληματική μορφή του, συμπυκνώνει όλη του την φιλοσοφία ζωής με την οποία ανδρώθηκε και με την οποία πορεύτηκε κατά την διάρκεια του μακρού του βίου. Σε αυτό το μικρό εγχειρίδιο καταγραφής σκέψεων που είναι γραμμένο την τελευταία χρονιά της ζωής του και εμπεριέχει αλήθειες οικουμενικές και σιωπηλά θορυβώδεις, ο Τολστόι καταπιάνεται με την εξασθενημένη φύση του ανθρώπινου είδους, τις αδυναμίες που κλονίζουν συθέμελα το μυαλό και την ψυχή αλλά σπέρνει ελπίδα για να θερίσει ευτυχία όπου είναι δυνατόν να παρέμβει με το τρυφερό αλλά και αιχμηρό κεντρί του λόγου του. Ο λόγος του αυτός σκορπάει φως μέσα στο σκοτάδι, ήλιο μέσα στην συννεφιά και την καταιγίδα, ελπίδα μέσα στην απόγνωση με καθαρότητα και αυθεντικότητα.

Γιατί όπως αναφέρει και στο εξαιρετικό επίμετρο η Βιργινία Γαλανοπούλου, ο ίδιος βίωσε όλα αυτά στα οποία αναφέρεται, τον πόλεμο της Κριμαίας για παράδειγμα από τον οποίο βγήκε ψυχικά λαβωμένος και στον οποίο υπηρέτησε ζώντας εκ του σύνεγγυς την αθλιότητα της σφαγής αθώων ανθρώπων στο όνομα άσκοπων σκοπιμοτήτων. Για αυτό άλλωστε αγωνίστηκε σθεναρά, γενναία και επίμονα για μία παγκόσμια ειρήνη, αυτή την ειρήνη που σαν φτερό δεν βρίσκει ησυχία αλλά σέρνεται στις λάσπες από έναν άνεμο πολεμοχαρή.