Σαν πέτρινα λιοντάρια στη μπασιά της νύχτας, του Ολιβιέ Ζισουά

Ο Γάλλος Ολιβιέ Ζισουά υπογράφει την ταινία με τίτλο «Σαν πέτρινα λιοντάρια στη μπασιά της νύχτας», που αποτελεί ποιητικές μνήμες της Μακρονήσου.

Η ταινία θα προβάλλεται στους κινηματογράφους από την Πέμπτη 18 Απριλίου 2013, ενώ η ελληνική πρεμιέρα θα πραγματοποιηθεί την ίδια ημέρα, στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος, με την παρουσία του σκηνοθέτη.

Μια ταινία της οποίας η ευγλωττία δεν συγκρίνεται παρά μόνο με την απλότητα.

Η ευστοχία της φόρμας που επιλέχτηκε προκαλεί θαυμασμό.

Télérama

Λιτή και απαστράπτουσα.

Le courrier

Ένα δοκίμιο τεκμηρίωσης τόσο ερημικό όσο και συναρπαστικό.

La Tribune de Genève

Σύνοψη

Από το 1947 ως και το 1951, περισσότεροι από 80.000 άνδρες, γυναίκες και παιδιά ελληνικής καταγωγής εκτοπίστηκαν στη Μακρόνησο, σε στρατόπεδα αναμόρφωσης που δημιουργήθηκαν για να «καταπολεμήσουν την επέκταση του Κομμουνισμού». Ανάμεσα στους εξόριστους αυτούς βρίσκονταν πολλοί συγγραφείς και ποιητές, όπως ο Γιάννης Ρίτσος και ο Τάσος Λειβαδίτης. Παρά τις στερήσεις και τα βασανιστήρια, κατάφεραν να γράψουν ποιήματα στα οποία περιγράφουν τον αγώνα για επιβίωση μέσα σε αυτό το σύμπαν εγκλεισμού. Τα κείμενα αυτά, εκ των οποίων κάποια θάφτηκαν στα στρατόπεδα, βρέθηκαν αργότερα. Η ταινία αναμιγνύει τα ποιητικά αυτά γραπτά με τις ομιλίες «αναμορφωτικής» προπαγάνδας που μεταδίδονταν ακατάπαυστα από τα μεγάφωνα των στρατοπέδων. Αργά πλάνα τράβελινγκ μας οδηγούν σε ένα υπνωτικό ταξίδι μέσα στα ερείπια των στρατιωτικών εγκαταστάσεων, ενώ προσκρούουν σε φωτογραφικά αρχεία. Ένα κινηματογραφικό δοκίμιο που ζωντανεύει τη μνήμη ξεχασμένων ερειπίων και μιας μάχης που χάθηκε.

Σημείωμα του σκηνοθέτη

Οι ποιητές συνήθως γράφουν για να υμνήσουν τη φύση, να εκφράσουν ερωτικά αισθήματα ή ακόμα την οδύνη της ύπαρξης. Σπάνιοι είναι εκείνοι που δημιούργησαν ποιητικό έργο πίσω από συρματοπλέγματα, κάτω από βασανιστήρια. Οι ποιητές της Μακρονήσου έκαναν να αναδυθεί από τα κείμενά τους μια φωνή αντίστασης, ένας πίδακας ζωτικής δύναμης. Τα ποιητικά χρονικά της ζωής των πολιτικών εξόριστων πάνω στο νησί αφηγούνται τον τρόμο και την επιβίωση μέσα σε αυτό το βάρβαρο εργαστήριο που στόχο είχε τον «πνευματικό επαναπρογραμματισμό» των αντιστεκόμενων κομμουνιστών.

Όταν, κατά λογοτεχνική τύχη, διάβασα τα ποιήματα αυτά, «είδα» εικόνες ενός φρικτού παρελθόντος, τις οποίες θέλησα να φέρω αντιμέτωπες με εικόνες του παρόντος: αυτές των ερειπίων των στρατοπέδων της Μακρονήσου. Θέλησα να ψάξω στους σωρούς από πέτρα και σκυρόδεμα για αποτυπώματα των όσων συνέβησαν, να τα αντιπαραθέσω στα ουρλιαχτά των μεγαφώνων που μετέδιδαν εθνικιστικά συνθήματα, να τα τοποθετήσω δίπλα στις φωτογραφίες των εξόριστων. Μια ταινία μνήμης που μάχεται ενάντια στη λήθη, σήμερα που αποτρόπαιες εθνικιστικές εξάρσεις αναδύονται ξανά στην Ελλάδα…

Τα ποιητικά αυτά κείμενα που γράφτηκαν πίσω από τα συρματοπλέγματα της απομόνωσης παραβάλλονται με τις εικόνες ερειπίων που «επιβιώνουν» στο νησί. Κινηματογραφημένες συμμετρικά σε πλάνα τράβελινγκ και πανοραμίκ 360°, αυτές οι εικόνες ερειπίων ξετυλίγουν ένα χώρο που υπνωτίζει και επιχειρεί να θέσει σε λειτουργία τη φαντασία, μεταξύ παρουσίας και απουσίας, μνήμης και λήθης. Η σύζευξη ανάμεσα στην ακρόαση της ποίησης και τη σχεδόν «παράλογη» κινηματογραφική προσοχή που δίνεται στα πέτρινα ερείπια επιδιώκει να ξυπνήσει τα αποτυπώματα της Ιστορίας που «εμπεριέχονται» στις πέτρες.

Αυτό το πεδίο εικόνας και λογοτεχνίας αποτελεί τον πυρήνα αυτού του κινηματογραφικού δοκίμιου. Παράλληλα, τα γραπτά της εθνικιστικής βασιλόφρονης προπαγάνδας που εξυμνούσε τις αρετές του «εργαστηρίου της Μακρονήσου» έρχονται να αντιπαρατεθούν στα ποιήματα των «αμετανόητων» εξόριστων. Μεταξύ αμετανόητης ποίησης και ακροδεξιάς προπαγάνδας διεξάγεται επί της οθόνης ένα είδος λογοτεχνικού και φωτογραφικού «Ψυχρού Πολέμου» που διαδραματίζεται στην περιορισμένη έκταση της Μακρονήσου.

Τέλος, μια φωνή απευθύνεται στους αμετανόητους στο δεύτερο πρόσωπο του πληθυντικού, ιχνογραφώντας, ανακαλώντας, διερευνώντας την ιστορική μοναδικότητα των στρατοπέδων της Μακρονήσου. Εξήντα και περισσότερα χρόνια μετά από τα γεγονότα αυτά, η φωνή αυτή – τροφοδοτημένη από τις πολυάριθμες μαρτυρίες των επιζώντων της Μακρονήσου – ρωτά για το μοναδικό αυτό γεγονός στην ιστορία του 20ού αιώνα, σκιαγραφεί την επίμονη αντίσταση στα βασανιστήρια, διερωτάται για τη δύναμη της ουτοπίας… Σε αντίστιξη, τα ποιήματα που επιτρέπουν να ακουστεί το «βίωμα του εγκλεισμού» στη Μακρόνησο έρχονται ως απαντήσεις σε αυτό το κείμενο, το οποίο περισσότερο θέτει ερωτήματα παρά πληροφορεί.

Ολιβιέ Ζισουά

Συντελεστές

Σκηνοθεσία, φωτογραφία, μοντάζ: Ολιβιέ Ζισουά

Λογοτεχνική έρευνα, Βοηθός σκηνοθέτη: Ελένη Γιώτη

Καλλιτεχνική συνεργασία: Κορίν Μορί

Ιστορικός σύμβουλος: Στρατής Μπουρνάζος

Με τις φωνές των: Τάσος Ράπτης, Κώστας Βασαρδάνης, Γιάννος Περλέγκας, Μάνος Βακούσης, Περικλής Μουστάκης, Ζαν-Κλοντ Ντοφέν

Μακενίστας: Κάρολος Στέρμι

Ήχος: Άρης Αθανασόπουλος

Παραγωγοί: Πιέρ-Αλέν Μεγιέρ, Ξαβιέ Καρνιό

Συμπαραγωγοί: Θάνος Λαμπρόπουλος, Ολιβιέ Ζισουά

Παραγωγή: AMIP, Prince Film

Συμπαραγωγή: Radio Télévision Suisse (RTS), Περίπλους, Les Films du Mélangeur

Με τη συνδρομή: Pong Film (Merle Kroeger & Philip Schaefner)

Με την υποστήριξη: Office fédéral de la culture (DFI), CNC, Conseil Général de Midi-Pyrénées, Fonds Regio Films avec la Loterie Romande, Fonds culturel de Suissimage, Fonds Succès Cinéma, «Brouillon d’un rêve» – SCAM, Ταινιοθήκη της Ελλάδος

Το σχέδιο αυτής της ταινίας παρουσιάστηκε στο FIDLab 2010

Τεχνικά στοιχεία

Τίτλος: Σαν πέτρινα λιοντάρια στη μπασιά της νύχτας

Διάρκεια: 87 λεπτά

Αναλογία εικόνας: 1,83 ~ Φορμά εικόνας: HD 1080p

Φορμά προβολής: DCP 24i / HDCAM 1080p ~ Ήχος: Digital 5.1

Γλώσσα: Ελληνικά, Γαλλικά ~ Υπότιτλοι: Αγγλικά, γαλλικά, ελληνικά, γερμανικά

Έτος παραγωγής: 2012

Χώρα παραγωγής: Ελβετία, Γαλλία, Ελλάδα

Βιογραφικό Ολιβιέ Ζισουά

Ο Ολιβιέ Ζισουά γεννήθηκε το 1969 στη Γενεύη (Ελβετία). Μετά από σπουδές Θεωρητικής Φυσικής και Λογοτεχνίας, εργάστηκε ως βοηθός καθηγητή στο Πανεπιστήμιο της Λωζάνης (Ελβετία). Στο θέατρο, εργάστηκε ως βοηθός του Ματίας Λάνγκχοφ, σκηνοθέτησε πολλές θεατρικές παραγωγές έργων των Μπέρτολτ Μπρεχτ και Χάινερ Μίλερ, ενώ εργάζεται μέχρι σήμερα ως δραματουργός. Από το 2000, στρέφεται στον κινηματογράφο. Από το 2006 ως το 2011, διδάσκει κινηματογράφο στο Πανεπιστήμιο Paris-Est Marne la Vallée (Γαλλία). Από το 2010, διδάσκει στην Εθνική Σχολή Κινηματογράφου της Γαλλίας La Femis. Πέρα από τις ταινίες ντοκιμαντέρ που έχει σκηνοθετήσει, έχει εργαστεί ως μοντέρ σε δέκα ταινίες μεγάλου μήκους, κυρίως ντοκιμαντέρ, καθώς επίσης και σε ταινίες μυθοπλασίας και εγκαταστάσεις βίντεο.

Φιλμογραφία (ως σκηνοθέτης)

2012  Σαν πέτρινα λιοντάρια στη μπασιά της νύχτας [doc]

2008  Μακριά από τα χωριά [doc]

2004  Τζούρου (ένα σκοινί γύρω από το λαιμό σου) [doc]

2002  Μα Ντάμπα Σισόκο, Ενας Παραμυθάς στην Εξορία [doc]

Βιογραφικό Περίπλους

Η Περίπλους ΕΠΕ ιδρύθηκε το 1988 από τον παραγωγό Θάνο Λαμπρόπουλο, τον σκηνοθέτη Στέλιο Χαραλαμπόπουλο και τον διευθυντή φωτογραφίας Γιάννη Βαρβαρίγο. Στις παραγωγές και διεθνείς συμπαραγωγές της περιλαμβάνονται δεκάδες ντοκιμαντέρ για τον κινηματογράφο και την τηλεόραση, καθώς και ταινίες μυθοπλασίας που βραβεύτηκαν στην Ελλάδα και την Ευρώπη. Συνεργάζεται με την ΕΡΤ, το ΕΚΚ, το πρόγραμμα MEDIA, ιδιώτες χορηγούς και ιδρύματα. Ο Θάνος Λαμπρόπουλος (Αθήνα, 1956) εκπροσώπησε την Ελλάδα στο Ευρωπαϊκό Δίκτυο Ντοκιμαντέρ (EDN) και συμμετείχε στις Γ.Σ. του Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου και του Διεθνούς Φεστιβάλ Κιν/φου Θεσσαλονίκης. Είναι μέλος της Σ.Α.Π.Ο.Ε. και της Ελληνικής Ακαδημίας Κινηματογράφου.

Επιλεκτική φιλμογραφία

2012  Σαν πέτρινα λιοντάρια στη μπασιά της νύχτας

2010  Η Υπογραφή

2009  Συναντήσεις με την Κική Δημουλά

2009  Νίκος Παπατάκης: Πορτραίτο ενός ελεύθερου σκοπευτή

2007 Τη νύχτα που ο Φερνάντο Πεσσόα συνάντησε τον Κωνσταντίνο Καβάφη

2005 Γιάννης Μόραλης

2002 Ημερολόγια καταστρώματος – Γιώργος Σεφέρης

2000 Είδαν τα μάτια μας γιορτές

1995 Άδης

 Βραβείo Οικουμενικής Επιτροπής DOK Leipzig 2012

Σκεπτικό της επιτροπής: «Η ταινία αναφέρεται στα λεγόμενα στρατόπεδα αναμόρφωσης στη Μακρόνησο, ελληνικό νησί στο Αιγαίο Πέλαγος, όπου κομμουνιστές διανοούμενοι εκτοπίστηκαν κάτω από επαίσχυντες συνθήκες την περίοδο 1947-1951. Ποιητικά κείμενα των εγκλείστων, κρυμμένα τότε στις ρωγμές των ερειπίων, αποκτούν τώρα μια νέα κινηματογραφική ζωή. Με αυτά και μέσα σε αυτά τα κείμενα, οι εξόριστοι διατήρησαν την ανθρώπινη αξιοπρέπειά τους. Η ταινία αποτελεί μια συγκλονιστική μαρτυρία για το κουράγιο και την πνευματική δύναμη που χρειάζεται για να αντισταθεί κανείς στη δικτατορία της ομοιόμορφης σκέψης• ένα τεκμήριο ευγενούς ποίησης ενάντια στα κραυγαλέα συνθήματα. Κείμενα που απαγγέλλονται συγκινητικά από φωνές του παρελθόντος αλλάζουν τις αντιλήψεις μας για μια χώρα που πολλοί γνωρίζουν μόνο ως τουρίστες. Ένα κινηματογραφικό δοκίμιο αριστοτεχνικά φτιαγμένο, το Σαν πέτρινα λιοντάρια στη μπασιά της νύχτας παρουσιάζει μια διαμετρική αντίθεση ανάμεσα στα ειδυλλιακά χρώματα καρτ-ποστάλ στο επίπεδο της εικόνας και στην τεκμηρίωση αβυσσαλέας ανημπόριας, βαθιάς ελπίδας και σθένους ζωής στο επίπεδο του ήχου.

Ίσως ήταν αναγκαίο να περάσουν πάνω από 20 χρόνια από την πτώση του Σιδηρού Παραπετάσματος για να μπορέσουν αυτά τα κείμενα να αποκαλύψουν το βαθιά ανθρώπινο μήνυμά τους, από μια εποχή ιδεολογικής πόλωσης και εργαλειοποίησης. Μας κάνει καλό εδώ στην Ευρώπη να σκεφτούμε την Ελλάδα όπως παρουσιάζεται σε αυτή την ταινία».

Συμμετοχές σε φεστιβάλ

ΓΑΛΛΙΑ

Ethnologie & Cinéma

16ες Συναντήσεις Εθνογραφικού Κινηματογράφου (Γκρενόμπλ, 27 Νοέ. – 1 Δεκ. 2012)

Aux écrans du réel

Φεστιβάλ Ταινιών Ντοκιμαντέρ (Λε Μαν, 16 Νοέ. – 2 Δεκ. 2012)

Escales documentaires

12ο Διεθνές Φεστιβάλ Δημιουργικού Ντοκιμαντέρ (Λα Ροσέλ, 6-11 Δεκ. 2012).

Διεθνές Διαγωνιστικό.

Cinemed

35ο Διεθνές Φεστιβάλ Μεσογειακού Κινηματογράφου (Μονπελιέ, 25 Οκτ. – 2 Νοέ. 2013). Διεθνές Διαγωνιστικό.

Périphérie

Συναντήσεις Κινηματογραφικού Ντοκιμαντέρ (Μοντρέιγ, 4-12 Οκτ. 2012)

Hors format

(Ρεν, 27-30 Σεπ. 2012)

ΓΕΡΜΑΝΙΑ

DOK Leipzig

55ο Διεθνές Φεστιβάλ Ταινιών Ντοκιμαντέρ και Animation (Λειψία, 29 Οκτ. – 4 Νοέ. 2012). Διεθνές Διαγωνιστικό. Βραβείο της Οικουμενικής Επιτροπής

ΕΛΒΕΤΙΑ

Visions du réel

18o Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου (Νυόν, 20-27 Απρ. 2012). Διεθνές Διαγωνιστικό.

48es Journées de Soleure

(Solothurn, 24-31 Ιαν. 2013)

ΜΑΡΟΚΟ

Διεθνές Φεστιβάλ Μεσογειακού Κινηματογράφου Τετουάν

(Τετουάν, 23-30 Μαρ. 2013). Διεθνές Διαγωνιστικό. Ειδικό Βραβείο Επιτροπής