Σαρλ Γκουνό – Φάουστ από τη Λυρική Σκηνή στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών

Μια από τις δημοφιλέστερες γαλλικές όπερες, η οποία βασίζεται στο πρώτο μέρος της γνωστής τραγωδίας του Γκαίτε, παρουσιάζει η Εθνική …

Λυρική Σκηνή στις 20 Ιανουαρίου 2012 και για οκτώ μόνο παραστάσεις, στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών – Αίθουσα Αλεξάνδρα Τριάντη. Το αριστούργημα του Γαλλικού ρομαντισμού με τις διάσημες άριες, τα σπουδαία χορωδιακά και το μπαλέτο της «Βαλπούργειας νύχτας», παρουσιάζεται σε μουσική διεύθυνση Μύρωνα Μιχαηλίδη και σκηνοθεσία Ρενάτο Τζανέλλα.

Πρόκειται για μια από τις αγαπημένες grands opéras του κοινού παγκοσμίως, η οποία έχει να παρουσιαστεί στην Ελλάδα από την δεκαετία του ’90. Βασίζεται στην διάσημη τραγωδία του Γκαίτε, όπου ο ηλικιωμένος επιστήμονας Φάουστ πουλά τη ψυχή του στον Μεφιστοφελή, με αντάλλαγμα τη νιότη και τον έρωτα. Στο επίκεντρο της όπερας δεν βρίσκεται τόσο ο ίδιος Φάουστ όσο η Μαργαρίτα, που μεταμορφώνεται χάρη στον έρωτα και τελικά πληρώνει σκληρά τις επιλογές της.

Την ορχήστρα της Εθνικής Λυρικής Σκηνής διευθύνει για πρώτη φορά μετά την ανάληψη των καθηκόντων του ως καλλιτεχνικός διευθυντής της ΕΛΣ, ο αρχιμουσικός Μύρων Μιχαηλίδης, ο οποίος έχει διευθύνει μερικές από τις σημαντικότερες συμφωνικές ορχήστρες, όπως μεταξύ άλλων, τις Συμφωνικές ορχήστρες του Βερολίνου, της Ρώμης, της Ιερουσαλήμ και του Μεξικού, τη Φιλαρμονική του Βουκουρεστίου και της Μπρατισλάβα, την Ορχήστρα της Ραδιοφωνίας της Πράγας, καθώς και όλες τις ελληνικές ορχήστρες.

Ο σκηνοθέτης και διευθυντής του Μπαλέτου της ΕΛΣ, Ρενάτο Τζανέλλα με πολυετή θητεία στην διεύθυνση του μπαλέτου της όπερας της Βιέννης, τοποθετεί την υπόθεση σε μια παλιά άδεια αίθουσα διδασκαλίας. Εκεί, μπροστά από μαυροπίνακες γεμάτους γνώση, ο Φάουστ μόνος, βασανίζεται από τα θεμελιώδη ερωτήματα περί ζωής, θανάτου, έρωτα, ευτυχίας. Μέσα στο θολωμένο μυαλό του συναντά τον Μεφιστοφελή, που με δέλεαρ τη Μαργαρίτα, τον πείθει να υπογράψει την συμφωνία με τον διάβολο.

Ο Τζανέλλα σημειώνει: «Η προσέγγισή μου απομακρύνεται τόσο από το υπερφυσικό όσο και από το θρησκευτικό στοιχείο και τοποθετεί τον άνθρωπο και τις αδυναμίες του στο επίκεντρο της υπόθεσης. Ο Φάουστ γίνεται πράγματι πάλι νέος ή απλά ο Μεφιστοφελής του δείχνει όσα θέλει να δει; Εγκαταλείπουν στ’ αλήθεια την αίθουσα προκειμένου να ταξιδέψουν σε άλλους τόπους και να ζήσουν τις πιο εντυπωσιακές περιπέτειες, ή μήπως δεν εγκαταλείπουν ποτέ την αίθουσα διδασκαλίας; Άραγε αυτή η αίθουσα είναι το κεφάλι του Φάουστ, γεμάτο με τόσες πληροφορίες ώστε να μην διακρίνει το πραγματικό από το φανταστικό; Η δουλειά μου κινήθηκε σε αυτή την κατεύθυνση χάρη στη βοήθεια και την καταπληκτική, μοναδική σύλληψη των Αλεσσάντρο Κάμερα (σκηνικά), Κάρλα Ρικόττι(κοστούμια) και Βινίτσιο Κέλι(φωτισμοί)».

Μια πλειάδα κορυφαίων ελλήνων και ξένων ερμηνευτών συμμετέχουν στην παραγωγή. Τον ρόλο του Φάουστ θα ερμηνεύσει ο αμερικάνος τενόρος Έρικ Κάτλερ, ο οποίος έχει εμφανιστεί τα τελευταία χρόνια στα μεγαλύτερα Λυρικά Θέατρα του κόσμου, όπως η Metropolitan Opera της Νέας Υόρκης, η Royal Opera του Λονδίνου και η Όπερα του Παρισιού, ενώ η εμφάνιση του με την Άννα Νετρέμπκο την ΜΕΤ, στους Πουριτανούς του Μπελίνι θεωρείται από τα high lights της καριέρας του.

Την Μαργαρίτα ερμηνεύει η Αλεξία Βουλγαρίδου, η κορυφαία ελληνίδα σοπράνο που πραγματοποιεί μια εξαιρετικά σημαντική καριέρα στο εξωτερικό, με εμφανίσεις σε κορυφαία θέατρα όπως η Royal Opera, η Σκάλα του Μιλάνου, και η Κρατική Όπερα του Βερολίνου, ενώ έχει συνεργαστεί μεταξύ άλλων με τον Ρικάρντο Μούτι, τον Ρονάλντο Βιλαζόν, τον σερ Κόλιν Ντέιβις, τον Αντρέα Μποτσέλλι, αλλά και την Ιζαμπέλ Υπέρ στην ταινία “Deux” του Werner Schroeter. Η Βουλγαρίδου έχει τραγουδήσει με τεράστια επιτυχία τον ρόλο της Μαργαρίτας στη Ρώμη, τη Βασιλεία καθώς και στο φεστιβάλ της Ραβέννα.

Τον Μεφιστοφελή ερμηνεύει ο Παάτα Μπουρτσουλάτζε, ο διάσημος Γεωργιανός μπάσος, εξαιρετικά δημοφιλής και στο κοινό της όπερας στην Ελλάδα. Ο Μπουρτσουλάτζε έχει ερμηνεύσει κορυφαίους ρόλους στην Metropolitan της Νέας Υόρκης, στην Σκάλα του Μιλάνου, στην όπερα της Βιέννης και σε πολλά άλλα θέατρα ανά τον κόσμο. Το καλοκαίρι που μας πέρασε το αθηναϊκό κοινό τον καταχειροκρότησε στον Ναμπούκο του Βέρντι, στο Ωδείο Ηρώδου του Αττικού.

Την διανομή συμπληρώνουν κορυφαίοι έλληνες μονωδοί όπως ο Δημήτρης Πλατανιάς, ο οποίος χειροκροτήθηκε θερμά στον Χορό Μεταμφιεσμένων του Βέρντι που παρουσιάστηκε στην ΕΛΣ, τον Δεκέμβριο, ο Δημήτρης Κασιούμης, η Ειρήνη Καράγιαννη και η Ινές Ζήκου. Στην δεύτερη διανομή συναντάμε μεταξύ άλλων, την πρόσφατα βραβευμένη με το Μεγάλο Βραβείο των Ελλήνων κριτικών μουσικής Τσέλια Κοστέα, τον Ασκάρ Αμπντρατζάκοφ και πολλούς άλλους καταξιωμένους τραγουδιστές.

Την χορωδία της ΕΛΣ διευθύνει ο Νίκος Βασιλείου. Συμμετέχει το Μπαλέτο της ΕΛΣ, σε χορογραφία Ρενάτο Τζανέλλα.

Ο Φάουστ με μια ματιά

Ο συνθέτης / Ο Σαρλ Γκουνό γεννήθηκε στο Παρίσι το 1818 και πήρε τα πρώτα μαθήματα πιάνου από τη μητέρα του. Σπούδασε στο ωδείο του Παρισιού και το 1839 κέρδισε το περίφημο Βραβείο της Ρώμης για την καντάτα του Φερδινάνδος. Στην Ιταλία μελέτησε τα έργα του Παλεστρίνα και άλλες συνθέσεις εκκλησιαστικής μουσικής. Αργότερα, χάρη στην Φάννυ και τον Φέλιξ Μέντελσον ήρθε σε επαφή με τη μουσική του Ι.Σ.Μπαχ. Το 1851 συνέθεσε την πρώτη του όπερα, την Σαπφώ. Το 1859 ο Φάουστ έκανε τον συνθέτη γνωστό σε όλο τον κόσμο. Ακολούθησαν η γαλλικής θεματολογίας Μιρέιγ (1864), που πρόσφατα έχει έρθει και πάλι στο προσκήνιο, και η όπερα Ρωμαίος και Ιουλιέττα (1867), βασισμένη στον Σαίξπηρ. Εκτός από λυρικά έργα ο Γκουνό συνέθεσε επίσης συμφωνίες ενώ κατά τα τελευταία χρόνια της ζωής του ασχολήθηκε ιδιαίτερα με έργα θρησκευτικής μουσικής, ορατόρια, λειτουργίες, μοτέτα. Πέθανε από εγκεφαλική συμφόρηση το 1893.

Το έργο / Όπερα σε πέντε πράξεις, ο Φάουστ στηρίζεται σε ποιητικό κείμενο των Ζυλ Μπαρμπιέ και Μισέλ Καρρέ, οι οποίοι άντλησαν το υλικό τους από το θεατρικό έργο Φάουστ και Μαργαρίτα του Καρρέ (1850), όπως επίσης από το Α’ Μέρος του Φάουστ, του Γιόχαν Βόλφγκανγκ φον Γκαίτε (1808) στη γαλλική του μετάφραση από τον Ζεράρ ντε Νερβάλ (1828). Τυπικό δείγμα γαλλικής μεγαλόπρεπης όπερας -grand opéra- και η πρώτη του είδους που σημείωσε τόσο μεγάλη επιτυχία παγκοσμίως, ο Φάουστ παρέμεινε το δημοφιλέστερο λυρικό έργο μέχρι περίπου τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ξεκίνησε ως opéra comique με πεζούς διαλόγους και μετασχηματίστηκε σταδιακά, στη διάρκεια μίας δεκαετίας, ώστε να ταιριάξει στα γούστα του παγκόσμιου κοινού. Ο όρος opéra comique -κωμική όπερα- δεν υπαινίσσεται κωμικά στοιχεία, αλλά αφορά χαρακτηριστικά δομής και αισθητικής, ένα από τα οποία είναι οι διάλογοι πρόζας. Από τον Γκαίτε ο Φάουστ κρατά μονάχα την αφήγηση και παρακάμπτει το φιλοσοφικό υπόβαθρο: ο ηλικιωμένος επιστήμονας Φάουστ πουλά τη ψυχή του στον Μεφιστοφελή, με αντάλλαγμα τη νιότη και τον έρωτα. Στο επίκεντρο της όπερας δεν βρίσκεται τόσο ο ίδιος Φάουστ όσο η Μαργαρίτα, που μεταμορφώνεται χάρη στον έρωτα και τελικά πληρώνει σκληρά τις επιλογές της.

Πρεμιέρες / Ως κωμική όπερα, με πεζούς διαλόγους, ο Φάουστ πρωτοπαρουσιάστηκε στο Λυρικό Θέατρο του Παρισιού στις 19 Μαρτίου 1859. Στη μεγαλόπρεπη εκδοχή του, με μελοποιημένους διαλόγους και μπαλέτο, δόθηκε από την παρισινή Όπερα στις 3 Μαρτίου 1869. Το έργο εγκαινίασε τη Μητροπολιτική Όπερα της Νέας Υόρκης στις 22 Οκτωβρίου 1883.
Από την Εθνική Λυρική Σκηνή, που ξεκίνησε να λειτουργεί το 1939/40 ως μέρος του Εθνικού –τότε Βασιλικού- Θεάτρου, ο Φάουστ πρωτοπαρουσιάστηκε στις 12 Νοεμβρίου 1959 με πρωταγωνιστές τον Νίκο Χατζηνικολάου (Φάουστ), την Ζωή Βλαχοπούλου (Μαργαρίτα) και τον Νίκο Μοσχονά (Μεφιστοφελή). Την ορχήστρα και τη χορωδία διηύθυνε ο Αντίοχος Ευαγγελάτος ενώ η σκηνοθεσία ήταν του Λέο Νεντομάνσκι.

Σύνοψη

Α’ Πράξη / Γερμανία, 16ος αιώνας. Στο εργαστήρι του, ο Φάουστ, ένας ηλικιωμένος επιστήμονας, συλλογίζεται ότι οι έρευνές του δεν έχουν αποδώσει τίποτε, ενώ αντίθετα, τον έκαναν να προσπεράσει τη ζωή και τον έρωτα. Επιχειρεί να αυτοκτονήσει, καταριέται την επιστήμη και την πίστη και ζητά βοήθεια από τις σκοτεινές δυνάμεις. Εμφανίζεται ο Μεφιστοφελής, που τον δελεάζει με μία εικόνα της αθώας Μαργαρίτας και του προτείνει την εξής συμφωνία: εκείνος θα υπηρετεί τον Φάουστ στη γη με αντάλλαγμα ο Φάουστ να τον υπηρετήσει στην Κόλαση. Το δηλητήριο στην κούπα του Φάουστ μετατρέπεται σε ελιξίριο νεότητας, ο γερο-επιστήμονας μεταμορφώνεται σε γοητευτικό νέο και μαζί με τον Μεφιστοφελή ξεκινά να κατακτήσει τον κόσμο.

Β’ Πράξη / Στις πύλες της πόλης σπουδαστές, στρατιώτες και χωρικοί ευθυμούν. Ο Βαλεντίνος φεύγει για τον πόλεμο με τον φίλο του Βάγκνερ και εμπιστεύεται την αδελφή του Μαργαρίτα στον νεαρό φίλο του Ζήμπελ. Ο Μεφιστοφελής κερνά το πλήθος κρασί και τραγουδά έναν ύμνο στο «χρυσό μοσχάρι». Μιλά άσχημα για την Μαργαρίτα και όταν ο Βαλεντίνος υπερασπίζεται την τιμή της, το ξίφος του σπάει στον αέρα. Ο Βαλεντίνος και η παρέα του αναγνωρίζουν τις σκοτεινές υπερφυσικές δυνάμεις και αντιτείνουν το σήμα του σταυρού. Ο Μεφιστοφελής, ο Φάουστ και οι χωρικοί χορεύουν ένα βαλς. Εμφανίζεται η Μαργαρίτα στην οποία ο Φάουστ εκφράζει τον θαυμασμό του.

Γ’ Πράξη / Ο ερωτευμένος Ζήμπελ αφήνει ένα μπουκέτο στον κήπο της Μαργαρίτας. Ο Φάουστ ζητά από τον Μεφιστοφελή να του βρει επίσης ένα δώρο κι εκείνος αφήνει στο κατώφλι της κοπέλας μία κασετίνα με κοσμήματα κι έναν καθρέπτη. Η Μαργαρίτα που αναλογίζεται τη συνάντησή της με τον Φάουστ, βλέπει τα δώρα: σε λίγα λεπτά η σεμνή κοπέλα έχει μεταμορφωθεί σε φιλάρεσκη νέα γυναίκα, που μαζί με τη γειτόνισσά της Μάρθα υποδέχονται τον Φάουστ και τον Μεφιστοφελή στον κήπο. Αφήνει τον Φάουστ μονάχα να τη φιλήσει, όμως αφού εκείνος φύγει, μόνη, στο παραθύρι της, εύχεται να επιστρέψει. Έτσι συμβαίνει πράγματι, και με τη βοήθεια του Μεφιστοφελή είναι βέβαιο ότι ο νεαρός Φάουστ θα την ξελογιάσει.

Δ’ Πράξη / Ο Φάουστ εγκατέλειψε την Μαργαρίτα έγκυο. Εκείνη γέννησε το παιδί και ζει ως απόκληρη της κοινωνίας. Προσεύχεται στην εκκλησία, όμως τη σταματούν ο Μεφιστοφελής και μία χορωδία δαιμόνων. Ολοκληρώνει την προσευχή της, όμως τρομοκρατείται όταν ο Μεφιστοφελής την καταριέται. Καθώς ο Βαλεντίνος επιστρέφει από τον πόλεμο ο Ζήμπελ τού ζητά να συγχωρήσει την αδελφή του. Καθώς ο Βαλεντίνος εισέρχεται στην κατοικία της, φτάνουν ο Φάουστ με τον Μεφιστοφελή, που αμέριμνος τραγουδά στην Μαργαρίτα μία ειρωνική σερενάτα. Ο Βαλεντίνος βγαίνει, βλέπει τους δύο, καταλαβαίνει όσα έχουν συμβεί και επιτίθεται στον Φάουστ. Ο Μεφιστοφελής παρεμβαίνει στην ξιφομαχία με αποτέλεσμα ο Φάουστ να σκοτώσει τον Βαλεντίνο, που πριν ξεψυχήσει προλαβαίνει να καταραστεί την αδελφή του.

Ε’ Πράξη / Μάγισσες έχουν περικυκλώσει τον Φάουστ και τον Μεφιστοφελή. Σε μία σπηλιά ο Φάουστ συναντά βασίλισσες και εταίρες άλλων εποχών. Ο Μεφιστοφελής του υπόσχεται τον έρωτα των σημαντικότερων και ωραιότερων γυναικών στην Ιστορία. Η οργιαστική βραδιά διαρκεί ώσπου να φέξει. Καθώς ξημερώνει ο Φάουστ βλέπει σαν όραμα τη Μαργαρίτα και την καλεί. Ο Μεφιστοφελής τον βοηθά να μπει στη φυλακή όπου κρατείται η κοπέλα αφού σκότωσε το παιδί της. Μόνο το χέρι ενός θνητού μπορεί να σώσει τη Μαργαρίτα από το πεπρωμένο της και ο Φάουστ προτίθεται να της δώσει το δικό του, όμως εκείνη έχει θέσει την πίστη της στον Θεό. Σε παραλήρημα βλέπει τα χέρια του Φάουστ βαμμένα με αίμα, τον απωθεί και λιποθυμά. Ο Μεφιστοφελής φωνάζει ότι η Μαργαρίτα κρίθηκε: Προστατεύεται λόγω της πίστης και της μεταμέλειάς της. Του αρκεί να σύρει τον Φάουστ μαζί του στην Κόλαση. Η Μαργαρίτα ανεβαίνει στους ουρανούς καθώς άγγελοι τραγουδούν ότι έχει σωθεί.

Στο πλαίσιο της κοινωνικής τιμολογιακής πολιτικής της, η ΕΛΣ έχει μειώσει τις τιμές των εισιτηρίων για την παραγωγή Φάουστ, οι οποίες πλέον διαμορφώνονται ως εξής: €22, €40, €60, €80 / παιδικό, φοιτητικό €13.

Μουσική διεύθυνση Μύρων Μιχαηλίδης

Σκηνοθεσία – Χορογραφία – Κινησιολογία Ρενάτο Τζανέλλα
Σκηνικά Αλεσσάντρο Κάμερα
Κοστούμια Κάρλα Ρικόττι
Φωτισμοί Βινίτσιο Κέλι
Διεύθυνση Χορωδίας Νίκος Βασιλείου

Διανομή

Φάουστ  Έρικ Κάτλερ (20,22,24,27,29/1)
Θ.Α. (21,25,28/1)

Μαργαρίτα Αλεξία Βουλγαρίδου (20,22,24,27,29/1)
Τσέλια Κοστέα (21,25,28/1)

Μεφιστοφελής Παάτα Μπουρτζουλάτζε (20,22,29/1) Τάσος Αποστόλου  (21,25,28/1)

Ασκάρ Αμπντρατζάκοφ (24, 27/1)
Βαλεντίνος Δημητρής Πλατανιάς (20,22,24,27/1)
Διονύσης Σούρμπης (21,25,28,29/1)

Βάγκνερ Δημήτρης Κασιούμης (20,22,24,27,29/1)
Διονύσης Τσαντίνης (21,25,28/1)

Ζήμπελ Ειρήνη Καράγιαννη (20,24,27/1)
Γεωργία Ηλιοπούλου (21,22,25,28,29/1)

Μάρθα Ινές Ζήκου (20,22,24,27/1)
Αγγελική Καθαρίου (21,25,28,29/1)

Συμμετέχει η Ορχήστρα, η Χορωδία και το Μπαλέτο της Εθνικής Λυρικής Σκηνής