Σατγιαζίτ Ρέι, ένας κλασικός από την Ινδία: αφιέρωμα στην Ταινιοθήκη Θεσσαλονίκης

Ο Σατγιαζίτ Ρέι / Satyajit Ray, ο σπουδαιότερος κινηματογραφικός δημιουργός της Ινδίας, επηρέασε βαθιά με το πλούσιο έργο του το παγκόσμιο σινεμά, καθώς και γενιές και γενιές κινηματογραφιστών.

Χαρακτηριστικά είναι τα λόγια του ιάπωνα auteur Ακίρα Κουροσάουα: «Αν δεν έχεις δει το σινεμά του Ρέι, είναι σαν να υπάρχεις στον κόσμο χωρίς να έχεις δει τον ήλιο ή το φεγγάρι». Αυτή την εβδομάδα, ο ινδός σκηνοθέτης βρίσκεται στο επίκεντρο του αφιερώματος «Σατγιαζίτ Ρέι: ένας κλασικός από την Ινδία» που παρουσιάζει στο κοινό η Ταινιοθήκη Θεσσαλονίκης και το οποίο θα πραγματοποιηθεί από τις 14 έως τις 17 Ιανουαρίου 2016 στην αίθουσα Σταύρος Τορνές (Αποθήκη 1, Λιμάνι).  

Στο πλαίσιο του αφιερώματος θα προβληθούν τέσσερις αντιπροσωπευτικές ταινίες του σκηνοθέτη. Πρόκειται για δύο ταινίες από την περίφημη Τριλογία του Άπου, Το τραγούδι του δρόμου (1955) και Ο ανίκητος (1956), καθώς και τα φιλμ Η μοναχική σύζυγος (1964) και Εταιρεία περιορισμένης ευθύνης (1971).

Ο Σατγιαζίτ Ρέι (1921- 1992), γέννημα θρέμμα της Καλκούτας, γόνος οικογένειας ποιητών και συγγραφέων, καθώς και μαθητής του μεγάλου στοχαστή, συγγραφέα και φιλοσόφου Ραμπιντρανάθ Ταγκόρ που υπήρξε στενός φίλος του πατέρα του, πριν ασχοληθεί με το σινεμά υπήρξε εξαιρετικά επιτυχημένος γραφίστας, σχεδιαστής και εικονογράφος βιβλίων (κυρίως παιδικών). Το 1947 ιδρύει την Κινηματογραφική Λέσχη της Καλκούτας όπου προβάλλονται για πρώτη φορά στην Ινδία πολλά αριστουργηματικά έργα του παγκόσμιου κινηματογράφου. Το 1949 η γνωριμία και η συνεργασία του με τον Ζαν Ρενουάρ, ο οποίος ταξιδεύει στην Ινδία για τα γυρίσματα της ταινίας του Το ποτάμι, επηρεάζει σημαντικά τον Ρέι και τον ωθεί να ασχοληθεί με τον κινηματογράφο. Όταν δύο χρόνια αργότερα, το 1951, σε ένα ταξίδι του στην Αγγλία βλέπει τον Κλέφτη των ποδηλάτων του Βιτόριο Ντε Σίκα η απόφασή του να κάνει σινεμά οριστικοποιείται. Οι τρεις πρώτες ταινίες του, γυρισμένες από το 1955 έως  το 1959, συναποτελούν την περίφημη Τριλογία του Άπου, τρία επεισόδια μιας μεγάλης οικογενειακής saga και παράλληλα μιας μνημειώδους τριλογίας στην ιστορία του κινηματογράφου.

Με τις ταινίες αυτής της τριλογίας να βραβεύονται στα Φεστιβάλ Καννών και Βενετίας, ο Ρέι καθιερώνεται ως κινηματογραφικό όνομα πρώτης γραμμής σε παγκόσμιο επίπεδο. Στη διάρκεια της καριέρας του θα γυρίσει 37 ταινίες μεσαίου και μεγάλου μήκους, καθώς και ντοκιμαντέρ, εκ των οποίων και ένα εξαιρετικό φιλμ για τον μέντορά του Ραμπιντρανάθ Ταγκόρ. Στο πολυποίκιλο και ετερόμορφο έργο του Ρέι υπάρχει πάντα διακριτή μια βαθύτατη ουμανιστική φλέβα, σταθερή επιρροή του ιταλικού νεορεαλισμού. Στις ταινίες του, που κινούνται ανάμεσα στην παράδοση και στο μοντερνισμό, στην παρακμή της φεουδαρχίας και την ανάδυση μιας φιλόδοξης αστικής τάξης, συνυπάρχουν με εντυπωσιακή αρμονία και απαράμιλλο στυλ, οι ινδουιστικές θρησκευτικές παραδόσεις και η πλούσια ινδική μυθολογία με τον κοινωνικό προβληματισμό και το κριτικό βλέμμα στην αποικιοκρατία και τις άκαμπτες δομές της ινδικής κοινωνίας. Το έργο του Ρέι, μεγαλεπήβολο και αυθεντικό, χωρίς να χάνει ποτέ από το στόχαστρο τα υπαρξιακά δεινά και τα  ανθρώπινα πάθη, είναι ένα σημείο συνάντησης της δυτικής ουμανιστικής παράδοσης και της εσωτερικότητας της Ανατολής.

Πρόγραμμα προβολών:

Πέμπτη 14/1

18:30 Εταιρεία περιορισμένης ευθύνης
21:00 Ο ανίκητος

Παρασκευή 15/1

18:30 Η μοναχική σύζυγος
21:00 Το τραγούδι του δρόμου

Σάββατο 16/1

18:30 Ο ανίκητος
21:00 Η μοναχική σύζυγος

Κυριακή 17/1

18:30 Το τραγούδι του δρόμου
21:00 Εταιρεία περιορισμένης ευθύνης

Οι ταινίες του αφιερώματος:

Το τραγούδι του δρόμου / Pather Panchali
Ινδία, 1955
Σκηνοθεσία: Σατγιαζίτ Ρέι. Σενάριο: Σατγιαζίτ Ρέι (βασισμένο στο μυθιστόρημα του Bibhutibhushan Bandyopadhyay). Ηθοποιοί: Kanu Bannerjee, Karuna Bannerjee, Subir Banerjee. Ασπρόμαυρη, 119΄.
 
Το πρώτο μέρος της Τριλογίας του Άπου διαδραματίζεται στις αρχές του αιώνα σ’ ένα μικρό χωριό της Βεγγάλης και αφηγείται την ιστορία μιας πολύ φτωχής αγροτικής οικογένειας, ο πατέρας της οποίας αναγκάζεται να μεταναστεύσει για να βρει δουλειά και να μπορέσει να θρέψει τη γυναίκα και τα δυο παιδιά του. Τα προβλήματα της επιβίωσης, οι δύσκολες συνθήκες ζωής, ο αγώνας για τον επιούσιο και τα τραγικά συμβάντα της οικογενειακής  οδύσσειας «περνούν» μέσα από το βλέμμα του μικρού Άπου: ένα βλέμμα γεμάτο  περιέργεια για το θαύμα της ζωής, αλλά και οδύνης για τα δεινά του κόσμου και τον ξεριζωμό από την γενέθλια γη.

Ο ανίκητος / Aparajito
Ινδία, 1956
Σκηνοθεσία: Σατγιαζίτ Ρέι. Σενάριο: Σατγιαζίτ Ρέι (βασισμένο στο μυθιστόρημα του Bibhutibhushan Bandyopadhyay). Ηθοποιοί: Smaran Ghosal, Kamala Adhikari, Lalchand Banerjee. Ασπρόμαυρη, 110΄.

Στο μεσαίο κεφάλαιο της τριλογίας παρακολουθούμε την περιπέτεια της οικογένειας που έχει μετακινηθεί στο Μπεναρές, τις δυσκολίες της προσαρμογής στη μεγάλη πόλη και το νεαρό Άπου σε μια πορεία αναζήτησης του εαυτού και του προορισμού του. Μια διαδρομή δύσκολη και επώδυνη  που θα σημαδευτεί από τον χαμό των γονιών του και την πάλη που θα πρέπει να δώσει μόνος του για την επιβίωσή του και για να μπορέσει να βρει την θέση του μέσα στον κόσμο.

Η μοναχική σύζυγος / Charulata
Ινδία, 1964
Σκηνοθεσία: Σατγιαζίτ Ρέι. Σενάριο: Σατγιαζίτ Ρέι (βασισμένο σε ιστορία του Ραμπιντρανάθ Ταγκόρ / Rabindranath Tagore). Ηθοποιοί: Soumitra Chatterjee, Madhabi Mukherjee, Shailen Mukherjee. Ασπρόμαυρη, 117΄.

Βασισμένη σ’ ένα διήγημα του Ραμπιντρανάθ Ταγκόρ, η ταινία διαδραματίζεται το 1870 και αφηγείται την ιστορία της Τσαρουλάτα, μιας γυναίκας με εξαιρετικά εκλεπτυσμένα  καλλιτεχνικά κριτήρια, που είναι παντρεμένη μ’ έναν πλούσιο άντρα που αδιαφορεί γι’ αυτή. Όταν ο σύζυγος, για να διασκεδάσει την μοναξιά της, καλεί έναν ξάδερφό του συγγραφέα στο σπίτι για να της κάνει συντροφιά, τα πράγματα παίρνουν μια απρόβλεπτη τροπή, καθώς ένα ισχυρό αίσθημα γεννιέται ανάμεσά τους.

Εταιρεία περιορισμένης ευθύνης / Seemabaddha (Company Limited)
Ινδία, 1971
Σκηνοθεσία: Σατγιαζίτ Ρέι. Σενάριο: Σατγιαζίτ Ρέι (βασισμένο σε μυθιστόρημα του Manisankar ‘Sankar’ Mukherjee ). Ηθοποιοί: Sharmila Tagore, Barun Chanda, Paromita Chowdhury. Ασπρόμαυρη, 112΄.

Ο Σαμάλ, ένας φιλόδοξος υπάλληλος, εργάζεται σε μια αγγλική εταιρεία στο Νέο Δελχί. Όταν «χηρεύει» η θέση ενός διευθυντή τμήματος ο Σαμάλ θα κάνει τα πάντα για να την αποκτήσει, υποστηρίζοντας ανοιχτά τα συμφέροντα της εταιρείας στη σύγκρουσή της με τους εργαζόμενους συναδέλφους του. Κάποια στιγμή εμφανίζεται στο προσκήνιο η κουνιάδα του Τατούλ, με την οποία ήταν παλιά ερωτευμένος. Ο Σαμάλ θα προσπαθήσει να την εντυπωσιάσει με το νέο του κοινωνικό στάτους, στο οποίο έχει αναρριχηθεί, αλλά η αντίδραση της κοπέλας δεν θα είναι η αναμενόμενη…