«… ένας άνθρωπος ήσυχος στον καιρό μας είναι παρά φύσιν άνθρωπος… παραπάνω από τον κίνδυνο του πολέμου είναι ο κίνδυνος να είμαστε χωρίς ανησυχία εμπρός στον πόλεμο, παραπάνω από τον κίνδυνο της πείνας είναι ο κίνδυνος να είμαστε χωρίς ανησυχία εμπρός στην πείνα, ναι, αυτός είναι ο κίνδυνος, ο ουσιαστικός κίνδυνος, ο κίνδυνος υπ’ αριθμόν ένα είναι να σβήσει στις καρδιές των ανθρώπων η ανησυχία, να σβήσει η Αγία Ανησυχία..», έγραφε ο Αντώνης Σαμαράκης το 1959. Αν διαβάσει όμως κανείς σήμερα το «Σήμα Κινδύνου», που μόλις επανακυκλοφόρησε από τις εκδ. Ψυχογιός, θα δει ότι τα λόγια του εξακολουθούν να μεταδίδουν την ίδια αγωνία και να είναι τραγικά σύγχρονα.
Ο Σαμαράκης βλέπει τις οργουελικές διαστάσεις του ολέθρου να πλησιάζουν την κοινωνία και εναντιώνεται. Η εφηβεία της σκέψης, η επαναστατική δύναμη της παρθενικότητας του κόσμου, η αθωότητα της συνείδησης, η αδελφοσύνη από τη μια και ο διάχυτος φόβος να χαθούν από την ανθρωπότητα από την άλλη γίνονται ο προσωπικός τους σπαραγμός μια και δεν μπορεί να αποδεχτεί ένα τέτοιο μέλλον.
Πιστεύει πως ο επαναστατικός νους πρέπει να μείνει λαγαρός, επειδή αν δε συμβεί αυτό το σκοτάδι θα εξαπλωθεί και οι προσδιοριστικές συντεταγμένες των κοινωνικών, φυλετικών και πολιτισμικών ιδιαιτεροτήτων θα χαθούν. Οι καταρρακωμένες αξίες της εποχής, η αλληλεγγύη, η ισότητα, η δικαιοσύνη, ο πολιτισμικός πλουραλισμός και προπαντός η ελευθερία εξανεμίζονται. Η πείνα και ο πόλεμος με τις εφιαλτικές τους συνιστώσες θα εξακολουθούν να λυμαίνονται την ανθρωπότητα, ο φασισμός θα παγιωθεί μέσα στις μεταπολεμικές ανθρώπινες συνειδήσεις και θα συνεχίσει εκεί το έργο του, θα συνεχίσει να διαβρώνει ωσμωτικά, καταφέρνοντας έτσι να εδραιωθεί σε μια ενήμερη πια ανθρωπότητα.
Αυτό που τον συνταράζει είναι πως κανείς δεν αντιδρά, κανείς δεν αντιλαμβάνεται πόσο ζοφερός θα είναι ο κόσμος. Κανείς δε βλέπει να διογκώνεται μπροστά του το μεγαλύτερο πρόβλημα που είναι ο εφησυχασμός και η απάθεια. Η πνευματική αναπηρία που θα ακολουθήσει τη νέκρωση των αντανακλαστικών. Το τέλος που έρχεται.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
«… σιγά σιγά θα έρθουν οι κατοπινές γενιές, που δε θα αισθάνονται τίποτα στη λέξη «ελευθερία. Γιατί θα νεκρωθεί το ένστικτο της ελευθερίας με τη διαρκή υποταγή στο φόβο του πολέμου και στο φόβο της πείνας. Θα νεκρωθεί η δίψα της ελευθερίας. Οι γενιές που θα έρθουν κάποτε δε θα έχουν το αισθητήριο της ελευθερίας. Αυτό θα είναι η υπέρτατη ποινή», γράφει έχοντας πάρει την απόφασή του να καταδείξει τον κίνδυνο, να γίνει ολόκληρο το έργο του μια καταγγελία για την πτώση του μεταπολεμικού κόσμου, να εξαπολύσει ένα ηχηρό σήμα κινδύνου.
«Ο νους πρέπει να επιστρέψει στις πηγές της εξέγερσης και να αντλήσει την έμπνευσή του από το μοναδικό σύστημα σκέψης που παραμένει πιστό στην προέλευσή του• τη σκέψη που αναγνωρίζει τα όρια», γράφει ο Αλμπέρ Καμύ και ο Σαμαράκης θέτει τον εαυτό του και την πένα του σ’ αυτό τον σκοπό από την πρώτη στιγμή. Είναι γνωστή άλλωστε η κοινωνική του ευαισθησία. Σε όλο του το συγγραφικό έργο ο Σαμαράκης διακατέχεται από τον ίδιο σπαραγμό και αυτόν προσπαθεί με τα «δικά του όπλα» να περάσει στους αναγνώστες του, αφουγκραζόμενος τους κινδύνους που ελλοχεύουν στη νέα τάξη πραγμάτων. Η υπαρξιακή του ανησυχία, εμφανής σε κάθε σελίδα του βιβλίου. Η ανάγκη αφύπνισης των συνειδήσεων, επαγρύπνησης και εξεγερτικής αναμέτρησης γίνονται αυτοσκοπός.
Η εξέγερση πρέπει να αρχίσει από τη βάση του συστήματος και αυτή δεν είναι άλλη από τα πλατιά κοινωνικά στρώματα, από τον μέσο, καθημερινό άνθρωπο. Έτσι ο Σαμαράκης σκηνοθετεί τον ήρωά του Σήμα κινδύνου, έναν απλό τύπο, που αρχικά τίποτα δεν καταμαρτυρά τις ανησυχίες του, να πρωταγωνιστεί σε μια ιστορία ακύρωσης του κοινωνικού αφανισμού. Επιβάτη στο τρένο του κόσμου, να τραβά το Σήμα κινδύνου σε μια απέλπιδη προσπάθεια να σταματήσει την τρελή πορεία του οχήματος που οδεύει ολοταχώς προς την καταστροφή και τον όλεθρο, όταν βλέπει ολόγυρά του τον κίνδυνο της απάθειας γιγαντωμένο και την άρνηση της συμμετοχής του ανθρώπου σε ό,τι τον αφορά και δυστυχώς καθορίζει τη μοίρα του.
Ο Δράκος του γίνεται όλος η κραυγή της κοινωνικής αποστολής του. Αρνείται να καταπνίξει μέσα του την οργή και κυριολεκτικά μεταμορφώνεται, σαν ήρωας του Κάφκα, στην «άμμο που κολλά τα γρανάζια της μηχανής». Γίνεται ο παρίας του κοινωνικού συνόλου, ο αποσυνάγωγος και διαφορετικός, εκείνος ο άλλος, που ενώ μοιάζει επικίνδυνος, επί της ουσίας είναι η φωνή της ανθρώπινης συνείδησης που επιστρέφει κάποια στιγμή για να πλήξει την κατεστημένη αδιαφορία.
Είναι ο ασυμβίβαστος ήρωας που προοιωνίζεται τον πρωταγωνιστή του «Λάθους» και του «Εν ονόματι» και που κυριαρχεί στα διηγήματά του. Εκείνος που μάχεται με τον εαυτό του, όταν αντιλαμβάνεται που οδεύει η κοινωνία, και βλέπει τη δικαιοσύνη να χάνεται και τη διάψευση να επιβάλλεται παντού. Υιοθετεί μια νέα στάση ζωής, γίνεται το αιχμηρό, φλεγόμενο βέλος που εξακοντίζεται σε μια ευθύβολη τροχιά διαμαρτυρίας για να καρφωθεί στο παχυδερμικό λίπος της αδιαφορίας. Η εναγώνια προσπάθεια να αποκαταστήσει την ορατότητα και να κάνει τον άνθρωπο να αντιληφθεί την κεκτημένη λανθασμένη πορεία του.
Για μια ακόμη φορά ο λόγος του Σαμαράκη είναι ένας λόγος καταιγιστικός, κοφτός, λιτός, γρήγορος, ασθματικός, σχεδόν «κάθιδρος». Καταποντίζει τον αναγνώστη και τον διαπερνά αφήνοντάς τον να παλινωδεί στις σκέψεις και τους προβληματισμούς που του δημιουργεί και αυτή είναι η αξία του. Γι’ αυτό και τόσα χρόνια μετά εξακολουθεί να παραμένει ζωντανός, αδιαπραγμάτευτος και επίκαιρος.
Το βιβλίο του Αντώνη Σαμαράκη, «Σήμα Κινδύνου», κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ψυχογιός.