Σιωπηλός μάρτυρας, του Δημήτρη Κουτσιαμπασάκου στον κινηματογράφο Δαναό

Τo 2006 η Φυλακή Τρικάλων κλείνει ύστερα από 110 χρόνια λειτουργίας. Επτά πρόσωπα που συνδέθηκαν καθοριστικά με τη φυλακή, επιστρέφουν σήμερα σ’ αυτή για να ανασυνθέσουν το παρελθόν της, φωτίζοντας με τις προσωπικές τους αφηγήσεις διαφορετικές όψεις της ιστορίας της νεώτερης Ελλάδας.

Τι επιφυλάσσει το μέλλον για το ιστορικό συγκρότημα της φυλακής; Ποια θα είναι η νέα χρήση του; Μια απροσδόκητη ανακάλυψη φέρνει στο φως το κρυμμένο μυστικό του μνημείου και θέτει ένα καίριο ερώτημα: πώς διαχειριζόμαστε την ιστορική μνήμη;

– Βραβείο σκηνοθεσίας 10ο φεστιβάλ ντοκιμαντέρ Χαλκίδας

– Βραβείο μουσικής 10ο φεστιβάλ ντοκιμαντέρ Χαλκίδας

Συντελεστές:

Σκηνοθεσία: Δημήτρης Κουτσιαμπασάκος

Έρευνα-σενάριο: Γλυκερία Πατραμάνη

Διεύθυνση φωτογραφίας: Χάρης Φάρρος

Μοντάζ-σχεδιασμός ήχου: Χρήστος Γιαννακόπουλος

Μουσική-μίξη ήχου: Βαγγέλης Φάμπας

Γραφιστικός σχεδιασμός: Κώστας Πολάτογλου

Παραγωγή: KinoLab

Παραγωγός: Δημήτρης Κουτσιαμπασάκος

Επιστημονικός σύμβουλος: Ιωάννης Πούλιος 

TEASER – Σιωπηλός Μάρτυρας from Christos Giannakopoulos on Vimeo

Σύνοψη

Στα τέλη του 2010 ο Δήμος Τρικάλων ανακοινώνει το σχέδιο αξιοποίησης ενός από τα χαρακτηριστικότερα μνημεία της πόλης, του συγκροτήματος της παλιάς φυλακής. Η φυλακή Τρικάλων χτίστηκε το 1895 σαν ένα από τα πρώτα έργα που χρηματοδότησε το ελληνικό κράτος στη Θεσσαλία, ύστερα από την απελευθέρωσή της από τους Οθωμανούς το 1881. Χτίστηκε στις όχθες του ποταμού Ληθαίου, δίπλα σε ένα από τα μεγαλύτερα τεμένη της Ελλάδας που χρονολογείται από τον 16ο αιώνα, το τζαμί του Οσμάν Σαχ, αλλά και την εκκλησία του Αγίου Κωνσταντίνου. Η φυλακή λειτούργησε ως το 2006, οπότε και εγκαινιάστηκαν νέες κτιριακές εγκαταστάσεις έξω από την πόλη.

Το 2011 ξεκινούν τα γυρίσματα του ντοκιμαντέρ. Πρωταγωνιστές του είναι επτά άνθρωποι που σχετίστηκαν στο παρελθόν με τη φυλακή: ο πολιτικός κρατούμενος και αγωνιστής της αντίστασης Αλκιβιάδης Ζαμπακάς, ο πολιτικός κρατούμενος στην περίοδο της δικτατορίας Θανάσης Αθανάσιου, ο ποινικός κρατούμενος Κώστας Σαμαράς, ο συνταξιούχος σωφρονιστικός υπάλληλος Γιάννης Αγκούμης, ο τελευταίος διευθυντής της φυλακής Βασίλης Ντάφος, η εκπαιδευτικός Έφη Χατζημάνου και η συγγραφέας-ερευνήτρια Μαρούλα Κλιάφα. Οι χαρακτήρες μας ξεναγούν στο εσωτερικό της φυλακής και με τις αφηγήσεις τους ξαναζωντανεύουν τον μικρόκοσμο της, αποκαλύπτοντας τα διαφορετικά στρώματα του πλούσιου παλίμψηστου της ιστορίας της, που κατ’ ουσίαν αντανακλά ολόκληρη την ιστορία της νεότερης Ελλάδας.

Το φθινόπωρο του 2011, η 19η εφορία βυζαντινών αρχαιοτήτων ανακαλύπτει πως η φυλακή Τρικάλων είναι χτισμένη πάνω σε οθωμανικό λουτρό του 16ου αι. και ξεκινά άμεσα τις εργασίες αποκατάστασής του. Το καλοκαίρι του 2014 ο Δήμος Τρικάλων εξασφαλίζει ευρωπαϊκή χρηματοδότηση για τη μετατροπή της παλιάς φυλακής σε “Κέντρο έρευνας- Μουσείο Τσιτσάνη”. Οι εργασίες, που αναμένεται να ολοκληρωθούν μέσα στο 2017, επιφέρουν ολοκληρωτική αλλαγή στη φυσιογνωμία του συγκροτήματος, με αποτέλεσμα τίποτα να μη θυμίζει τη φυλακή.

Σκηνοθετικό σημείωμα

Ο Σιωπηλός Μάρτυρας είναι ένα βιογραφικό πορτρέτο της παλιάς φυλακής Τρικάλων, που έχει ως απώτερο στόχο την περιήγηση στην ιστορία της νεότερης Ελλάδας μέσα από μια ιδιαίτερη οπτική γωνία, εκείνης του εγκλεισμού.

Ο αφηγηματικός καμβάς του ντοκιμαντέρ στηρίζεται στη βιωμένη μαρτυρία επτά προσώπων που είτε εργάστηκαν είτε κρατήθηκαν στη φυλακή σε διαφορετικές χρονικές περιόδους, μεταξύ 1947 και 2006. Χρησιμοποιώντας την αφηγηματική τεχνική του παραλληλισμού ακολουθήσαμε το κάθε πρόσωπο χωριστά στη διαδρομή του μέσα στο κτιριακό συγκρότημα της φυλακής, καταγράφοντας τις αυθόρμητες αντιδράσεις τους στις αναμνήσεις που τους ξυπνούσε η κάθε γωνιά.

Σαν ξεχωριστό πρόσωπο αντιμετωπίσαμε ωστόσο και την ίδια την φυλακή. Κινηματογραφήσαμε το εσωτερικό της σε διαφορετικές ώρες της ημέρας και της νύχτας, με το φως, τις σκιές και τα σχήματα να αφηγούνται τη δική τους ιστορία και σε διαφορετικές εποχές, να τη λούζει ο ήλιος, η βροχή και το χιόνι.

Όσο για το φινάλε… κι εκεί η φυλακή είχε τον τελευταίο λόγο. Η αναπάντεχη ανακάλυψη του οθωμανικού λουτρού που κρυβόταν για έναν αιώνα κάτω από τους τοίχους της ανέτρεψε την αφήγηση της ταινίας και διεύρυνε τη θεματική της. Η κάμερα ήταν παρούσα σε όλα τα στάδια των αρχαιολογικών εργασιών, καταγράφοντας τη δραματική αλλαγή της φυσιογνωμίας της φυλακής και δίνοντάς της φωνή πριν σιωπήσει για πάντα.

Διάρκεια: 72’