Θα ‘λεγε κανείς ότι επιστρέφω σπίτι μου, αλλά σπίτι μου δεν είναι. Ίσως γιατί δεν υπάρχει σπίτι μου. Ή ακριβέστερα γιατί νιώθω πιο πολύ στο σπίτι μου, κάπου που είναι σαν στο σπίτι μου, όταν δεν είμαι σπίτι μου. Πότε λοιπόν είναι κανείς σπίτι του; -Barbara Cassin, Η Νοσταλγία. Πότε λοιπόν είναι κανείς σπίτι του;
Η πατρίδα μας είναι η γλώσσα, ισχυρίζεται η Κασσέν. Στην περίπτωση της τέχνης, και ειδικά των εικαστικών τεχνών, πατρίδα είναι η εικαστική γλώσσα. Όπως κι αν εκφράζεται ο καλλιτέχνης, με τη δική του «γλώσσα», το δικό του καλλιτεχνικό ιδίωμα, δεν αποκλείεται να κρύβει κάποια νοσταλγία για έναν τρόπο έκφρασης – μια «γλώσσα» που κατείχε στο παρελθόν και προσπαθεί να αναβιώσει το συναίσθημα αυτό εσωτερικά και σε επαφή με όλους εκείνους με τους οποίους το φέρνει σε επαφή. Την ίδια στιγμή μπορεί το έργο του να εκφράζει μια αγωνία να κατακτήσει μια άλλη, νέα γλώσσα έκφρασης, που θέλει πηγαία και αγωνιωδιώς εσωτερικά να προσεγγίσει, να πλησιάσει, να χτίσει ή να κατακτήσει.
Παρά την αναφορά στον ομηρικό «νόστο», ανάλογο με του Οβιδίου στα Άσματα θλιβερά [Tristia] του Οβίδιου όταν περιγράφεται η νοσταλγία που νιώθει για το σπίτι και τη Ρώμη που έχασε, χωρίς να διαθέτει κι αυτός την κατάλληλη λέξη, παρά τις νέες, καινοφανείς νοσταλγίες, όπως την nostalgerie του Ντεριντά, την Ostalgie, τη νοσταλγική παρουσίαση των καθεστώτων της Ανατολικής Ευρώπης που κατέρρευσαν, την solastalgie που θέλει να αποδώσει τη θλίψη για τις καταστροφικές οικολογικές αλλαγές στον πλανήτη, η λέξη νοσταλγία θα περάσει εύκολα, αντίθετα προς άλλους επιστημονικούς όρους, στην καθημερινό λόγο των ανθρώπων κάθε γλώσσας, για να μιλήσει για την εξορία και τη μετανάστευση, αλλά και την ανέφικτη παλινόστηση και τα αγαθά της περιπλάνησης.
Σύγχρονοι καλλιτέχνες, όπως οι Πάνος Φαμέλης, Μανταλίνα Ψωμά, Νίκος Καναρέλης, Σπύρος Βασιλάς, Δέσποινα Στόκου, ATH1281, Νικομάχη Καρακοστάνογλου, Γιώργος Τσεριώνης, Φωτεινή Πούλια, Χρίστος Μιχαηλίδης, Peter Shevchenko και Alexander Aitken, επιχειρούν με άλλα μέσα προσεγγίσεις της νοσταλγίας. Με εκείνη την αξιοθαύμαστη προθυμία και αμεσότητα που χαρακτηρίζει τα παιδιά, στα οποία η επιθυμία, η απόφαση και η δράση συμπυκνώνονται σε μια και μόνο ικανότητα, που τα διακρίνει από τους εκφυλισμένους ενηλίκους, μιλούν με τα έργα τους: εκείνα γίνονται το παιχνίδι τους στο μεγάλο δράμα της ζωής, ο δρόμος προς ή από τις αποχρώσεις της νοσταλγίας, ακόμη κι εκείνης για όσα δεν έχουμε ακόμη ζήσει, αλλά θα τα ζήσουμε μέσα από τα έργα τους. Σ’ εκείνα παίρνει μορφή η πιο επινοητική φαντασία, η σύνταξη κόσμων που υπάρχουν μετέωροι ανάμεσα στην φαντασία και την πραγματικότητα, ανάμεσα στη νοσταλγία και την πιο σθεναρή διεκδίκηση της ζωής.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΕΚΘΕΣΗΣ : Σοφία Μακρυγιώργου
Κεντρική φωτογραφία θέματος: Μανταλίνα Ψωμά, take the long way home, oil on canvas, 150X180cm, 2019