Ο Σπύρος Παπαλουκάς (1892- 1957) συγκαταλέγεται μεταξύ των σημαντικών δημιουργών των αρχών του 20ού αιώνα, που συνέβαλαν στην αναμόρφωση και στον εκσυγχρονισμό της ελληνικής ζωγραφικής. Συνεχίζει και διευρύνει το έργο των πρωτοπόρων, Κωνσταντίνου Παρθένη, Κωνσταντίνου Μαλέα, Γεωργίου Μπουζιάνη, ενώ με τους Νικόλαο Λύτρα, Μιχάλη Οικονόμου, Νικόλαο Οθωναίο προτείνουν καινοτόμους τρόπους απόδοσης της φύσης.
Το έργο του Παπαλουκά χαρακτηρίζεται από έναν διαρκή προβληματισμό και την αμφίδρομη σχέση κατανόησης του μοντέρνου, μέσα από τα δεδομένα της δικής μας παράδοσης και αντίστοιχα τη χρήση στοιχείων της παράδοσης κατά την ερμηνεία της μοντέρνας τέχνης.
Γεννημένος στη Δεσφίνα Φωκίδας, απόκτησε τις πρώτες γνώσεις ζωγραφικής κοντά σε αγιογράφο της πατρίδας του, συνέχισε τις σπουδές του στην Αθήνα, στο Σχολείο Καλών Τεχνών και, την ίδια εποχή, συνάντησε τον Φώτη Κόντογλου και τον Στρατή Δούκα, δύο προσωπικότητες που τον σημάδεψαν. Η γνωριμία του με τη μοντέρνα τέχνη κατά την παραμονή στο Παρίσι (1917-1921) υπήρξε καθοριστική για την εξέλιξή του και φαίνεται πως επηρεάστηκε από τις πιο συντηρητικές τάσεις της ευρωπαϊκής ζωγραφικής, του μετεμπρεσιονισμού των Ναμπί και μιας ήπιας εκδοχής του φωβισμού.
Μετά την εμπειρία του Παρισιού, η παραμονή του Παπαλουκά επί έναν χρόνο στο Άγιον Όρος, με τον Στρατή Δούκα, συνέβαλε αποφασιστικά στη διαμόρφωση του καλλιτεχνικού του ιδιώματος. Εργάστηκε πυρετωδώς, ζωγραφίζοντας τοπία, μοναστήρια, αρσανάδες και αντέγραψε τοιχογραφίες, εικόνες, χειρόγραφα και έργα μικροτεχνίας, πολλά από τα οποία επεξεργάστηκε αργότερα στην αγιογράφηση του ναού της Ευαγγελίστριας στην Άμφισσα (1927-1932). Ο ίδιος αποφαίνεται για την επίδραση της βυζαντινής τέχνης: «Μου έδωσε την πίστη σε καθετί που μου ήταν ακόμα αναζήτηση. Εκεί πάνω στον Άθω είδα καθαρά πως η τέχνη σε κάθε μεγάλη εποχή της δεν είναι παρά φόρμα και χρώμα που έπρεπε να έχουν ανταπόκριση σε μια «μορφή», …ένα σύνολο αισθητικών κανόνων που σύμφωνα με αυτό ένας λαός και σε μια εποχή θεραπεύουν τις ανάγκες της ζωής».
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Οι τόποι που κατά καιρούς έμεινε και ζωγράφισε, Αίγινα, Λέσβος, Σαλαμίνα, Παρνασσός, Πάρος, Ύδρα, δημιουργούν διακριτές τεχνοτροπικά ενότητες, που ανταποκρίνονται κάθε φορά στα αιτήματα της εποχής, με πρωταρχικό αξίωμα ότι «η ζωγραφική πρέπει να συγκινεί με τα υλικά της μέσα και όχι με το θέμα». Παράλληλα, ζωγράφισε πορτρέτα, γυμνά, νεκρές φύσεις και ασχολήθηκε με τη σκηνογραφία και την εικονογράφηση βιβλίων.
Βασικός στόχος της έκθεσης του Ιδρύματος Θεοχαράκη είναι η ανάδειξη της καλλιτεχνικής πορείας του Παπαλουκά, με κύριο χαρακτηριστικό τη συνεχή και μεθοδική αναζήτηση της προσωπικής του ζωγραφικής έκφρασης, όπως αναδεικνύεται από τα πολλαπλά σχέδια και τις σπουδές της προετοιμασίας ως την επιτέλεση του τελικού πίνακα. Είναι μια πρόκληση για τον θεατή, να έχει την αίσθηση πως βρίσκεται στο εργαστήριο του ζωγράφου και παρακολουθεί τις διαδοχικές φάσεις της δημιουργίας ενός πίνακα, ενώ συγχρόνως διαπιστώνει τις μεταλλάξεις του τεχνοτροπικού του ύφους, από τα αχνά τοπία της Αίγινας στις αυστηρά δομημένες συνθέσεις του Όρους, στους έντονους χρωματικά και σχηματικά πίνακες της Σαλαμίνας ως τις αφαιρετικές απόψεις της Πάρου και τα λιτά εκθαμβωτικά στιγμογραφικά έργα της τελευταίας περιόδου. Παράλληλα, στις μακέτες των μνημειακών του θρησκευτικών και κοσμικών εικονογραφήσεων, αναδεικνύεται η πρωτοτυπία του προσωπικού του ύφους, με σεβασμό πάντα στην παράδοση και στη λειτουργικότητα των χώρων.
Τέλος, επιχειρείται με τις ενότητες των πινάκων και των σχεδίων της έκθεσης (πολλά από τα οποία παρουσιάζονται για πρώτη φορά), την παράθεση αποσπασμάτων και σχολίων του ίδιου του Παπαλουκά, να προβληθεί το ευρωπαϊκό προφίλ του καλλιτέχνη και να τονιστεί η προσφορά του στην εξέλιξη της νεοελληνικής ζωγραφικής.
Το Ίδρυμα Εικαστικών Τεχνών και Μουσικής Β. & Μ. Θεοχαράκη έχει οργανώσει και παρουσιάσει τις ακόλουθες ατομικές και ομαδικές εκθέσεις για το έργο του Σπύρου Παπαλουκά: «ΣΠΥΡΟΣ ΠΑΠΑΛΟΥΚΑΣ: Συλλογή Ιδρύματος Εικαστικών Τεχνών και Μουσικής Β. & Μ. Θεοχαράκη», 2007, Ίδρυμα Εικαστικών Τεχνών και Μουσικής Β. & Μ. Θεοχαράκη, επιμέλεια έκθεσης: Τάκης Μαυρωτάς, «ΣΠΥΡΟΣ ΠΑΠΑΛΟΥΚΑΣ: Συλλογή Ιδρύματος Εικαστικών Τεχνών και Μουσικής Β. & Μ. Θεοχαράκη», 2008, Σισμανόγλειο Μέγαρο Κωνσταντινούπολης, επιμέλεια: Τάκης Μαυρωτάς, «ΣΠΥΡΟΣ ΠΑΠΑΛΟΥΚΑΣ: Συλλογή Ιδρύματος Εικαστικών Τεχνών και Μουσικής Β. & Μ. Θεοχαράκη», 2008, Κέντρο Πολιτισμού Δήμου Θεσσαλονίκης, επιμέλεια: Τάκης Μαυρωτάς, «Σπύρος Παπαλουκάς: Αγιογραφίες, Σχέδια, Μακέτες», 2009, Ίδρυμα Εικαστικών Τεχνών και Μουσικής Β. & Μ. Θεοχαράκη, επιμέλεια έκθεσης: Χρυσάνθη Μπαλτογιάννη, «ΣΠΥΡΟΣ ΠΑΠΑΛΟΥΚΑΣ: Ζωγραφική 1915-1956. Από τη συλλογή Ιδρύματος Εικαστικών Τεχνών και Μουσικής Β. & Μ. Θεοχαράκη», 2010, Δημοτική Πινακοθήκη Λάρισας-Μουσείο Γ. Ι. Κατσίγρα, επιμέλεια: Τάκης Μαυρωτάς, «Σπύρος Παπαλουκάς. Ωδή στον Ελληνικό Μοντερνισμό», 2012, Δημοτική Πινακοθήκη Χανιών, επιμέλεια έκθεσης: Πέγκυ Κουνενάκη, «Σπύρος Παπαλουκάς. SYNOPSIS», 2016, Ίδρυμα Εικαστικών Τεχνών και Μουσικής Β. & Μ. Θεοχαράκη, επιμέλεια έκθεσης: Τάκης Μαυρωτάς, «Η νεοελληνική τοπιογραφία από το 18ο ως τον 21ο αιώνα. Όραμα, εμπειρία και ανάπλαση του χώρου», 2009, Ίδρυμα Εικαστικών Τεχνών και Μουσικής Β. & Μ. Θεοχαράκη, επιμέλεια έκθεσης: Χάρης Καμπουρίδης, «Πρόσωπα του Μοντερνισμού: Η Ζωγραφική στη Βουλγαρία, την Ελλάδα και τη Ρουμανία. 1910-1940», 2009, Εθνικό Μουσείο Τέχνης της Ρουμανίας στο Βουκουρέστι, επιμέλεια έκθεσης: Mariana Vida, Irina Genova και Τάκης Μαυρωτάς, «Συνέβη στην Αθήνα», 2009, Πολιτιστικό Κέντρο «Μελίνα», επιμέλεια έκθεσης: Ίρις Κρητικού, «Ιστορώντας την υπέρβαση. Από την παράδοση του Βυζαντίου στη Νεώτερη εποχή», 2013, Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης-Ίδρυμα Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή, Άνδρος, επιμέλεια έκθεσης: Νίκος Ζίας, «Σπύρος Παπαλουκάς • Βασίλης Θεοχαράκης. ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ», 2019, Μέγαρο Χορού Καλαμάτας, επιμέλεια έκθεσης: Τάκης Μαυρωτάς.
Επιμέλεια έκθεσης: Ευθυμία Γεωργιάδου – Κούντουρα
Κεντρική φωτογραφία θέματος: Σπύρος Παπαλουκάς, Μακέτα βίλλας Καμπά, Σούνιο, Λάδι σε χαρτί, 13,5×20 εκ., Συλλογή Ιδρύματος Β&Μ Θεοχαράκη