Σπύρος Παπαλουκάς. SYNOPSIS. Ζωγραφική, αγιογραφίες, σχέδια, μακέτες: έκθεση με έργα από τη Συλλογή του Ιδρύματος Β. & Μ Θεοχαράκη

Την Τετάρτη, 5 Οκτωβρίου 2016 στις 20.00 θα εγκαινιαστεί η έκθεση «Σπύρος Παπαλουκάς. SYNOPSIS. Ζωγραφική, αγιογραφίες, σχέδια, μακέτες».

130 και πλέον αντιπροσωπευτικά έργα της εξελικτικής πορείας του μεγάλου ανανεωτή της ελληνικής ζωγραφικής, αποκαλύπτουν την προσφορά του στη στερέωση του ελληνικού μοντερνισμού. Ο Παπαλουκάς από το 1909 έστρεψε την προσοχή του στη ζωγραφική, όταν πρωτοξεκίνησε τις σπουδές του στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών, έως το 1956 που άφησε την τελευταία του πνοή, καθηγητής πλέον της Α.Σ.Κ.Τ., σε ηλικία 65 ετών. Το σχέδιο όλα αυτά τα χρόνια αποτελούσε τον πυρήνα της ζωγραφικής του δράσης. Άριστος σχεδιαστής και σπουδαίος ζωγράφος, αν και έζησε την ταραγμένη περίοδο ανάμεσα στον Α’ και Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και βίωσε τις τραυματικές εμπειρίες του Εμφυλίου στον τόπο μας, συνειδητά στράφηκε στην αποτύπωση της γαλήνιας ενατένισης της ζωής. Τοπία, νεκρές φύσεις και πορτραίτα συνθέτουν το κύκνειο άσμα της δημιουργικής του δράσης. Διετέλεσε διευθυντής της Δημοτικής Πινακοθήκης του Δήμου Αθηναίων και παράλληλα, το αγιογραφικό του έργο αποτελεί φωτεινό παράδειγμα της τεχνοτροπικής αλήθειας της ορθόδοξης εκκλησίας. Ο Παπαλουκάς, με το πλούσιο εικαστικό του έργο άνοιξε ένα νέο δρόμο, πέρα από την επίμονη σπουδή και κατανόηση της βυζαντινής τέχνης, συμβάλλοντας άμεσα και δυναμικά στην ανάδειξη του μοντερνισμού στον τόπο μας.

Ο Γιάννης Μόραλης χαρακτηριστικά γράφει για το έργο του Παπαλουκά: «Πάντα θαύμαζα στα έργα του τη σοφή σύνθεση, το ευαίσθητο χρώμα και την αγάπη με την οποία ήταν καμωμένα. Λυπάμαι που δεν είχα την τύχη να τον γνωρίσω περισσότερο και σαν άνθρωπο, γιατί ο Σπύρος Παπαλουκάς, εκτός από την προσφορά του στην ελληνική τέχνη, έδωσε το μεγάλο παράδειγμα ενός τίμιου και αφοσιωμένου στην εργασία του ζωγράφου, που δεν θέλησε ποτέ να προδώσει τον εαυτό του για μια εύκολη επιτυχία.», ενώ ο Δημήτρης Μυταράς από τη δική του πλευρά υποστηρίζει: «Νομίζω ότι από τους ζωγράφους της γενιάς του είναι ο πλέον «διδακτικός», με την έννοια του δασκάλου που στο έργο του κωδικοποιούνται μια σειρά από συμπεράσματα. (…) Η σχεδόν μανιακή του αναζήτηση στις παρυφές της φόρμας, η αμεσότητα, η βαθύτατα χρωματική αίσθηση των σχεδίων του μας τα αφήνουν χωρίς φθορές, γεμάτα ζωντάνια και χωρίς τις επιδράσεις του art-nouveau, που ταλαιπώρησε τη γενιά του και άφησε φθαρτά σημεία ακόμη και στον Παρθένη. Τα έργα του Παπαλουκά μου δίνουν την εντύπωση της πολύτιμης πέτρας που μένει αναλλοίωτη διατηρώντας τη λάμψη της σ’ όλους τους καιρούς. Το μάθημά του πηγαίνει πέρα από μια απλή τεχνική και γι’ αυτό είναι πολύ λίγο εφαρμόσιμο χωρίς το δικό του πάθος. Δεν προτείνει τρόπο ζωγραφικής αλλά την έρευνα σε βάθος. Είναι το στοιχείο, νομίζω, που τον κάνει κάθε στιγμή επίκαιρο.»

Στην έκθεση αυτή παρουσιάζονται τα μνημειακά του έργα: «Πορτρέτο Παιδιού» (1925), «Πορτρέτο Στρατή Δούκα» (1924), «Πορτρέτο Νίκου Κανελλόπουλου» (1956), αυτοπροσωπογραφίες του ζωγράφου, «Ο Ναός της Αφαίας» (1923), «Πλαγιά» (1923), «Αρσανάς Μεγίστης Λαύρας» (1924), «Μονή Διονυσίου» (1924), «Σκήτη Αγίου Ανδρέα» (1935), «Αρσανάς Μονής Παντοκράτορας» (1924), «Σπίτια Αγιάσου» (1925), «Καφενείο στη Μυτιλήνη» (1929), «Θάλασσα στην Πάρο (1928), «Άγιος Φωκάς» (1948), «Νησάκια Πάρου» (1948) και «Σπίτια στην Ύδρα» (1955) μεταξύ άλλων, φανερώνοντας την προτίμησή του απέναντι στην απόδοση της ελληνικής φύσης και των μοναστηριών του Αγίου Όρους, αφού οι ανθρωποκεντρικοί του πίνακες είναι συγκριτικά λίγοι με το υπόλοιπο έργο του. Ο ίδιος συχνά επαναλάμβανε: «η φύση είναι το θαύμα του Θεού και η τέχνη το θαύμα του ανθρώπου». Παράλληλα, οι μακέτες της Μητροπόλεως Αμφίσσης (1927), οι φορητές εικόνες «Η Προδοσία», «Η Αποκαθήλωση», «Ο Άγιος Ανεμπόδιστος», «Ο Εσταυρωμένος Χριστός», «Ο Άγιος Δημήτριος» και τα υπέροχα ανθίβολα μαρτυρούν τη βαθιά του αφοσίωση στη χριστιανική παράδοση.

Ο επιμελητής της έκθεσης, Τάκης Μαυρωτάς, γράφει: «Ο απολλώνιος Παπαλουκάς σ’ όλη του τη ζωή πειθαρχεί απόλυτα στο πνεύμα και το λόγο του έργου του. Η ρυθμικότητα του Είναι του ταυτίζεται μ’ αυτή την ίδια τη λειτουργία της φύσης, την οποία αποδίδει με δέος. Το κύριο μέρος της δημιουργίας του εστιάζεται στη ζωγραφική ερμηνεία, με νέα πλαστικά εκφραστικά μέσα. Η δυνατότητά του να μπορεί να δει μ’ έναν άλλο τρόπο τη φύση και τον κόσμο συνιστά την ποίηση στο έργο του. Ο ζωγράφος δουλεύει στοχαστικά και αδιάλειπτα πάνω στο χαρτόνι, στο λινό πανί χωρίς καμία προετοιμασία ή στον καμβά, για την απόδοση των εικαστικών του οραμάτων. Το σχέδιο αποτελεί τον πυρήνα της ζωγραφικής του δράσης, ορίζοντας την αρχή των πάντων. Σχεδιάζει συνήθως με το αιχμηρό μολύβι, για μεγαλύτερη ακρίβεια, αφήνοντας σε αρκετούς πίνακες κυρίαρχη την αίσθηση του σχεδίου, χωρίς να το καλύπτει με χρώματα. Παράλληλα, όταν ήθελε να τονίσει τα περιγράμματα, σε ορισμένες του συνθέσεις, άφηνε ένα κενό στην επιφάνεια του πίνακα αχρωμάτιστο. (…) Ακούραστα, όλα τα δημιουργικά του χρόνια επιδίωκε τη μελετημένη οργάνωση του ζωγραφικού χώρου, βασισμένου στις αρμονικές χαράξεις, τη στέρεα δομή της σύνθεσης, την αρμονία των χρωμάτων και των τόνων. Η ένταση της εικόνας ήταν το ζητούμενο, όπως, για παράδειγμα, ένα τοπίο από τη Μυτιλήνη ή την Πάρο, καμωμένο στην ύπαιθρο με χρώμα και φως, που σου προκαλεί την εντύπωση της ζωντάνιας και της αλήθειας της φύσης. Ο Παπαλουκάς επέστρεφε πάντα στη φύση ώς το τέλος της ζωής του, προσφέροντας ένα έργο πλούσιο σε έμπνευση και παλμό που ανακαλύπτει και αναδεικνύει τον ποιητικό παράδεισο της Ελλάδας.»

Την έκθεση συνοδεύουν οι πολυσέλιδες εκδόσεις του Ιδρύματος Β. & Μ. Θεοχαράκη i) «Σπύρος Παπαλουκάς: Συλλογή Ιδρύματος Εικαστικών Τεχνών και Μουσικής Β. & Μ. Θεοχαράκη», με κείμενα των: Μαρίνας Λαμπράκη-Πλάκα, Ευθυμίας Γεωργιάδου-Κούντουρα και Τάκη Μαυρωτά μαζί με αναδημοσιευμένα αποσπάσματα κειμένων των: Σπύρου Παπαλουκά, Στρατή Δούκα, Αλέξανδρου Ξύδη, Νίκου Αλεξίου, Γιάννη Μόραλη, Νίκου-Γαβριήλ Πεντζίκη, Δημήτρη Πικιώνη, Άγγελου Προκοπίου, Αφροδίτης Κούρια, Αλέκου Κοντόπουλου, Αντώνη Κωτίδη, Γιάννη Τσαρούχη, Βεατρίκης Σπηλιάδη, Νίκου Ζία, Δημήτρη Μυταρά, Κώστα Ουράνη, Ιούλιου Καΐμη, Μαίρης Μιχαηλίδου, Ελένης Βακαλό, Χρύσανθου Χρήστου, Κωστή Μεραναίου, Τώνη Σπητέρη και Στέλιου Λυδάκη και ii) «Σπύρος Παπαλουκάς: Αγιογραφίες, Σχέδια, Μακέτες», με κείμενα των Νίκου Ζία και Χρυσάνθης Μπαλτογιάννη.

Η έκθεση «Σπύρος Παπαλουκάς. Synopsis. Ζωγραφική, αγιογραφίες, σχέδια και μακέτες» είναι η 6η ατομική έκθεση που έχει οργανώσει το Ίδρυμα Εικαστικών Τεχνών και Μουσικής Β. & Μ. Θεοχαράκη από την ίδρυσή του το 2007.

2007 «ΣΠΥΡΟΣ ΠΑΠΑΛΟΥΚΑΣ: Συλλογή Ιδρύματος Εικαστικών Τεχνών και Μουσικής Β. & Μ. Θεοχαράκη». Ίδρυμα Εικαστικών Τεχνών και Μουσικής Β. & Μ. Θεοχαράκη. Επιμέλεια έκθεσης: Βασίλης Θεοχαράκης, Τάκης Μαυρωτάς

2008 «ΣΠΥΡΟΣ ΠΑΠΑΛΟΥΚΑΣ: Συλλογή Ιδρύματος Εικαστικών Τεχνών και Μουσικής Β. & Μ. Θεοχαράκη». Σισμανόγλειο Μέγαρο Κωνσταντινούπολης. Επιμέλεια: Τάκης Μαυρωτάς

2008 «ΣΠΥΡΟΣ ΠΑΠΑΛΟΥΚΑΣ: Συλλογή Ιδρύματος Εικαστικών Τεχνών και Μουσικής Β. & Μ. Θεοχαράκη». Κέντρο Πολιτισμού Δήμου Θεσσαλονίκης. Επιμέλεια: Τάκης Μαυρωτάς

2009 «Σπύρος Παπαλουκάς: Αγιογραφίες, Σχέδια, Μακέτες» Ίδρυμα Εικαστικών Τεχνών και Μουσικής Β. & Μ. Θεοχαράκη. Επιμέλεια έκθεσης: Χρυσάνθη Μπαλτογιάννη

2010 «ΣΠΥΡΟΣ ΠΑΠΑΛΟΥΚΑΣ: Ζωγραφική 1915-1956. από τη συλλογή Ιδρύματος Εικαστικών Τεχνών και Μουσικής Β. & Μ. Θεοχαράκη». Δημοτική Πινακοθήκη Λάρισας-Μουσείο Γ. Ι. Κατσίγρα, 2012 «Σπύρος Παπαλουκάς. Ωδή στον Ελληνικό Μοντερνισμό». Δημοτική Πινακοθήκη Χανιών. Επιμέλεια έκθεσης: Πέγκυ Κουνενάκη).

Παράλληλα, έχει συμμετάσχει στις ακόλουθες θεματικές εκθέσεις: (2009 «Η νεοελληνική τοπιογραφία από το 18ο ως τον 21ο αιώνα. Όραμα, εμπειρία και ανάπλαση του χώρου». Ίδρυμα Εικαστικών Τεχνών και Μουσικής Β. & Μ. Θεοχαράκη. Επιμέλεια έκθεσης: Χάρης Καμπουρίδης, 2009 «Πρόσωπα του Μοντερνισμού: Η Ζωγραφική στη Βουλγαρία, την Ελλάδα και τη Ρουμανία. 1910-1940». Εθνικό Μουσείο Τέχνης της Ρουμανίας στο Βουκουρέστι. Επιμέλεια έκθεσης: Mariana Vida, Irina Genova και Τάκης Μαυρωτάς, 2009 «Πρόσωπα του Μοντερνισμού: Η Ζωγραφική στη Βουλγαρία, την Ελλάδα και τη Ρουμανία. 1910-1940», Εθνική Πινακοθήκη-Μουσείο Βουλγαρικών Εικαστικών Τεχνών στη Σόφια. Επιμέλεια έκθεσης: Mariana Vida, Irina Genova και Τάκης Μαυρωτάς, 2010 «Πρόσωπα του Μοντερνισμού: Η Ζωγραφική στη Βουλγαρία, την Ελλάδα και τη Ρουμανία. 1910-1940». Ίδρυμα Εικαστικών Τεχνών και Μουσικής Β. & Μ. Θεοχαράκη. Επιμέλεια έκθεσης: Mariana Vida, Irina Genova και Τάκης Μαυρωτάς, 2008 «Η Αiγινα των ζωγράφων – Ομαδική έκθεση ζωγραφικής». Πολιτισμικός Οργανισμός Δήμου Αθηναίων «Μελίνα». Επιμέλεια έκθεσης: Ίρις Κρητικού, 2009 «Συνέβη στην Αθήνα». Πολιτιστικό Κέντρο «Μελίνα». Επιμέλεια έκθεσης: Ίρις Κρητικού, 2009 «Η ανθρώπινη μορφή στην τέχνη». Επιμελητήριο Εικαστικών Τεχνών Ελλάδας, 2013 «Ιστορώντας την υπέρβαση. Από την παράδοση του Βυζαντίου στη Νεώτερη εποχή». Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης-Ίδρυμα Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή, Άνδρος. Επιμέλεια έκθεσης: Νίκος Ζίας). 2007-2016 Μόνιμη έκθεση αντιπροσωπευτικών έργων του Σ.Παπαλουκά από τη Συλλογή του Ιδρύματος Β. & Μ. Θεοχαράκη στον 5ο όροφο του Ιδρύματος, με αδιάλειπτη πραγματοποίηση αντίστοιχων εκπαιδευτικών προγραμμάτων.

Επιμέλεια έκθεσης: Τάκης Μαυρωτάς

Έργο: Σ. Παπαλουκάς, Πορτρέτο παιδιού, 1925, λάδι σε χαρτόνι, 59,5×51εκ