Η έκθεση Statecraft. Διαμορφώνοντας το κράτος, με την οποία ξεκινάει το πρόγραμμα της νέας καλλιτεχνικής διεύθυνσης, εξετάζει τους μηχανισμούς κατασκευής, τη δομή και την ιδεολογική ρητορική που ενέχει το οικοδόμημα του έθνους και του κράτους. Αναλύει τα εγγενή τους προβλήματα και τις περιπλοκότητές τους και παρατηρεί τη σημερινή τους αστάθεια, σε μια εποχή που διαπιστώνουμε, για άλλη μια φορά, την ανησυχητική άνοδο του εθνικισμού στην Ευρώπη. Παρέχει μια διεισδυτική όψη πέρα από τις στερεοτυπικές προσεγγίσεις του θέματος και εντοπίζει την κατάχρηση και τα αδιέξοδα της κρατικής εξουσίας, τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει αυτή στις σημερινές πολυφυλετικές πλουραλιστικές κοινωνίες, όπως και τη μεταβίβαση των εθνικών εξουσιών σε υπερεθνικούς οργανισμούς ή πολυεθνικές εταιρείες.
Μετά την επέτειο της επανάστασης του 1821, η στιγμή μοιάζει πλέον πιο νηφάλια και πρόσφορη για να συζητήσουμε το θέμα της διαμόρφωσης του κράτους με ενδελεχή, κριτικό τρόπο και από πολλαπλές οπτικές γωνίες, πέρα από την παραδοσιακή, κυρίαρχη αφήγηση της εθνικής μας ιστορίας. Είναι απολύτως κρίσιμο για τη μελλοντική κατεύθυνση των ευρωπαϊκών χωρών και τη συνοχή της ηπείρου, καθώς μάλιστα τα σύννεφα του πολέμου μαζεύονται πάλι απειλητικά.
Στη σημερινή πολυπολιτισμική Ευρώπη είναι δύσκολο να τεθούν αντικειμενικά κριτήρια εθνικής υπόστασης καθώς η ταυτότητα, η γλώσσα και η εθνική προέλευση γίνονται έννοιες όλο και πιο ρευστές και μεταβαλλόμενες. Επιπλέον, το φιλελεύθερο δημοκρατικό πρόταγμα της Ευρώπης περί ανοχής, κοινωνικής πρόνοιας για όλους και αποδοχής της ποικιλότητας, εθνοτικής ή άλλης, παραπαίει καθώς κυριαρχεί η αμνησία της ευρωπαϊκής ιστορίας. Η ξενοφοβία, ο ρατσισμός και η προκατάληψη είναι σε άνοδο σε αρκετές χώρες της Ευρώπης και τροφοδοτούνται από την εθνικιστική ρητορική. Οι υπερεθνικοί οργανισμοί όπως η Ε.Ε., που συστάθηκαν για να αποτρέψουν καταστροφές σαν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και να διευκολύνουν τη διασυνοριακή και πολύπλευρη συνεργασία σε θέματα οικονομίας, ανάπτυξης και περιβάλλοντος, αποδυναμώνονται, αμφισβητούνται ή, ακόμη χειρότερα, γίνονται μέρος καινούργιων προβλημάτων.
Σε αυτό το πλαίσιο, ποιος μπορεί να είναι ο μελλοντικός ρόλος του εθνικού κράτος — αυτού του σχετικά πρόσφατου τεχνητού κατασκευάσματος που οι ρίζες του βρίσκονται μόλις στον 19ο αιώνα; Είναι λανθασμένη η πρόβλεψη της σταδιακής κατάλυσής του, λόγω της αποδυνάμωσής του, στην εποχή της παγκοσμιοποίησης; Είναι το έθνος μια «φαντασιακή πολιτική κοινότητα», το πολιτισμικό κατασκεύασμα μιας διαρκώς ανακυκλούμενης διαλεκτικής, όπως έλεγε ο Benedict Anderson στο ρηξικέλευθο βιβλίο του Φαντασιακές κοινότητες: στοχασμοί για τις απαρχές και τη διάδοση του Εθνικισμού; Πώς θα μπορούσαμε να ξανασκεφτούμε το σύγχρονο εθνικό κράτος στην εποχή της παγκοσμιοποίησης και τη συχνά μετά- ή υπέρ-εθνική προσέγγιση και λειτουργία της σημερινής κοινωνίας; Πώς θα μπορούσαμε να σκεφτούμε τη διαχείριση μιας πανδημίας όπως αυτή του COVID-19 χωρίς διαχείριση κρίσεων ή σχεδιασμό σε εθνικό επίπεδο ή χωρίς ένα εθνικό σύστημα υγείας; Μπορούμε να φανταστούμε άλλα μοντέλα κοινωνικής και κρατικής οργάνωσης που δεν θα απαιτούν την ταύτιση με συγκεκριμένη σημαία ή διαβατήριο; Ποιες άλλες μορφές του ανήκειν και της κοινότητας, εκτός του εθνικού κράτους, θα μπορούσαν να ευδοκιμήσουν; Πώς θα υπερβούμε την τοξικότητα του εθνικισμού αλλά θα διατηρήσουμε και τα πλεονεκτήματα του εθνικού κράτους για να δημιουργήσουμε ένα κράτος πιο συμπεριληπτικό;
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Το εθνικό κράτος δεν είναι ποτέ μια παγιωμένη κατάσταση: πάντα υπάρχουν περιθώρια βελτίωσης, και με αυτή την έννοια θα λέγαμε ότι είναι διαρκώς σε εξέλιξη — ένα έργο με εγγενή σφάλματα και προβλήματα που παρουσιάζει διαφορετικούς βαθμούς επιτυχίας και αποτυχίας ανάλογα με το ποιος βρίσκεται στο πηδάλιο σε κάθε χώρα. Όπως είχε πει ο Hegel, «Το κράτος δεν είναι έργο τέχνης»· δεν είναι δηλαδή ποτέ μια παγιωμένη και ολοκληρωμένη συνθήκη, είναι διαρκώς εν εξελίξει και πάντα υπόκειται σε αναθεώρηση και βελτίωση.
Η έκθεση Statecraft. Διαμορφώνοντας το κράτος συγκεντρώνει μια πολυφωνική ομάδα 39 καλλιτεχνών που διεισδύουν κριτικά σε αυτά τα ερωτήματα από μια διευρυμένη οπτική. Σε μια εποχή που αμφισβητούνται τα στερεοτυπικά εθνικά κυρίαρχα αφηγήματα, όπου η παρεμβατική τεχνολογία και η ψηφιακή παρακολούθηση απειλούν την ιδιωτική ζωή μας, και υπάρχει ανάγκη για πιο συμπεριληπτικές πρακτικές, καθώς οι πολίτες των περισσότερων χωρών δεν περιορίζονται σε μία εθνοτική ομάδα, το έργο των καλλιτεχνών της έκθεσης φωτίζει και αναδεικνύει τις προκλήσεις, τις περιπλοκότητες και τις προκαταλήψεις πίσω από τα διαφιλονικούμενα θέματα του έθνους και του κράτους, προτρέποντάς μας να τα δούμε με διαφορετική, διεισδυτική, κριτική και πολλές φορές ανορθόδοξη διάθεση.
Τα έργα της έκθεσης, της μεγαλύτερης που έχει οργανώσει το ΕΜΣΤ στη μόνιμη έδρα του, απλώνονται σε δύο ορόφους και θίγουν θέματα όπως: – τους εθνικιστικούς μηχανισμούς ταύτισης και κατασκευής των μισαλλόδοξων ομάδων – τις ασύμμετρες διαδικασίες συμπερίληψης ή αποκλεισμού στους δημόσιους μηχανισμούς του κράτους – τη σχέση ψηφιακών τεχνολογιών και νομαδικών ροών -την πολιτική ανυπακοή – τη γλώσσα ως σύστημα διαφοροποίησης – τις έμφυλες διαστάσεις της εξουσίας -την έννοια του εγκλήματος πολέμου σε σχέση με την εθνική ομοιογένεια -την κατασκευή της εθνικής κληρονομιάς ως δημόσιας ιστορίας – την ιθαγένεια ως καταναλωτικό εμπόρευμα -την ολοένα και μεγαλύτερη αστυνομική ισχύ του κράτους -τα συστήματα εγκλεισμού και τιμωρίας -εθνικιστικές τελετουργίες όπως η ποδοσφαιρική – τον περιορισμό του ελευθερίας του λόγου σε χώρες της Ανατολικής Ευρώπης – τις αφηγήσεις της λογοτεχνίας στην υπηρεσία των εθνικιστικών κατασκευών -την αντικατάσταση των εθνικών συστημάτων διαβούλευσης από εταιρικούς σχηματισμούς – τον ρόλο των εθνικών μουσείων στην κατασκευή εθνικών αφηγήσεων, και πολλά ακόμη. Μολονότι η έκθεση είχε σχεδιαστεί πριν από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και το ξέσπασμα του πολέμου, πολλά από τα έργα της έκθεσης, ιδίως εκείνα που προέρχονται από καλλιτέχνες της Ανατολικής Ευρώπης, φωτίζουν το ιστορικό βάθος και τις πολιτικές συνιστώσες της σύγκρουσης.
Επιμέλεια: Κατερίνα Γρέγου
Συμμετέχουν οι καλλιτέχνες: Bani Abidi, Ewa Axelrad, Μαρία Βαρελά, Zanny Begg & Oliver Ressler, Βαγγέλης Βλάχος, Ειρήνη Βουρλούμη, Loulou Cherinet, Liu Chuang, Γιώργος Γύζης, Katya Ev, Köken Ergun, Marta Górnicka, Ivan Grubanov, Lise Harlev, Femke Herregraven, Ελένη Καμμά, Navine G. Khan-Dossos, Thomas Kilpper, Szabolcs KissPál, Πάνος Κοκκινιάς, Stéphanie Lagarde, Langlands & Bell, Ella Littwitz, Thomas Locher, Cristina Lucas, Tanja Muravskaja, Marina Naprushkina, Kristina Norman, Daniela Ortiz, Trevor Paglen, Αντώνης Πίττας, Jaanus Samma, Larissa Sansour, Jonas Staal, Αναστάσης Στρατάκης, Sasha Streshna, Αλέξης Φιδετζής
Κεντρική φωτογραφία θέματος: Liu Chuang, Bitcoin Mining and Field Recordings of Ethnic Minorities, 2018 (στιγμιότυπο), Τρικάναλη εγκατάσταση βίντεο, 6k (5760 x 1080), έγχρωμο, ήχος 5.1, 40 ́ 10 ́ ́, Ανάθεση από την πλατφόρμα Cosmopolis #1.5: Enlarged Intelligence, με την υποστήριξη του ιδρύματος Mao Jihong Arts, Ευγενική παραχώρηση του καλλιτέχνη και του AntennaSpace, Σαγκάη