Είμαστε ακριβώς στο ξέσπασμα του Α’ Παγκοσμίου πολέμου και ο συγγραφέας Φραντς Κάφκα αποφασίζει να γράψει σε παράλληλο χρόνο δύο συγκλονιστικά κείμενα, το ένα είναι η Δίκη που όλοι γνωρίζουμε και το άλλο είναι η Σωφρονιστική αποικία που πολλοί δεν γνωρίζουμε. Η σωφρονιστική αποικία όπως ακριβώς και η Δίκη είναι ο καθρέφτης του συγγραφέα που χαράσσει την ψυχική του ανησυχία στο χαρτί έτσι όπως ακριβώς εγγράφει το μηχάνημα βασανισμού πάνω στο σώμα του καταδικασμένου. Ο Κάφκα είναι συγκλονισμένος από τις περιγραφές που διαβάζει στο βιβλίο του Ρόμπερτ Χάιντλ, Το ταξίδι μου στις σωφρονιστικές αποικίες που εκδόθηκε το 1912. Επιχειρεί με την σειρά του ένα ταξίδι στον απεχθή τρόπο με τον οποίο ο άνθρωπος αποφασίζει να μεταχειριστεί τον όμοιό του, τον “εγκληματία”, τον εχθρό, τον αντιφρονούντα. Ο Κάφκα τελεί ο ίδιος υπό συναισθηματική σύγχυση και κατάρρευση καθώς χωρίζει με την αγαπημένη του Φελίτσε Μπάουερ και διαλύεται ο αρραβώνας του και η γραφή του είναι η λύτρωσή του απέναντι στον συναισθηματικό πυρετό που υπομένει.
Ευρωπαϊκός πολιτισμός υπό καθεστώς σήψης
Αποτελεί το συγκλονιστικό αυτό κείμενο μια γροθιά στην καθεστηκυία αντίληψη πως στις αποικίες όλα βαίνουν καλώς και πως επικρατεί ορθόδοξη απονομή δικαιοσύνης και ομαλές συνθήκες διαβίωσης. Ο Ευρωπαϊκός πολιτισμός πνέει τα λοίσθια και όλη η κοσμοθεωρία που είχε εδραιωθεί πως δήθεν σέβεται τα ανθρώπινα δικαιώματα και υπερέχει των άλλων πολιτισμών για αυτό τον λόγο καταρρέει εν μια νυκτί. Ο Κάφκα παρουσιάζει τους εξουσιάζοντες αποικιοκράτες να ατιμάζουν κάθε διαφορετική φύση, να φέρονται βάναυσα και με περιφρόνηση και να νουθετούν δια της βίας και της επιβολής βασανιστηρίων στους κρατούμενους “εγκληματίες”. Τα βασανιστήρια όμοια με αυτά που περιγράφονται εδώ με πλήρη αποτύπωση της ωμότητας των πράξεων είναι ζωντανές μαρτυρίες ανθρώπων που τα βίωσαν και δεν είναι αποκυήματα της φαντασίας του συγγραφέα. Ο Κάφκα ανακοινώνει εμμέσως πλην σαφώς με επικίνδυνα προφητικό τρόπο όλα αυτά που θα επακολουθήσουν στην Γηραιά ήπειρο τα επόμενα χρόνια έτσι όπως οι εξπρεσιονιστές ζωγράφοι τα αποτύπωσαν ωμά και γυμνά στους πίνακές τους καταδεικνύοντας τα δεινά ενός άδικου πολέμου. Το κείμενο του Κάφκα αποτελεί κόλαφο για τις μεθόδους που επιστρατεύει ο σύγχρονος άνθρωπος ατιμάζοντας και εξολοθρεύοντας το είδος του.
Ο Κάφκα και το τέρας της τεχνολογίας
Ο Κάφκα, όπως και στην Δίκη με πρωταγωνιστή τον κύριο Κ. βλέπει στο σύστημα που χτίζεται και σιγά σιγά διαμορφώνεται μία απειλή για τον σύγχρονο άνθρωπο, ένα τέρας της γραφειοκρατίας στη Δίκη και ένα τεχνολογικό τέρας εδώ. Είναι αυτό το τέρας που αντί να σκοτώσει τελικά τον υποτιθέμενο εγκληματία που έπρεπε να θανατωθεί και περιέργως ελευθερώνεται σκοτώνει και διαμελίζει τον ίδιο τον αξιωματικό που το επόπτευε γιατί το μηχάνημα βασανισμού δεν μπορεί να μένει δίχως κάποιον στην “αγκαλιά” του, είναι προορισμένο να λειτουργεί χωρίς να λογαριάζει το πως. Τελικά αυτό που συμβαίνει είναι πως το τεχνολογικό επίτευγμα που δημιουργήθηκε για να εξυπηρετεί τον άνθρωπο απειλεί αυτόν που το δημιούργησε, έτσι που αυτό δρα πλέον ανεξέλεγκτα και δεν λογαριάζει τίποτα και κανέναν. Είναι δε προφανές πως ο άνθρωπος άδικος επί δικαίων γίνεται μοχθηρός και αβυσσαλέος, έτοιμος να κατασπαράξει τυφλά. Ενώπιον μιας μηχανής που του προσφέρει εξουσία αλλά πλέον τον ορίζει μετατρέπεται αυτομάτως σε ένα αιμοσταγές και διψασμένο τέρας έτοιμο να κάνει τα πάντα για να “ταΐσει” την προσωπική του ματαιοδοξία με συνέπεια την απουσία κρίσης. “Η κατάφωρη αδικία της διαδικασίας και η απανθρωπιά της εκτέλεσης ήταν πέραν πάσης αμφιβολίας”.
Αποσπάσματα
“Ο ταξιδιώτης σκέφτηκε: Η εμπλοκή σε ξένες υποθέσεις δημιουργεί πάντοτε προβλήματα. Δεν ήταν πολίτης της σωφρονιστικής αποικίας, αλλά ούτε καν πολίτης του κράτους στο οποίο αυτή ανήκε”.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
“Ο Κάφκα εκθέτει εδώ τη διπλή ρίζα της κρατικής βίας στον αιώνα μας: δεν είναι μόνο οι δράστες οι οποίοι επιδόθηκαν στη συστηματική εξόντωση, αλλά και οι αδρανείς, που εξαιτίας λανθασμένων εκτιμήσεων, σε σχέση με τον εαυτό τους και τους άλλους, δεν έκαναν τίποτα για να την εμποδίσουν ͘ και οι δύο μαζί έγιναν οι απαραίτητοι συντελεστές του εγκλήματος”. Από το επίμετρο του H. D. Zimmermann
