‘Servare Intaminatum’, δηλαδή «Να διατηρηθεί ανέπαφο» διαβάζουμε στην επιγραφή στο κτίριο του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, μια επιθυμία του αρχιτέκτονα Θεόφιλου Χάνσεν που μετά την κατασκευή του έμεινε ενθουσιασμένος από το αποτέλεσμα. Ο Adrián Villar Rojas ένας καλλιτέχνης που σταθερά τα τελευταία χρόνια προκαλεί τα όρια της τέχνης, συμβάσεις και κατεστημένα, παραβλέπει αυτή την υπόδειξη.
Έπειτα από πρόσκληση του οργανισμού ΝΕΟΝ ο Αργεντίνος καλλιτέχνης προσεγγίζει το Αστεροσκοπείο και το Λόφο των Νυμφών ολιστικά και δημιουργεί μία πολυεπίπεδη εγκατάσταση που συγκινεί. Η μεταμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου και του εσωτερικού του Αστεροσκοπείου είναι ριζική. Με έναυσμα το χώμα, εγείρει προβληματισμούς σχετικά με το έδαφος ως σημείο ταύτισης και συγκρότησης μιας εθνικής ταυτότητας, με προεκτάσεις που αφορούν την παραγωγή τροφής, ιστορικές αφηγήσεις, και ιστορίες επεκτατισμού ή καταστροφής.
Μπαίνοντας στο χώρο, η εκτεταμένη φύτευση, μετά από εντατικές εργασίες καθαρισμού και υποδομών τους προηγούμενους μήνες από τον καλλιτέχνη και την ομάδα του, έχει δημιουργήσει μια πυκνή βλάστηση από αγριόχορτα μέχρι βρώσιμα λαχανικά και φρούτα, τα οποία συνυπάρχουν κόντρα στις προβλέψεις που θεωρούσαν τη συμβίωσή τους αδύνατη. Η αίσθηση του αποπροσανατολισμού είναι ριζική, ειδικά σε μια τοποθεσία που κατά τα άλλα προσφέρει μία από τις καλύτερες θέες στην πόλη, τώρα τα σημεία θέασης έχουν σχεδόν εξαφανιστεί. Τα φυσικά όρια που υψώνονται σαν σύνορα και σου κρύβουν τη θέα, δεν σε ενοχλούν. Είσαι ήδη αποπλανημένος από τις ευωδιές, το θρόισμα στις φυλλωσιές, τα πουλιά, τις πεταλούδες και άλλα έντομα που ήδη χαίρονται αυτό το μικρό οικοσύστημα. Η εμπειρία της σύγχυσης και της έκπληξης, γνώριμο χαρακτηριστικό της πρακτικής του Villar Rojas, σε καταλαμβάνει ήδη εδώ: Τι είναι φυσικό, τι τεχνητό σε αυτή την έκταση, αναρωτιέσαι. Το τοπίο ήταν έτσι ή είναι εικαστική παρέμβαση; Που κρύβεται η τέχνη; Εξάλλου, το δίπολο φυσικό-τεχνητό είναι διάχυτο σε όλο την εγκατάσταση, και επίκαιρο όσο ποτέ. Ανήκει δε, στον ευρύτερο προβληματισμό του καλλιτέχνη για την έννοια του «Ανθρωπόκαινου», της νέας γεωλογικής εποχής στην οποία ο πλανήτης έχει εισέλθει, κατά τους επιστήμονες και σηματοδοτείται από την ριζική επίδραση του ανθρώπου πάνω στη Γη τον τελευταίο αιώνα.
Στην περιοχή των Σπηλιών, η αντίθεση του περάσματος από την εύφορη ζώνη σε μια άγονη, δύσβατη περιοχή είναι έντονη. Στις γλυπτικές εγκαταστάσεις που δημιουργούν ένα post-apocalyptic πεδίο και θυμίζουν σουρεαλιστικά ασαμπλάζ σε μεγάλη κλίμακα, μια άλλου τύπου συμβίωση επιτυγχάνεται. Αντικείμενα που παραπέμπουν σε διαφορετικές χωροχρονικότητες «συνυπάρχουν σε δοχεία που παράγουν νέο νόημα», όπως επεσήμανε ο καλλιτέχνης στην συνέντευξη τύπου.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Θραύσματα της ιστορίας του πλανήτη, της ανθρώπινης-και όχι μόνο- δραστηριότητας, επιτεύγματα, αλλά κυρίως ιστορίες κατακτήσεων και επιβολής που επεκτείνονται δυνητικά πέρα από τον πλανήτη μας, όλα αναμειγνύονται σε απίθανους συνδυασμούς και λειτουργούν σαν μια προβολή στο μέλλον του κόσμου όπως τον γνωρίζουμε. Οι ίδιες οι προθήκες, που σχετίζονται με ένα συγκεκριμένο σύστημα γνώσης, ταξινόμησης και έκθεσης της πληροφορίας στο δυτικό κόσμο ήδη από τον 18ο αι., προβληματίζουν για τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο γύρω μας και ανατρέπουν τις ιεραρχίες και τις δομές εξουσίας που συνήθως διαμορφώνουν αυτή τη γνώση.
Πώς θα ήταν αν περνούσε όλη η ζωή του πλανήτη σαν φλας μπακ λίγο πριν το τέλος του; Τι θα έκρυβε το χώμα σε μια υποτιθέμενη αρχαιολογία του μέλλοντος και κατά πόσο μας αντιπροσωπεύουν τα απομεινάρια που κρύβονται μέσα του; Το χώμα, που συμβολίζει τον κύκλο της ζωής, εκεί όπου μπαίνουν τα θεμέλια, αλλά καταλήγουν και τα υπολείμματα, προσφέρεται για περιπέτειες αυτογνωσίας, όπως όταν «σκάβει» κανείς για να αναζητήσει την ταυτότητά του. Άλλα στοιχεία που χρησιμοποιεί από το φυσικό κόσμο, τα φυτά, οι καρποί, ορυκτά και πετρώματα, από τη μια αντιπαραβάλλουν την ομορφιά ενός πλανήτη που έχει κακοπάθει, από την άλλη υπενθυμίζουν το εφήμερο της ύπαρξης.
Αντίστοιχα, για έναν καλλιτέχνη που δεν μοιάζει να έχει προσκολλήσεις με το έργο του, καθώς στο μεγαλύτερο βαθμό πρόκειται για εφήμερες εγκαταστάσεις, αυτό που θα μείνει μετά το πέρας της έκθεσης, είναι η ίδια η εμπειρία. Ειδικά με την εύφορη ζώνη που ολοένα θα αναπτύσσεται το επόμενο διάστημα, ο Villar Rojas μεταμορφώνει την εμπειρία επαφής μας με την σύγχρονη τέχνη. Εκτός του ότι ενεργοποιεί κι άλλες αισθήσεις, επιβραδύνει το ρυθμό και το βαθμό προσδοκίας του αποδέκτη, προκαλώντας την έννοια του έργου τέχνης και της καλλιτεχνικής πράξης. Ο μόχθος για την παραγωγή του έργου δεν συγκεντρώνεται μόνο στις εντυπωσιακές γλυπτικές κατασκευές που συναντούμε στην περιοχή των σπηλιών. Ο καθαρισμός, το νοικοκύρεμα όλου του χώρου ήταν η πρώτη δράση και ίσως η πλέον απαιτητική και χρονοβόρα. Μικρότερες ή κρυμμένες χειρονομίες και λεπτοφυείς ενέργειες μοιράζονται την ίδια σημασία σε αυτή την εγκατάσταση και σε καλούν να τις ανακαλύψεις.
Διαβάστε επίσης: The Theater of Disappearance: Η εγκατάσταση του Adrián Villar Rojas στο Λόφο Νυμφών