Το ατελιέ ενός καλλιτέχνη φαντάζει στα μάτια πολλών ένας ιερός χώρος, εκεί όπου η μαγεία συμβαίνει, που συλλαμβάνονται νέες ιδέες και που ενίοτε γεννιούνται αριστουργήματα. Δεν έχουμε συχνά την ευκαιρία να μπούμε στο εργαστήριο ενός αγαπημένου καλλιτέχνη και κατ’ επέκταση να αφουγκραστούμε την ανθρώπινη πλευρά τους. Διότι εκεί μπορεί να δει κανείς όχι μόνο τη διαδικασία της δημιουργίας, αλλά και στιγμές από την καθημερινότητα τους, τι τους εμπνέει, πώς δουλεύουν, τι αντικείμενα αγαπούν, πώς διατηρούν τον προσωπικό τους χώρο.
Στην έκθεση Remembered Light: CY Twombly in Lexington που πρόσφατα εγκαινιάστηκε στη γκαλερί Gagosian, η ευτυχής συγκυρία είναι διπλή, καθώς αποκτούμε πρόσβαση μέσα στο εργαστήριο του κορυφαίου ζωγράφου, και μάλιστα μέσα από το φακό της Sally Mann, μιας εξαιρετικής φωτογράφου, από τις σημαντικότερες της γενιάς της. Τους δύο τους συνέδεε μια σχέση ζωής, όντας στενοί φίλοι, κάτι που αποτυπώνεται στις φωτογραφίες της Mann, που μακράν απέχουν από μια φωτογραφική απεικόνιση του χώρου.
Η ματιά της τρυφερή, περιπλανάται ελεύθερα στο χώρο του εργαστηρίου του, βυθίζεται στη δεδομένη στιγμή, όπως ένας φίλος που έχει επισκεφτεί τον χώρο πολλές φορές και αρχίζει να παρατηρεί τις μικρές λεπτομέρειες, τα περιφερειακά στοιχεία, που συγκροτούν την ιδιαίτερη ταυτότητά του. Οι φωτογραφίες που τράβηξε στο εργαστήριο του εκτείνονται σε ένα μεγάλο διάστημα από το 1999 έως το 2012, ένα χρόνο μετά το θάνατό του. Όπως η ίδια έχει σημειώσει, είναι φωτογραφίες που τραβήχτηκαν αυθόρμητα, με χαλαρή διάθεση και χωρίς πρόθεση να δημοσιευθούν.
Μπορεί ο Twombly να απουσιάζει από τα πλάνα της, αλλά η ενέργεια της φυσικής του παρουσίας κυριαρχεί στα ίχνη της εργασίας του, στις σταλαγματιές μπογιάς στους τοίχους και το πάτωμα, στα λερωμένα πανιά και εφημερίδες, στα περιγράμματα προηγούμενων έργων στους τοίχους. Σπάνια φωτογραφίζει τα ίδια τα έργα, συνήθως μόνο υπολείμματά τους. Όταν αυτό συμβαίνει, συγκεκριμένα στο Untitled (Maroon Carpet) 1999, οι καμβάδες που χαλαρά κρέμονται στους τοίχους ή μισοτυλιγμένοι κείτονται στο πάτωμα, αποτυπώνονται εξίσου με την κοινή καφέ μοκέτα, τη φτηνή ψευδοροφή και τους λαμπτήρες φθορισμού στο ταβάνι. Αυτή η σχεδόν ενοχλητική ειλικρίνεια της Mann, μοιάζει να συναντά το πνεύμα του Twombly, καθώς εκείνος ακροβατούσε συχνά μεταξύ του υψηλού/κλασικού και του τετριμμένου ή κιτς.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Αυτό που εντυπωσιάζει ακόμη, είναι η ταπεινότητα του εργαστηρίου, ένας ενιαίος ανοιχτός χώρος, πρώην ισόγειο κατάστημα στο κέντρο του Lexington, τίποτα που να αναλογεί στο μέγεθος του Twombly. Στις φωτογραφίες που σταδιακά αποτυπώνουν το πώς διαμορφώνεται ο χώρος μέσα σε μια δεκαετία, χάος και τάξη εναλλάσσονται. Διάφορα αντικείμενα, συχνά ευτελή, που εκείνος συνέλεγε, η αλληλογραφία του, μια λευκή πλαστική καρέκλα εξωτερικού χώρου, ρολά σχεδίων, τετράδια, βάσεις για τα γλυπτά του, σειρά από κουτάκια με τις μπογιές και τα πινέλα του, βιβλία σε στοίβες ή φωτογραφίες από την Ιταλία. Ο χώρος σταδιακά γεμίζει ασφυκτικά, τόσο που σε μερικές φωτογραφίες φαίνεται ότι με δυσκολία θα μπορούσες να κινηθείς εκεί μέσα. Άλλες πάλι εστιάζουν σε κάτι τελείως μπανάλ, όπως οι πρίζες, ή το σύστημα θέρμανσης και εξαερισμού.
Πρωταγωνιστής όμως, όπως φανερώνει και ο τίτλος της έκθεσης, είναι το φως. Η Mann το αιχμαλωτίζει θερμό και ράθυμο, όπως μπαίνει από τα βενετσιάνικα στόρια, το ακολουθεί σε διάφορες ώρες της μέρας, στις σκιές και αντανακλάσεις του στον τοίχο και το πάτωμα, συχνά το αφήνει να αλλοιώσει το πλάνο της με contre jour, αποδίδοντας το χώρο μαλακό και ονειρικό.
Αυτό το ζεστό φως του Νότου, στη μικρή πόλη του Lexington της Βιρτζίνια, είναι κάτι που επίσης τους συνέδεε. Η αγάπη τους για τη γενέτειρά τους, με την ιδιαίτερη γεωμορφολογία της περιτριγυρισμένη από βουνά, με μια ησυχία και απλότητα τυπική μιας πόλης του Νότου, έκανε την Mann να μην το εγκαταλείψει ποτέ και τον Twombly να επιστρέφει κάθε χρόνο τις τελευταίες δεκαετίες της ζωής του, μοιράζοντας το χρόνο του μεταξύ Lexington και Ρώμης, της δεύτερης πατρίδας του.
Ο Twombly, που τόσο εκφραστικά έδωσε μορφή σε εσωτερικές καταστάσεις της ψυχής, ανακάλυπτε συνεχώς νέους τρόπους έκφρασης, σπάζοντας τις συμβάσεις της τέχνης. Η πληθωρική και έντονη χειρονομία του ακολουθούσε μια κίνηση από μέσα προς τα έξω και απομακρύνθηκε εξαρχής από την αναπαράσταση, τόσο στους πίνακες, όσο και στα γλυπτά του.
Με μια εύστοχη διαδοχή, το προηγούμενο διάστημα στη Gagosian είχε πραγματοποιηθεί έκθεση με τις polaroid του Twombly. Τότε, είχαμε την ευκαιρία να ακολουθήσουμε τη δημιουργική του ματιά μέσα από αιθέριες, ονειρικές εικόνες από λουλούδια σε πολύ κοντινά πλάνα, αντικείμενα και εσωτερικά. Μια πρακτική του σαφώς λιγότερο γνωστή σε σχέση με τη ζωγραφική και τη γλυπτική του, που όμως μας έδωσε μια ματιά στον εσωτερικό του κόσμο. Οι εξαίσιες φωτογραφίες του, με την αμεσότητα και την ελαφρότητα τους, θα πρέπει να είχαν επηρεάσει αντίστοιχα τη ματιά της Mann, που θεωρούσε τον Twombly μέντορά της, κατά κάποιο τρόπο.
Τώρα, εμβαθύνουμε ακόμη περισσότερο στην προσωπικότητά του, μέσα από τα ίχνη της ζωής του και τα θραύσματα της λαμπρής δουλειάς του. Η Mann, που σε όλη την πορεία της αποτυπώνει με σχεδόν αφοπλιστική απλότητα ό,τι εκείνη περισσότερο αγαπά, τα παιδιά της, τον τόπο της, τη φύση, δημιουργεί εικόνες εμποτισμένες με τη μελαγχολία της καθημερινότητας στις ιδιωτικές στιγμές, ή με την παρακμή και τη φθορά του χρόνου.
Εδώ, ο φακός της στρέφεται άμεσα και οικεία στον χώρο ενός αγαπημένου της προσώπου και σε ό,τι εκείνος άφηνε πίσω. Όσο ζει, ο χώρος σφύζει από την ενέργεια και δημιουργικότητά του. Μετά το θάνατό του όμως, η σειρά Remembered Light, που εκ πρώτης μοιάζει χαμηλών τόνων, όσο χαμηλόφωνη συχνά είναι η και η απουσία, μετατρέπεται σχεδόν ελεγειακά σε μια σπουδή πάνω στην μνήμη, την απώλεια και τη νοσταλγία μιας σχέσης.
Φωτογραφία θέματος: Remembered Light, Untitled (Flamingo Profile), 2012, Gelatin Silver Print, 16 x 20 inches, 40.6 x 50.8 cm, © Sally Mann. Courtesy Gagosian
Διαβάστε επίσης:
Έκθεση της Sally Mann στην γκαλερί Gagosian | Έως 20 Ιανουαρίου 2018 | Μέρες λειτουργίας: Τρίτη – Σάββατο 11.00 – 18.00