Το πρόγραμμα «Συλλογικό Ευ Ζην» έχει στόχο την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση σε θέματα που αφορούν την ψυχική υγεία καθώς και την καλλιέργεια δεξιοτήτων που ενισχύουν την ψυχική ευεξία (well-being) και την ποιότητα ζωής του ατόμου.
Το πρόγραμμα υλοποιείται με δωρεά του Ιδρύματος Αθηνάς Ι. Μαρτίνου και τελεί υπό την αιγίδα του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού. Απευθύνεται στο ευρύ κοινό αλλά κυρίως σε εφήβους και νέους ενήλικες 18-21 ετών και περιλαμβάνει τρεις πυλώνες δράσεων, μέσω των οποίων οι ωφελούμενοι ενημερώνονται και επεξεργάζονται θέματα ψυχής υγείας και ευεξίας ενώ παράλληλα ανακαλύπτουν και αξιοποιούν τον επιδραστικό ρόλο που μπορεί να έχει η τέχνη.
Ειδικότερα
Εργαστήρια για Εφήβους
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Στο πρόγραμμα εντάσσονται τρεις κύκλοι εργαστηρίων για εφήβους (κάθε κύκλος έχει 6 συναντήσεις διάρκειας 2,5 ωρών) οι οποίοι περιλαμβάνουν ψυχολογικές παρεμβάσεις που αξιοποιούν τα εκθέματα του μουσείου, ψυχοδυναμικές και art therapy τεχνικές, καθώς και ομαδικές εικαστικές δραστηριότητες, με στόχο τόσο την ευαισθητοποίησή τους σε θέματα υγείας όσο και την καλλιέργεια ψυχικών δεξιοτήτων.
Στόχοι των εργαστηρίων είναι η καλύτερη ρύθμιση των συναισθημάτων, η ενίσχυση της αναστοχαστικής λειτουργίας, η αύξηση της αυτοεκτίμησης, η ενδυνάμωση και η προαγωγή της ψυχικής ευεξίας και ποιότητας ζωής.
Αρχικά, οι έφηβοι προσεγγίζονται μέσω στοχευμένων επαφών με το Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, την Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών, το Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου και το Πάντειο Πανεπιστήμιο.
Σε κάθε κύκλο συμμετέχουν 15 άτομα, άρα συνολικά θα επωφεληθούν 45 έφηβοι. Στο τέλος των εργαστηρίων θα πραγματοποιηθεί έκθεση ανοιχτή στο κοινό με τα έργα των εφήβων που συμμετείχαν.
Ξεναγήσεις
Το πρόγραμμα περιλαμβάνει επίσης ξεναγήσεις στις μόνιμες εκθέσεις του Μουσείου τόσο για το ευρύ κοινό όσο και για συγκεκριμένες ομάδες κοινού, όπως μαθητές Γυμνασίου και Λυκείου, εκπαιδευτικούς, επαγγελματίες ψυχικής υγείας κ.α. Οι ξεναγήσεις θα πραγματοποιούνται μία φορά τον μήνα και θα είναι συνολικά δώδεκα.
Κάθε ξενάγηση θα είναι μια «διαφορετική», διαδραστική περιήγηση στις μόνιμες συλλογές του Μουσείου επιλέγοντας εκθέματα τα οποία μπορούν να συνδυαστούν με έννοιες ψυχικής υγείας. Για παράδειγμα, ο μινιμαλισμός του προσώπου των κυκλαδικών ειδωλίων θυμίζει την εντύπωση που έχουμε οι άνθρωποι για το πρόσωπο της μητέρας μας τους πρώτους μήνες της ζωής μας. Γιατί είναι τόσο σημαντικά τα πρόσωπα για εμάς; Πόσο σημαντική είναι η μιμητική ικανότητα στα βρέφη, ειδικά για την απόκτηση της γλώσσας και τη δημιουργία συναισθηματικών δεσμών; Σε μια άσκηση με δύο άτομα, που ο ένας πρέπει να καθρεφτίζει τις κινήσεις του προσώπου του άλλου, πόση αμηχανία και δυσκολία μας δημιουργείται;
Διαλέξεις για το κοινό
Ο τρίτος πυλώνας του προγράμματος είναι οι διαλέξεις για το κοινό που θα προβάλλονται διαδικτυακά με πρόσβαση σε όλη την Ελλάδα και θα έχουν ως στόχο να ενημερώσουν και να ευαισθητοποιήσουν σε θέματα ψυχικής υγείας.
Η πρώτη διαδικτυακή διάλεξη για το κοινό έχει θέμα «Τέχνη & Ψυχική Υγεία» και θα πραγματοποιηθεί την Πέμπτη 27 Απριλίου και ώρα 19:00 από την Μαρίνα Οικονόμου, Καθηγήτρια Ψυχιατρικής της Ιατρικής Σχολής του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ), Επιστημονική Συνεργάτης του Ερευνητικού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου Ψυχικής Υγείας, Νευροεπιστημών και Ιατρικής Ακρίβειας «Κώστας Στεφανής».
Η διάλεξη θα επικεντρωθεί στην ανάγκη προσανατολισμού της κοινωνίας σε ένα ολοκληρωμένο μοντέλο ψυχικής υγείας, που δεν επικεντρώνεται μόνο στην απουσία ψυχικής ασθένειας, αλλά και στην προαγωγή της ευεξίας και της ποιότητας ζωής των ατόμων και των κοινοτήτων στις οποίες ζουν. Σε αυτό το πλαίσιο, θα παρουσιασθεί η δυνατότητα των μουσείων και άλλων πολιτιστικών φορέων να προάγουν την ευεξία και την καλή ψυχική υγεία, καθώς και ο αποστιγματιστικός ρόλος της τέχνης.
Γιατί ένα Πρόγραμμα Προσωπικής Ανάπτυξης σε ένα Μουσείο
Τις τελευταίες δεκαετίες, έχει αλλάξει ο τρόπος με τον οποίο ορίζουμε και αντιλαμβανόμαστε την ψυχική υγεία. Η ψυχική υγεία δεν είναι απλά η απουσία μιας ψυχικής ασθένειας, αλλά η απόκτηση συνολικής ψυχική ευεξίας (wellbeing) και ποιότητας ζωής. Ωστόσο, καθώς ανήκουμε σε διάφορα κοινωνικά δίκτυα, τα οποία μας επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό, όπως μας επηρεάζουν εξίσου και διάφορες μακρο-αλλαγές που συμβαίνουν, όπως η κλιματική αλλαγή και η πανδημία, το ζητούμενο δεν είναι η απόκτηση ψυχικής υγείας και ευεξίας των ατόμων μόνο, αλλά ολόκληρης της κοινότητας που ζουν.
Σε αυτό το πλαίσιο, οι δράσεις προαγωγής ψυχικής υγείας στην κοινότητα έχουν έλθει στο επίκεντρο της προσοχής, ειδικά μετά την πανδημία του κορωνοϊού, δημιουργώντας έτσι πρόσφορο έδαφος για τα μουσεία και τους πολιτισμικούς θεσμούς να εμπλακούν συστηματικά στην υγεία και την ευεξία. Να λειτουργήσουν δηλαδή συμπληρωματικά στο ρόλο που μέχρι πρότινος διαδραμάτιζαν κατά κύριο λόγο τα σχολεία.
Έρευνες τεκμηριώνουν τα ευεργετικά οφέλη που μπορούν να έχουν τα μουσεία στην ψυχική υγεία και την ευεξία διεθνώς, καθώς αποτελούν δημόσιους χώρους για δημιουργική διαφωνία/διάλογο και μάθηση, συνεισφέρουν σημαντικά στην υγεία ειδικών πληθυσμιακών ομάδων (π.χ. ασθενείς και συγγενείς ατόμων με άνοια) μέσω στοχευμένων παρεμβάσεων, αλλά και στη συνολική ψυχική ευεξία και ανθεκτικότητα του γενικού πληθυσμού βοηθώντας και υποστηρίζοντας τους ανθρώπους να νοηματοδοτήσουν τον κόσμο και τη θέση που έχουν οι ίδιοι σε αυτόν.
Τα θετικά αυτά αποτελέσματα μπορούν να αποδοθούν τόσο σε χαρακτηριστικά των μουσείων (αποστιγματισμένοι χώροι, χώροι στην κοινότητα, ελεύθερη πρόσβαση σε όλους) όσο και στην επίδραση της τέχνης. Άλλωστε, αρκετές μελέτες αποδεικνύουν τη μετασχηματιστική και ευεργετική δράση της τέχνης, καθώς έχει βρεθεί ότι ενεργοποιεί συγκεκριμένα μέρη του εγκεφάλου, όπως το σύστημα της ντοπαμίνης και οδηγεί κατ’ αυτόν τον τρόπο σε υποκειμενική ευημερία, στη μείωση του στρες που συσσωρεύεται στο σώμα, στην καλλιέργεια των συναισθημάτων, την ενσυναίσθηση κ.ά.
Σε αυτό το πλαίσιο, το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης υλοποιεί ένα πρόγραμμα προαγωγής ψυχικής υγείας και πρόληψης των ψυχικών ασθενειών, που έχει ως στόχο τόσο να αυξήσει το αίσθημα ψυχικής ευεξίας των ατόμων, όσο και της κοινότητας στην οποία ζουν.
Γιατί εργαστήρια για εφήβους και νέους ενήλικες
Η κύρια ομάδα στόχος του Μουσείου είναι οι έφηβοι/νέοι ενήλικες, δηλαδή άτομα ηλικίας 18-21 ετών. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Παγκόσμιο Οργανισμού Υγείας και του ΟΟΣΑ, οι έφηβοι και οι νέοι ενήλικες αποτελούν την πιο ευάλωτη ομάδα για εμφάνιση ψυχικών νόσων εν μέσω πανδημίας και η επένδυση σε παιδιά, εφήβους και νέους είναι η καλύτερη για μια μακροπρόθεσμη ψυχική υγεία και ευεξία του πληθυσμού.
Επιπλέον, παρατηρείται την τελευταία δεκαετία στην Ελλάδα -πιθανώς εξαιτίας της εντεινόμενης οικονομικής κρίσης- μια αναστολή στην ψυχολογική ανάπτυξη των παιδιών και εφήβων. Οι σημερινοί έφηβοι 18-21 ετών ήταν εν μέσω οικονομικής κρίσης παιδιά 5-8 ετών, με την ψυχική τους υγεία να είναι από τότε ιδιαίτερα επιβαρυμένη. Επομένως, οι δύο κρίσεις, η οικονομική και του κορωνοϊού, τους καθιστά διπλά ευάλωτους στην εκδήλωση προβλημάτων ψυχικής υγείας.
Photo credit: Πάρις Ταβιτιάν © Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης