Τα διηγήματα του Χάινριχ φον Κλάιστ είναι ένας γρίφος για δύσκολους λύτες

Διαβάζοντας τα διηγήματα του σπουδαίου Φον Κλάιστ, του οποίου δυστυχώς το έργο δεν είχε την τύχη και την αναγνώριση που του άξιζε όσο εκείνος ζούσε, ο αναγνώστης βρίσκει έναν συγγραφέα με γραφή κεντριού μέλισσας. Ειδικεύεται στην εξαίσια ανάλυση χαρακτήρων και προσώπων με τα οποία πολλές φορές ταυτίζεται και μοιάζει να αυτοβιογραφείται κατά κάποιο δικό του τρόπο. Δεν είναι ο παραδοσιακός συγγραφέας της εποχής του αλλά και καμίας εποχής, καθώς έχει δική του οπτική γωνία και δικό του προσωπικό πρίσμα, που δεν τον μετατρέπει αυτομάτως σε εμπορικό, το εντελώς αντίθετο μάλιστα. Για τον αναγνώστη, όμως, το κέρδος είναι απύθμενο και αστείρευτο καθώς τα θέματά του, αν και μας πηγαίνουν πίσω σε άλλους αιώνες και άλλες εποχές, παραμένουν στην πρώτη γραμμή του ενδιαφέροντός μας για το απλό γεγονός πως πραγματεύονται τα ανθρώπινα πάθη, τη σχέση με τη θρησκεία και τους νόμους των ανθρώπων.

Εκτός όλων των παραπάνω, ο Φον Κλάιστ είναι μια προσωπικότητα εξαιρετικά αμφιλεγόμενη και ιδιάζουσα με όλα τα βιώματα που τον ακολουθούν και βέβαια με το τραγικό τέλος που έγραψε ο ίδιος για εκείνον αλλά και για την σύντροφό του, την τύχη της οποίας πήρε στα χέρια του. Μπορεί και ο επίγονός του Στέφαν Τσβάιχ να οδηγήθηκε και αυτός στην αυτοκτονία μαζί με την σύντροφό του, όπως άλλωστε και ο Φον Κλάιστ, ωστόσο εκεί οι συγκυρίες ήταν διαφορετικές και υπήρξε συναίνεση, από όσο γνωρίζουμε. Σε γενικές γραμμές, η ζωή του Κλάιστ είναι γεμάτη με μελανά σημεία, καθώς λείπουν από το μωσαϊκό του βίου του στοιχεία και επαρκείς αποδείξεις, μιας και κάποια σχετικά αρχεία καταστράφηκαν, δυστυχώς. Αδιαμφισβήτητα, για τους ερευνητές και μεταφραστές ο βίος του όσο και το έργο του χρήζουν έρευνας διεξοδικής και εις βάθος ανάλυσης. Ο ίδιος υπήρξε εξαιρετικά εκκεντρικός και πολύ εσωστρεφής και μάλιστα, σε κάποια σημεία, η ζωή του θυμίζει εκείνη του Ιταλού Καραβάτζιο που ήταν μονίμως υπό φυγή.

Τα διηγήματα του Κλάιστ έχουν τη μαγεία και την ικανότητα να αγκαλιάζουν πολυδιάστατες εκφάνσεις του ανθρώπινου βίου με ένα ύφος γραφής που παραπέμπει πολλές φορές σε προγενέστερες εποχές, όπως τον μεσαίωνα. Ως προς αυτό, ο εξαιρετικός μεταφραστής Θοδωρής Δασκαρόλης, στον οποίο αξίζουν συγχαρητήρια για το γεγονός πως έφερε εις πέρας ένα τόσο απαιτητικό εγχείρημα, στο δικό του σημείωμα επισημαίνει πως χρειάστηκε να χρησιμοποιήσει και μεσαιωνική ορολογία της ελληνικής γλώσσας ώστε να μπορέσει όσο το δυνατόν πιο άρτια να μεταφέρει στα ελληνικά το ανήσυχο πνεύμα του συγγραφέα.

Συμβαίνουν γεγονότα που έχουν κάτι το μεταφυσικό και μια ακροβασία λαμβάνει χώρα απομακρύνοντας κάθε έννοια λογικής, σαν η θεία παρέμβαση ενός Δία από το παρελθόν που τώρα λέγεται Θεός να επηρεάζει καταστάσεις και ανθρώπους. Συγκεκριμένα στο διήγημα «Ο σεισμός στη Χιλή», ο Κλάιστ γράφει χαρακτηριστικά με μια δραματική κορύφωση που θυμίζει αναγεννησιακούς πίνακες θρησκευτικού περιεχομένου. Μοιάζει ένα χέρι, σαν αυτό στην Καπέλα Σιξτίνα, να αγγίζει τα ανθρώπινα και γήινα για να επιβάλει άλλους κανόνες πέρα από το επίγειο καθεστώς: “Η Γιοζέφα, στην πορεία της προς το θάνατο, είχε βρεθεί κιόλας πολύ κοντά στο ικρίωμα, όταν ξάφνου τα κτήρια που γκρεμίστηκαν γύρω της έτρεψαν σε φυγή την πομπή των δημίων”. Ένας προκαθορισμένος θάνατος είχε ήδη αποφασισθεί. Και όμως ένα γεγονός τόσο τραγικό όσο ένας σεισμός φέρνει την αποκάλυψη και τη σωτηρία και δείχνει πως ένα ουράνιο χέρι είχε αποφασίσει κάτι διαφορετικό. Οι άνθρωποι από τα πρώτα τους βήματα σε αυτό τον κόσμο είχαν μάθει να υπακούν στις θεϊκές επιταγές από όπου και αν προέρχονταν.

Παρόμοια δράση και τροπή έχουν και τα άλλα διηγήματα όπως η «Μαρκησία της Ο…» όπου η κοπέλα απειλείται με καταδίκη για μια πράξη για την οποία δεν είναι ένοχη. Εδώ ο Κλάιστ αναδεικνύει το θέμα της γυναικείας χειραγώγησης, της γυναίκας αντικείμενο που δεν έχει δικαιώματα παρά μόνο υποχρεώσεις, που αδυνατεί να υπερασπιστεί τον εαυτό της και άρα γίνεται θύμα και αντικείμενο χλευασμού σε περίπτωση γενετήσιας πράξης, ό,τι και αν έχει συμβεί. Είναι δραματικοί οι διάλογοι αλλά και αποκαλυπτικοί για την θεατρικότητα που διαπιστώνουμε στην ιστορία του Κλάιστ. Εξάλλου, ο ίδιος ο Κλάιστ είχε γράψει πολλά θεατρικά έργα επηρεασμένα από συγγραφείς θεατρικούς όπως ο Μολιέρος και ο Σαίξπηρ. Η «Μονομαχία», ένα διήγημα εκτενές, είναι ακόμα ένα παράδειγμα της διάθεσης του Κλάιστ να μεταφέρει στον αναγνώστη την αγωνία και τον παλμό, τη μάχη για τη ζωή και το θάνατο και να εκφράσει με τον τρόπο γραφής του τα δικά του πιστεύω σε μια εποχή όπου οι ιστορικές και λογοτεχνικές αναταράξεις υπήρξαν θεμελιώδεις.

Ο κόσμος του Κλάϊστ δεν είναι ξένος, γιατί ξένες δεν είναι οι συμπεριφορές και αντιδράσεις ανθρώπων που πάντα υποπίπτουν σε παραλείψεις, σε εξάρσεις, σε ξεσπάσματα, σε ανήθικες ενέργειες και όλα αυτά ξεδιπλώνονται σε κάθε διήγημα που βρίσκεται σε αυτήν τη μοναδική έκδοση. Είναι μια έκδοση που συγκεντρώνει πολλά από τα κορυφαία του διηγήματα και είναι κόσμημα για κάθε βιβλιοθήκη. Σε αυτά τα διηγήματα αξίζει να ανατρέχουμε τακτικά, γιατί τα μηνύματα αλλά και η ανάγνωσή τους μας επιφυλάσσουν και κάτι διαφορετικό. Ο Κλάιστ ανήκει σε εκείνους τους συγγραφείς που αδικήθηκαν από τον χρόνο και εκδόσεις όπως αυτή είναι μια πρώτης τάξεως ευκαιρία να αποκατασταθεί το όνομά τους εις το διηνεκές.

Αποσπάσματα από το βιβλίο

“Η κόλαση, μ’ όλες τις φρίκες και τους τρόμους της, είναι για μένα πιο γλυκιά και πιο τερπνή στη θέα απ’ ότι η άνοιξη του προσώπου σου, που επιστρέφει σε μένα με χάρη κι αγάπη!”

“Η σκέψη πως πάνω σ’ αυτή τη γη δεν γνωρίζουμε τίποτα για την αλήθεια, απολύτως τίποτα {…} με κλόνισε μέχρι τα τρίσβαθα της ψυχής μου…”

Διαβάστε επίσης:

Διηγήματα: Ένα βιβλίο από τον Χάινριχ φον Κλάιστ και τις εκδόσεις Αντίποδες