Τα εικονογραφημένα βιβλία: έκθεση του Δημήτρη Γαλάνη στο ΜΙΕΤ

To Μορφωτικό Ίδρυμα της Εθνικής Τραπέζης (ΜΙΕΤ) και η Alpha Bank, συνεχίζοντας τη συνεργασία τους στο χώρο της καταγραφής της ιστορίας της χαρακτικής και των γραφικών τεχνών στην Ελλάδα, προχώρησαν σε μια από κοινού έρευνα για το έργο του Δημήτρη Γαλάνη στην εικονογράφηση βιβλίων.

Μέχρι τώρα το έργο του Γαλάνη στην εικονογράφηση κάθε είδους εντύπου παρέμενε αθησαύριστο. Πρωτογενές υλικό για την έρευνα αποτέλεσαν τα εικονογραφημένα από τον καλλιτέχνη βιβλία που ανήκουν στις πλούσιες συλλογές της Αlpha Bank και του ΜΙΕΤ. Αξιοποιήθηκαν επιπλέον τεκμήρια από το Μουσείο της Μονμάρτρης στο Παρίσι, όπου σε μία πτέρυγα του σημερινού μουσείου στεγαζόταν, από το 1910 έως το 1965, το σπίτι και το εργαστήριο του Γαλάνη, και όπου σήμερα απόκειται όλο το προσωπικό αρχείο του. Εντοπίστηκαν τεκμήρια ιδιαίτερου ενδιαφέροντος που συνδέονται με την παραγωγή των εντύπων: προσχέδια, μακέτες, πλάκες χαρακτικής, αλληλογραφία, σημειώσεις.

H έρευνα ξεκίνησε το 2008 στην Αθήνα και το Παρίσι και έως το 2013 είχε ολοκληρωθεί η καταγραφή των 152 τίτλων, δηλαδή των βιβλίων, λευκωμάτων και εντύπων που εικονογράφησε ο καλλιτέχνης στο διάστημα 1904-1962. Αποτέλεσμα αυτής της έρευνας αποτελεί η έκδοση , την οποία ανέλαβε το ΜΙΕΤ, ενός αναλυτικού καταλόγου (catalogue raisonné) με τίτλο Δημήτρης Γαλάνης. Τα εικονογραφημένα βιβλία, 1904-1962. Την έκδοση συμπληρώνουν τρία εισαγωγικά κείμενα: η Ειρήνη Οράτη παρουσιάζει για πρώτη φορά αναλυτικά το εικονογραφικό έργο του Γαλάνη, ο Άγγελος Δρακογιώργος προσεγγίζει το γελοιογραφικό έργο του τα πρώτα χρόνια στο Παρίσι, ενώ ο Γιώργος Δ. Ματθιόπουλος γράφει για την τέχνη του βιβλίου στην Ευρώπη την εποχή αυτή.

Στις 7 Μαΐου 2014, στο Πολιτιστικό Κέντρο του ΜΙΕΤ / Μέγαρο Εϋνάρδου, θα γίνουν τα εγκαίνια της ομότιτλης έκθεσης, όπου θα παρουσιαστούν επιλεκτικά οι εκδόσεις με το μεγαλύτερο ενδιαφέρον. Το πλούσιο υλικό της έκθεσης προέρχεται κυρίως από τις συλλογές της Alpha Bank και του ΜΙΕΤ, ενώ ένα πολύ σημαντικό, αδημοσίευτο αρχειακό υλικό προέρχεται από το Μουσείο της Μονμάρτρης.
Τέλος, η έκθεση εμπλουτίζεται με υλικό (έργα ζωγραφικής, σχέδια, χαρακτικά κ.ά) από ιδιωτικές συλλογές, μουσεία, ιδρύματα κτλ. (Εθνική Πινακοθήκη και Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου, Μουσείο Μπενάκη, Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών του ΑΠΘ, Διεθνές Ίδρυμα Γιάννη Κουτσοχέρα και Λένας Στρέφη-Κουτσοχέρα, Αναγνωστική Εταιρεία Κερκύρας, Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος).

Ο Γαλάνης έφθασε στο Παρίσι με εμπειρία κυρίως στη γελοιογραφία. Η πρώτη δύσκολη δεκαετία (1900-1910) αναλώθηκε κυρίως στο σχεδιασμό γελοιογραφιών, επαγγελματική δραστηριότητα που στήριξε και τις πρώτες του καλλιτεχνικές προσπάθειες. Στο τέλος αυτής της δεκαετίας και στις αρχές της επόμενης χρονολογούνται τα πρώτα του χαρακτικά. Μετά το 1910 συμμετέχει σε εκθέσεις και γνωρίζει καλλιτέχνες που, τουλάχιστον τα πρώτα χρόνια, τον επηρέασαν ουσιαστικά. Με τη συμμετοχή του στην εμβληματική έκθεση της κυβιστικής ομάδας Section d’or το 1912, βρίσκεται ανάμεσα σε καλλιτέχνες που παρουσιάζουν για πρώτη φορά τον κυβισμό στο ευρύ κοινό. Την περίοδο 1918-1921 δημιούργησε σχέσεις με καλλιτέχνες της γαλλικής πρωτοπορίας: Ματίς, Ντεραίν, Πικάσσο, Ντυφύ,  Μπρακ. Έγινε φίλος με τον Ματίς, καθώς μοιράζονταν την αγάπη τους για τη μουσική: συχνά έπαιζαν μαζί μουσική, ο Γαλάνης όργανο, ο Ματίς βιολί. Σε αυτούς θα προστεθεί ο Ντεραίν, παίζοντας φλάουτο. Ο Ματίς φιλοτέχνησε δύο προσωπογραφίες του Γαλάνη το 1914, με τίτλο D. Galanis «paysan» . Η μία από τις δύο αυτές οξυγραφίες ανήκει στη συλλογή της Alpha Bank και είναι το αντίτυπο που χάρισε ο ίδιος ο Ματίς στον Γαλάνη. Παράλληλα, ο Γαλάνης ανακαλύπτει και το έργο του Πικάσσο, ξαφνιάζεται από την τόλμη του, προσπαθεί να κατανοήσει τη ριζοσπαστική οπτική του, και δημιουργεί το σημαντικότατο λεύκωμα Quatre natures-mortes το 1919.

Την περίοδο των πειραματισμών διαδέχονται τα χρόνια της ωριμότητας και της επαγγελματικής καταξίωσης. Έως το 1929 έχει διαμορφώσει το προσωπικό του στίγμα. Πρόκειται για τη δεκαετία της αναγνώρισης (1920-1930) και τη σταδιακή στροφή του σε επιρροές από παρελθόντες αιώνες. Ο Γαλάνης καταστάλαξε σε ένα προσωπικό ύφος με προσεκτικές επιλογές από το παρόν, αλλά περισσότερα στοιχεία από το παρελθόν και ως προς τα μοτίβα και ως προς το σχεδιασμό του βιβλίου.

Η ασχολία του με την εικονογράφηση βιβλίων ήταν ο βασικός βιοπορισμός του και μέσα από αυτά έγινε πολύ γνωστός στους βιβλιόφιλους, αλλά και στο κοινό του Παρισιού που ακόμα και σήμερα γνωρίζει τον «Galanis» . Συγκαταλέγεται ανάμεσα στους σημαντικότερους αμιγείς χαράκτες του 20ού αιώνα. Για τις εκδόσεις των βιβλίων του συνεργάστηκε με συγγραφείς όπως ο Μαλρώ, ο Νερβάλ, ο Γκαμπορύ, ο Ζίντ, ο Μωρουά, ο Βαλερύ, καθώς και πολλούς σημαντικούς τυπογράφους και εκδοτικούς οίκους του Παρισιού (Éditions de la Nouvelle Revue française / Librairie Gallimard, Éditions Kra, Georges Crès, Éditions de la Pléiade κ.ά). Στην Ελλάδα ο Γαλάνης εξέθεσε για πρώτη φορά στην Αθήνα το 1928 και δώρισε έργα του στην Εθνική Πινακοθήκη. Έκτοτε οι έλληνες χαράκτες τον θεωρούν «πατέρα και δάσκαλο της νεοελληνικής χαρακτικής», αφού ουσιαστικά μέσα από το δικό του έργο ήρθαν σε επαφή με τη σύγχρονη ευρωπαϊκή χαρακτική.