Τα Εννέα Κοντσέρτα για πιάνο του Μπετόβεν σε όργανα εποχής, συναυλία στο Μέγαρο Μουσικής

Το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών παρουσιάζει έναν μουσικό μαραθώνιο, για πρώτη φορά στη χώρα μας,από την Καμεράτα, Ορχήστρα των Φίλων της Μουσικής (σε όργανα εποχής) και τον βραβευμένο με ECHO Klassik αρχιμουσικό Γιώργο Πέτρου.

Μπορούμε να αναλογιστούμε πώς ηχούσε μια κλασική μελωδία, την εποχή της σύνθεσής της; Μπορούμε να φανταστούμε πώς ηχούσε το πιάνο την εποχή που συνέθετε τα αριστουργηματικά κοντσέρτα του ο Μπετόβεν; τα πνευστά; τα έγχορδα; η άρπα;

H Καμεράτα, Ορχήστρα των Φίλων της Μουσικής και ο καλλιτεχνικός της διευθυντής Γιώργος Πέτρου, σας προσκαλούν να το ανακαλύψετε στο πλαίσιο μιας φιλόδοξης παραγωγής – του κύκλου «Ειδικές Εμφανίσεις» – παρουσιάζοντας ένα τριήμερο μουσικό μαραθώνιο στο μεγάλο συνθέτη του κλασικισμού και αγαπημένο συνθέτη των απανταχού μουσικόφιλων Λούντβιχ Βαν Μπετόβεν την Παρασκευή 12, το Σάββατο 13 & την Κυριακή 14 Απριλίου (8.30 μ.μ.) στην Αίθουσα Χρήστος Λαμπράκης.

Σημείο αναφοράς των τριών συναυλιών αποτελούν τα εννέα μεγαλειώδη έργα του L.V. Beethoven, που χρησιμοποιούν το πιάνο ως σολιστικό όργανο και τα οποία θα απολαύσουμε – για πρώτη φορά στην Ελλάδα – σε όργανα κλασικής περιόδου, παρόμοια με αυτά που είχε στη διάθεσή του ο μεγάλος συνθέτης, όπως πνευστά του 1800, εντέρινες χορδές, δοξάρια αντίγραφα των πρώτων «κλασικών» δοξαριών που εμφανίστηκαν (Dooud) και μια αυθεντική άρπα Erard του 1803. Επικεφαλής των οργάνων αυτών, ένα αυθεντικό φορτεπιάνο του σπουδαίου άγγλου κατασκευαστή Robert Stodart του 1820, παρόμοιο στη φιλοσοφία και απόδοση με το θρυλικό πιάνο, που έστειλε ο άλλος μεγάλος άγγλος κατασκευαστής ο John Broadwood, ως δώρο στο Μπετόβεν το 1818.

Οι καταξιωμένοι ερμηνευτές που συμμετέχουν και συνεργάζονται με την Καμεράτα, Ορχήστρα των Φίλων της Μουσικής τις τρεις βραδιές του αφιερώματος είναι οι πιανίστες Νίκος Λαάρης, Στέφανος Νάσος, Τάσος Πάππας, Τίτος Γουβέλης, Θοδωρής Τζοβανάκης, Αλεξάνδρα Παπαστεφάνου, Θανάσης Αποστολόπουλος, Χαράλαμπος Αγγελόπουλος και Γιώργος Πέτρου, ο βιολονίστας Σέρτζιου Ναστάσα, ο τσελίστας Άγγελος Λιακάκης, έξι λυρικοί τραγουδιστές και η Μικτή Χορωδία του Δήμου Αθηναίων σε μουσική διδασκαλία Σταύρου Μπερή. Και τις τρεις συναυλίες διευθύνει ο αρχιμουσικός Γιώργος Πέτρου.

Το πρόγραμμα του τριημέρου περιλαμβάνει τα πέντε δημοφιλή Κοντσέρτα για πιάνο, το Κοντσέρτο για πιάνο αρ.6, έργο 61, που αποτελεί μεταγραφή του ίδιου του συνθέτη πάνω στο Κοντσέρτο για βιολί, το Κοντσέρτο για πιάνο αρ. 0 (WO04) που ο Μπετόβεν συνέθεσε στην τρυφερή ηλικία των 14 χρόνων και το οποίο θα απολαύσουμε σε ανασύνθεση-ενορχήστρωση Φίλιππου Τσαλαχούρη που έγινε ειδικά για την παραγωγή αυτή, το υπέροχο Τριπλό Κοντσέρτο για βιολί, βιολοντσέλο και πιάνο, έργο 56 και τη Φαντασία για πιάνο χορωδία και ορχήστρα, έργο 80, γνωστή με την επωνυμία «Μικρή Ενάτη». Τις τρεις συναυλίες ‘ανοίγουν’ αποσπάσματα από το μπαλέτο «Τα πλάσματα του Προμηθέα», έργο 43.

Μέγας χορηγός της Καμεράτα, Ορχήστρας των Φίλων της Μουσικής για την περίοδο 2011-2013 είναι το Ίδρυμα Ωνάση.

Παρασκευή 12/4/13

Η πρώτη βραδιά του αφιερώματος ξεκινά με την Καμεράτα να ερμηνεύει τα αποσπάσματα Ouverture, Introduction (tempesta) και Poco Adagio-Allegro con brio από το γοητευτικό μπαλέτο Τα πλάσματα του Προμηθέα, έργο 43, που ο Μπετόβεν ολοκλήρωσε το 1801 σε λιμπρέτο του Salvatore Viganο. Αφιερωμένο στην αυτοκράτειρα Μαρία Θηρεσία, το έργο πρωτοπαρουσιάστηκε στο Hoftheater της Βιέννης και σημείωσε τεράστια επιτυχία, φτάνοντας τις 29 παραστάσεις (!).

Ακολουθεί το νεανικό Κοντσέρτο για πιάνο αρ.1, έργο 15 σε ντο μείζονα δημιουργία του 1797. Αν και είναι το πρώτο Κοντσέρτο για πιάνο του συνθέτη που εκδόθηκε, στην πραγματικότητα αποτελεί την τρίτη κατά σειρά συνθετική του απόπειρα στο συγκεκριμένο είδος. Το έργο περιέχει σαφείς αναφορές στο στυλ γραφής των Χάυντν και Μότσαρτ, εντοπίζονται ωστόσο σε αυτό στοιχεία χαρακτηριστικά της μουσικής προσωπικότητας του Μπετόβεν, όπως για παράδειγμα οι αιφνίδιες μεταβολές στην αρμονία και οι αντιθέσεις. Το Κοντσέρτο παρουσιάστηκε το 1798 στην Πράγα με σολίστ στο πιάνο τον ίδιο το συνθέτη. Στη συναυλία θα το ερμηνεύσει ο πιανίστας Νίκος Λαάρης.

Στο ίδιο υφολογικό μοτίβο κινείται και το Κοντσέρτο για πιάνο αρ.2, έργο 19 σε σι ύφεση μείζονα που ακολουθεί, καθώς προέρχεται από την ίδια συνθετική περίοδο με το αρ.1 (1787-1789).  Αξίζει να σημειωθεί ότι η πρώτη παρουσίαση του έργου στο Burgtheater της Βιέννης το Μάρτιο του 1795 από τον Μπετόβεν, σηματοδότησε τις δημόσιες εμφανίσεις του ως πιανίστα – μέχρι τότε εμφανιζόταν σε ιδιωτικά σαλόνια της Αυστρίας.  Σολίστ στο αρ. 2 αναλαμβάνει ο σπουδαίος πιανίστας, Στέφανος Νάσος.

Με το Κοντσέρτο για πιάνο αρ.5, έργο 73 σε μι ύφεση μείζονα, το οποίο θα παρουσιάσει  ο Τάσος Πάππας ολοκληρώνεται το πρόγραμμα της πρώτης βραδιάς του αφιερώματος στο πιανιστικό έργο του μεγάλου γερμανού κλασικού. Έργο του 1811 είναι αφιερωμένο στον αρχιδούκα Ροδόλφο της Αυστρίας, πάτρονα και αγαπημένο μαθητή του συνθέτη. Το έργο που έκανε πρεμιέρα το Νοέμβριο του 1811 στη Λειψία, έχει καθιερωθεί ως «το Αυτοκρατορικό Κοντσέρτο», επωνυμία που επινοήθηκε όχι από τον ίδιο τον συνθέτη, αλλά από τον άγγλο εκδότη Johann Baptist Cramer.

Σάββατο 13/4/13

Η βραδιά ξεκινά επίσης με αποσπάσματα από τη β’ πράξη του μπαλέτου «Τα πλάσματα του Προμηθέα» (Maestoso-Andante, Adagio, και Allegro con brio), για να ακολουθήσει το Κοντσέρτο για πιάνο αρ. 6, έργο 61 με σολίστ τον Τίτο Γουβέλη, που αποτελεί στην ουσία μεταγραφή του ίδιου του συνθέτη πάνω στο Κοντσέρτο για βιολί έργο 61. Το τελευταίο συνέθεσε ο Μπετόβεν το 1806 για τον κορυφαίο βιολονίστα της εποχής εκείνης Franz Clement, το αφιέρωσε ωστόσο σε έναν άλλο βιολονίστα και καλό του φίλο, το Stephan von Breuning ως γαμήλιο δώρο. Αξίζει να σημειωθεί ότι η μεταγραφή για πιάνο που ολοκληρώθηκε το 1808, είναι αντίστοιχα αφιερωμένη, στη σύζυγο του Stephan von Breuning, τη Julie.

Στη σκηνή της Αίθουσας Χρήστος Λαμπράκης ανεβαίνει στη συνέχεια ο πιανίστας Θοδωρής Τζοβανάκης για να ερμηνεύσει το ιδιαίτερα απαιτητικό, αν και ημιτελές Κοντσέρτο για πιάνο Wo 04, σε μι ύφεση μείζονα. Δημιουργία του 1784 φέρει αριθμό καταλόγου 0 δεδομένου ότι εκδόθηκε πολύ αργότερα από τα υπόλοιπα Κοντσέρτα για πιάνο του συνθέτη. Από την παρτιτούρα διασώζεται μόνο το μέρος του πιάνου, ενώ υπάρχουν και κάποιες ενδείξεις για τα ορχηστρικά μέρη και για το λόγο αυτό το έργο έχει παρουσιαστεί κατά καιρούς σε διάφορες ενορχηστρώσεις. Τη βραδιά της 13ης Απριλίου θα το ακούσουμε σε ανασύνθεση-ενορχήστρωση που ο Φίλιππος Τσαλαχούρης ετοίμασε ειδικά για τη συναυλία αυτή  (α’ παρουσίαση). Αξίζει να σημειωθούν τα παρακάτω από το προσωπικό σημείωμα του Φ. Τσαλαχούρη σχετικά με την όλη διαδικασία της ενορχήστρωσης: «Η εργασία της ενορχήστρωσης παρουσιάζει δυσκολίες, διότι τα στιλιστικά χαρακτηριστικά της εποχής είναι συγκεκριμένα, το ίδιο και οι δυνατότητες των οργάνων… Μέσα από τις επιρροές και τα ακούσματά του, τις τεχνικές δυνατότητες και τις ακαδημαϊκές του γνώσεις, μέσα από όλα αυτά διακρίνονται τα ψήγματα της μεγαλοφυΐας του. Είναι κρίμα που δεν υπάρχει πλήρες το ορχηστρικό μέρος. Πιστεύω πως στα πεντάγραμμα των οργάνων θα ήταν περισσότερο τολμηρός, περισσότερο τραχύς, περισσότερο Μπετόβεν…».

Για το κλείσιμο της βραδιάς έχει επιλεχθεί ένα από τα κορυφαία έργα στο ρεπερτόριο του πιάνου, το πολύπλοκο, αριστουργηματικό και ως εκ τούτου δημοφιλές Κοντσέρτο για πιάνο αρ.4, έργο 58, σε σολ μείζονα, το οποίο θα ερμηνεύσει με το μοναδικό της στυλ η πιανίστα Αλεξάνδρα Παπαστεφάνου. Έργο με αυξημένες τεχνικές όσο και ερμηνευτικές απαιτήσεις είχε παραμεληθεί μέχρι το 1836, οπότε και το έφερε ξανά στο προσκήνιο ο Φέλιξ Μέντελσον. Γράφηκε την περίοδο 1805–1806 και πρωτοπαρουσιάστηκε το 1807 σε ιδιωτική συναυλία από το σπίτι του αρχιδούκα Ροδόλφου της Αυστρίας στον οποίο και είναι αφιερωμένο, με την επίσημη πρεμιέρα του έργου να λαμβάνει χώρα, ένα χρόνο αργότερα στη Βιέννη.

Κυριακή 14/4/13

Τα αποσπάσματα Pastorale (Allegro), Andantino-Adagio-Allegro, και Finale (Allegretto) από  τη β’ πράξη των Πλασμάτων του Προμηθέα σηματοδοτούν τη τρίτη και τελευταία μέρα του αφιερώματος αυτού.

Ακολουθεί το υπέροχα λυρικό, ενίοτε μελαγχολικό, ενίοτε παιχνιδιάρικο και με ιδιαίτερες τεχνικές και εκφραστικές απαιτήσεις, Τριπλό Κοντσέρτο για βιολί, βιολοντσέλο, πιάνο και ορχήστρα έργο 37 σε ντο μείζονα (1803), το μοναδικό κοντσέρτο στην εργογραφία του Μπετόβεν για περισσότερα από ένα όργανα. Αφιερωμένο και αυτό στον αρχιδούκα Ροδόλφο της Αυστρίας χαρακτηρίζεται από τον ευφάνταστο διάλογο που αναπτύσσεται μεταξύ των τριών σολιστικών οργάνων, αλλά και της ορχήστρας που παρεμβάλλεται έξυπνα δημιουργώντας ένα αριστουργηματικό αποτέλεσμα. Θα το απολαύσουμε με τους Σέρτζιου Ναστάσα βιολί, Άγγελο Λιακάκη βιολοντσέλο και τον Γιώργο Πέτρου στο πιάνο.

Το Κοντσέρτο για πιάνο έργο 37, σε ντο ελάσσονα που θα ερμηνεύσει ο Θανάσης Αποστολόπουλος στο πιάνο είναι το τρίτο (αρ.3) κατά σειρά έργο του Μπετόβεν για το συγκεκριμένο όργανο και το πρώτο του σε ελάσσονα κλίμακα, γεγονός που σηματοδοτεί το διαχωρισμό του από το καθαρό ‘κλασικό στυλ της μουσικής σύνθεσης’. Γράφτηκε το 1800 με τον ίδιο τον συνθέτη να το ερμηνεύει στην πρώτη του παρουσίαση και είναι αφιερωμένο στον πρίγκιπα Φερδινάνδο της Πρωσίας. Με τη αριστουργηματική Φαντασία για πιάνο, χορωδία και ορχήστρα, έργο 80  («Μικρή Ενάτη»), μια ευφάνταστη και πρωτοποριακή σύνθεση που συνδυάζει με μοναδικό τρόπο το πιάνο, την ορχήστρα και τη χορωδία και που κλείνει με ένα εντυπωσιακό φινάλε ολοκληρώνεται το τριήμερο αυτό αφιέρωμα της Καμεράτα στο μεγαλοφυή μουσουργό. Ο Μπετόβεν έγραψε τη Φαντασία σε λιμπρέτο του γερμανού ποιητή Christoph Kuffner για να «επιστεγάσει» εντυπωσιακά μια συναυλία στο Theatre an der Wien το Δεκέμβριο του 1808, το πρόγραμμα της οποίας περιελάμβανε μεταξύ άλλων τις Συμφωνίες αρ. 5 και αρ.6. Το έργο θα απολαύσουμε με σολίστ στο πιάνο τον Χαράλαμπο Αγγελόπουλο και έξι λυρικούς τραγουδιστές τους οποίους θα πλαισιώσει η Μεικτή Χορωδία του Δήμου Αθηναίων.

11 σολίστ

6  λυρικές τραγουδιστές

1  χορωδία

1  αυθεντικό πιάνο (Stodart) του 1820

3  συναυλίες