Σε έναν κόσμο που παρεισφρέει ανησυχητικά το μίσος και η κοινωνική αδιαφορία, τα παιδιά είναι η ελπίδα μας αυτός ο κόσμος να αλλάξει. Η πίστη μας στην αλλαγή από τους νέους βρίσκει την απάντηση της στην ενσυναίσθηση που γεννά ο πολιτισμός. Μπορούμε ωστόσο να μιλάμε για πολιτισμό, όταν αποκλείουμε την Τέχνη από την Εκπαίδευση;
Η Τέχνη σαν Τέχνη
Όλοι οι άνθρωποι –ή τουλάχιστον οι περισσότεροι- έχουν μια ευαίσθητη πλευρά, την οποία μερικές φορές η σαθρότητα της κοινωνίας έχει θάψει βαθιά μέσα μας. Η μουσική, οι πολύχρωμες νότες, οι μονόλογοι, η έρευνα, τα χρώματα, οι λαδομπογιές και οι χορευτικές κινήσεις όταν εισέρχονται στην ζωή μας από την παιδική ακόμα ηλικία, της δίνουν ένα όραμα που χωράει πλήθος οραμάτων. Γνωρίζοντας τον ίδιο μας τον εαυτό μέσω της Τέχνης, ξεπερνάμε τα κοινωνικά όρια και πρότυπα που μας γαλουχούν από μικρούς, και έτσι γεννάμε τα δικά μας που διακατέχονται από την προσωπική μας αλήθεια.
Η αλήθεια μας αυτή λοιπόν οδηγεί στην πλήρη συναισθηματική και πνευματική ελευθερία του ατόμου. Η τέχνη κάνει τον άνθρωπο, ένα ον ανοιχτόμυαλο και γεμάτο όρεξη να δώσει και να πάρει ζωή, αλλά και να ανακαλύψει νέες αλήθειες. Σε αυτό το σημείο συνειδητοποίησης της αξίας της τέχνης, έρχεται και η ανάγκη της αδιαπραγμάτευτης ύπαρξης των καλλιτεχνικών μαθημάτων στα σχολεία. Τα καλλιτεχνικά μαθήματα είναι αναγκαία από όταν ο άνθρωπος βαδίζει τα πρώτα του χρόνια στον κόσμο και αποκτά τις πρώτες του εμπειρίες «διαμορφώνοντας» αναμνήσεις και ιδέες, που καθορίζουν την μετέπειτα προσωπικότητά του.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Ο ρόλος των καλλιτεχνικών μαθημάτων στα θρανία
Τα καλλιτεχνικά μαθήματα των σχολείων ήταν η μουσική, η θεατρολογία ή θεατρικό παιχνίδι, η ζωγραφική και ο χορός στο πλαίσιο της γυμναστικής παιδείας. Ας μελετήσουμε λοιπόν τις επιδράσεις των μαθημάτων αυτών στην ψυχοσύνθεση και την κοινωνικοπολιτική ταυτότητα των μαθητών.
Όταν μια ατομικότητα, μαθαίνει να λειτουργεί σε ένα σύνολο για την εκπλήρωση ενός σκοπού, επιδιώκοντας παράλληλα την προσωπική του αυτοβελτίωση, παύει πλέον να κυριαρχείται από συμπεριφορές εγωιστικές. Αντίθετα αρχίζει να βλέπει τον εαυτό του ως μια μονάδα που επιδιώκει την εξέλιξη και την ευημερία του συνόλου.
Ο μαθητής λοιπόν, μέσω των καλλιτεχνικών μαθημάτων, τα οποία στο πλαίσιο της εκμάθησης είναι συλλήβδην συλλογικά, υιοθετεί τις αρχές της συλλογικοποίησης και της ευσυνειδησίας, γνωρίζοντας πια πως οι πράξεις του οφείλουν να είναι συνετές και ανθρωποκεντρικές, καθώς επηρεάζουν όλο το σύνολο των ανθρώπων που συναναστρέφεται.
Οι νέοι άνθρωποι έχουν την τάση –αλλά και το άτυπο δικαίωμα- να θέλουν να εξερευνήσουν κάθε τυχόν καλλιτεχνική πτυχή του εαυτού τους. Δεν μπορεί κανείς άλλωστε να είναι τόσο διορατικός , ώστε να «αντικρίσει» την καλλιτεχνική του ροπή, εάν του στερήσεις την επαφή με την τέχνη. Σαν κοινωνίες οφείλουμε να προάγουμε την τέχνη στα σχολεία και να αφήσουμε τους μαθητές να αποφασίσουν εάν τους ταιριάζουν οι τύποι της φυσικής, ή ένας μονόλογος του Σαίξπηρ.
Η αποστειρωμένη εκπαίδευση είναι μία λειψή εκπαίδευση. Όταν από την νεολαία της εκπαίδευσης, λείπει το θέατρο, το οποίο αποτελεί πομπός μιας νοοτροπίας, όχι με κέντρο την κριτική, αλλά την κατανόηση και τη συμπόνια για τον συνάνθρωπο και για τα δεινά του, με μια τεράστια ποικιλία θεματολογίας από ερωτικών μέχρι ιστορικών θεατρικών έργων, όταν λείπει η μουσική που γαληνεύει τις ανθρώπινες ψυχές και αποτελεί συντροφιά αλλά και ύμνος για τον άνθρωπο και τα πολύτιμα συναισθήματα του, όταν λείπει η ζωγραφική, η έκφραση του ανθρώπου για όσα ζει, σκέφτεται, αναπολεί και ονειρεύεται, πώς μπορούμε να μιλάμε για παιδεία; Άραγε κατανοούμε την βαρύτατη σημασία της έννοιας;
Η Τέχνη στα σχολεία χωρίς διακρίσεις
Φυσικά, όταν μιλάμε για τέχνη στα σχολεία, μιλάμε για θρανία που χωρούν όλους τους ανθρώπους. Μιλάμε μεν για τα δημοτικά, τα γυμνάσια, τα γενικά και επαγγελματικά λύκεια, τα νυκτερινά σχολεία αλλά μιλάμε και για τα σχολεία δεύτερων ευκαιριών στις φυλακές της χώρας.
Δεν χρειαζόμαστε ανθρώπους-κριτές των πράξεων των άλλων και κανείς δεν έχει το δικαίωμα να στερεί από έναν άνθρωπο το δικαίωμα στην μόρφωση. Εάν πραγματικά πιστεύουμε στον άνθρωπο, στα κρυφά και φανερά του πάθη, αλλά και στην ριζική αλλαγή που μπορεί να φέρει η ενασχόληση με την Τέχνη, τότε οφείλουμε να είμαστε υπέρμαχοι της ένταξης των καλλιτεχνικών μαθημάτων εντός των κελιών.
Τέτοιες προσπάθειες έχουν καταφέρει να γίνουν πραγματικότητα με πολύ κόπο και να αποτελέσουν πνοή ζωής για τους κρατούμενους και τις κρατούμενες.
Στον Κορυδαλλό, είχε πραγματοποιηθεί εικαστικό εργαστήρι, στα πλαίσια του φεστιβάλ Athens Fridge Live 2017, με θέμα «Καρδιά Εκτός Σώματος». Οι καθηγητές- διδάσκοντες μίλησαν τότε, για μια μαγική εμπειρία, και ένα συναισθηματικό αλλά και πνευματικό ταξίδι των κρατούμενων με καράβι την φαντασία τους. Ένα ταξίδι το οποίο ο εγκλεισμός και οι δύσκολες συνθήκες διαβίωσης δεν θα τους το επέτρεπαν διαφορετικά.
Στο 2ο ΣΔΕ φυλακών Λάρισας, υπήρξε προσπάθεια να ενταχθούν τα καλλιτεχνικά εργαστήρια στην εκπαίδευση των κρατούμενων. Χειροτεχνίες και πίνακες από τους φυλακισμένους, έκαναν την εμφάνιση τους και οδήγησαν σε ανταλλαγές των έργων των κρατουμένων με έργα από την Δημοτική Πινακοθήκη Λάρισας, αλλά και μια ιδιαίτερη έκθεση του Διαχρονικού Μουσείου Λάρισας εντός της φυλακής. Στόχος ήταν η δημιουργική απασχόληση, η επαγγελματική προοπτική, αλλά και οι γνώσεις πάνω σε αρκετά είδη τέχνης.
Στις ανδρικές φυλακές Κορυδαλλού, το πανελλήνιο δίκτυο για το Θέατρο στην Εκπαίδευση, στήριξε ένα πρόγραμμα στο σχολείο δεύτερης ευκαιρίας των φυλακών, με τίτλο Ρόλοι στην ζωή, ρόλοι στο θέατρο. Οι καθηγητές μέσω υποκριτικών τεχνικών, όπως αυτοσχεδιασμοί, σωματικό θέατρο και πρακτικές παιχνιδιού κάλεσαν τους συμμετέχοντες να δημιουργήσουν έργα από τις δικές τους προσωπικές εμπειρίες και βιώματα.
Όταν τα καλλιτεχνικά μαθήματα γεννούν τη δράση
Οι καλλιτεχνικές δημιουργίες των μαθητών και μαθητριών δεν «ζούνε και αναπνέουνε» μονάχα μέσα κλειστά σχολικά όρια. Είναι φορές που παίρνουν σάρκα και οστά μέσα στην κοινωνία και αγγίζουν τα ζητήματα της.
Δεν μπορούμε να ξεχάσουμε τα δάκρυα χαράς που μας χάρισαν οι μαθητές και οι μαθήτριες, οι οποίοι υποδέχτηκαν τους νέους τους συμμαθητές και συμμαθήτριες –παιδιά προσφύγων, τραγουδώντας «Βάλε στον σκιά σου τούτο το παιδί, που δεν έχει απόψε που να πάει». Ούτε φυσικά και τα παιδιά του δημοτικού Κοζάνης που έγραψαν και τραγούδησαν μαζί με τους δασκάλους τους το εξής τραγούδι:
Ήρθε πάλι στο όνειρό μου
το σχολείο μου στην άλλη άκρη της γης.
Παιδιά με τσάντες με χαιρετάνε
και μου λένε έλα στην τάξη θα μας βρεις.
Κι εγώ γυρνάω και τους κοιτάω
κι είναι οι φίλοι μου που άφησα νωρίς.
Μα έχει ΜΠΑΡΟΥΤΙ μέσα στην πόλη
που σαν μυρίσει άμα δεν φύγεις θα…ΧΑΘΕΙΣ!!!
Γιατί τόσο μικρή να φύγω σ’ άλλη γη;
Γυρνώ στο λίγο φως σε θάλασσα ανοιχτή.
Ξυπνώ μονάχος, μες στο Αιγαίο,
2-3 πρόσωπα μου φαίνονται γνωστοί.
Δεν είναι φίλοι δεν είναι αδέλφια,
συνταξιδιώτες που θυμίζουν γνωστοί.
Κι έχω μια τσάντα που είχε βιβλία
και τώρα έχει μόνο δίψα για ζωή.
Πρέπει να ΦΥΓΩ… μα που να πάω;
κι όλοι οι δρόμοι είναι τώρα πια ΚΛΕΙΣΤΟΙ!
Γιατί τόσο μικρή να φύγω σ’ άλλη γη;
Γυρνώ στο λίγο φως σε θάλασσα ανοιχτή.
Πρέπει να φύγω…πρέπει να φύγω!
Είμαι ο πρόσφυγας που έρχεται απ’ αλλού.
Θα συναντήσεις κι άλλους με μένα,
δίπλα σε δρόμους και στις ράχες του βουνού
Είναι μικρή… πολύ μικρή,
μα έχω μια τσάντα που χωράει όλη τη γη.
Μέσα σε βάλτους, κάτω από δέντρα,
θα ονειρευτώ για μια ΚΑΛΥΤΕΡΗ ΖΩΗ!
Γιατί τόσο μικρή να φύγω σ’ άλλη γη;
Γυρνώ στο λίγο φως σε θάλασσα ανοιχτή.
Είμαι ο Αλμιράν, είμαι η Αλταήρα
είμαι ο Μοχσέν, η Ναμπιλά
Είμαι ο Ιβάν, είμαι ο Άλεξ
Είμαι ο Γιώργος, ο Βαγγέλης… κι αυτή είναι η Δήμητρα
ΕΙΜΑΙ Ο ΠΡΟΣΦΥΓΑΣ!
Ούτε και οι ηλικιωμένοι στα γηροκομεία της χώρας βέβαια μπορούν να ξεχάσουν τους μαθητές και τις μαθήτριες που τους επισκέπτονται με «συναυλίες» ειδικά σχεδιασμένες γι’ αυτούς και για να τους υπενθυμίσουν πως δεν είναι μόνοι.
Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών
Η Κοσμητεία της Φιλοσοφικής Σχολής Αθηνών του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου, εξέδωσε ανακοίνωση με την οποία ζητά την επαναφορά των καλλιτεχνικών μαθημάτων στα σχολεία και αναφέρει μεταξύ άλλων:
«Οι Τέχνες συμβάλλουν δραστικά στον εμπλουτισμό της επικοινωνίας, της διεπιστημονικής μάθησης, της αισθητικής καλλιέργειας, της ενσυναίσθησης, της αυτενέργειας, της συλλογικότητας, της ανάπτυξης της δημιουργικότητας, της δημοκρατικότητας και της ηθικής διάστασης των μαθητών και των μαθητριών.
Σε διεθνές επίπεδο, η Unesco καλεί τα κράτη-μέλη της να υποστηρίζουν την καλλιτεχνική εκπαίδευση σε όλη τη σχολική ζωή, αλλά και πέρα από αυτή, καθώς οι Τέχνες αναγνωρίζονται ως το «κλειδί» που εξασφαλίζει στη νέα γενεά τη δυνατότητα επανανακάλυψης του κόσμου που έχει κληρονομήσει.»
Οι μαθητές και οι μαθήτριες δεν είναι μονάχα αριθμοί μαθηματικών, ρήσεις της εκκλησίας και κουκκίδες στον χάρτη. Είναι πολύχρωμες προσωπικότητες, που εξερευνούν τους εαυτούς τους, την κοινωνία και τη θέση τους σε αυτή. Υπάρχουν και αυτές, υπάρχουν και αυτοί, που βρήκαν το νόημα της ζωής τους σε έναν πίνακα του Νταλί, σε έναν μονόλογο του Τσέχωφ, σε ένα τραγούδι της Αρλέτας. Ας σταματήσει επιτέλους η αδιαφορία για την καλλιτεχνική παιδεία.