Τα πικρά δάκρυα της Πέτρα Φον Καντ – Άντζελα Μπρούσκου: Κριτική θεάτρου

Ο μεγάλος δημιουργός του Νέου Γερμανικού Κινηματογράφου, Rainer Werner Fassbinder, γράφει το 1972 έναν ιδιαίτερο ύμνο στον έρωτα, κατά τη διάρκεια αεροπορικού ταξιδιού από το Βερολίνο στο Λος Άντζελες. Βασισμένο σε ανδρικούς χαρακτήρες, αλλά εν τέλει εκτελεσμένο από γυναικείους, γίνεται μία ταινία σύμβολο, με την ονομασία «Τα πικρά δάκρυα της Πέτρα φον Καντ».

Ο Φασμπίντερ μέσα από ένα κείμενο θεατρικής δομής και αισθητικής, αναγάγει την Πέτρα σε κοινωνικό σύμβολο πτώσης του ευρωπαϊκού πολιτισμού και ατομικής ήττας σε κάποιο βίαιο καπιταλιστικό πλαίσιο.

Μέσα στο στιλάτο διαμέρισμά της στη Βρέμη, η διάσημη σχεδιάστρια Πέτρα φον Καντ αποδέχεται αποστασιοποιημένα τις επιταγές του κοινωνικού της περιγύρου. Είναι επιτυχημένη επαγγελματίας, διαζευγμένη μητέρα ενός κοριτσιού έγκλειστου σε κολλέγιο, κόρη μιας εξίσου απόμακρης και εγωκεντρικής φιγούρας, ενώ οι φιλίες της αφορούν προσωπικότητες πνιγμένες στην έπαρση και το συμφέρον. Η εξίσου ψυχρή υπηρέτριά της, είναι η μόνη που φαίνεται να μην περιμένει κάτι παραπάνω από εκείνη, παρά βρίσκεται σιωπηλά και στωικά κοντά της. Όλα αλλάζουν αστραπιαία για την Πέτρα, όταν εμφανίζεται η 23χρονη Κάριν, την οποία ερωτεύεται κεραυνοβόλα και απελπισμένα, προσφέροντας της γνωριμίες, χρήμα και δόξα. Η νεαρή μαγεύεται από το φανταχτερό κόσμο της φον Καντ, μα όχι από την ίδια και τη χρησιμοποιεί εμφανώς, απρόθυμη να δείξει κάποιον παραπάνω συναισθηματισμό απέναντί της. Η ψυχική κατάρρευση δεν θα αργήσει να έρθει για την Πέτρα, όταν η επιπόλαιη Κάριν θα θελήσει να ξανασμίξει με το σύζυγό της, εγκαταλείποντάς την, ενώ εκείνη μάταια θα προσπαθήσει να εξαγοράσει την αγάπη της. Πλήρως καταρρακωμένη, θα συγκρουστεί με τους δικούς της και θα σπάσει κάθε υποκριτικό κοινωνικό δεσμό, ενώ όταν αρχίσει να συνέρχεται θα έρθει αντιμέτωπη με μία διαφορετική, αναπάντεχη επανάσταση.

Ο Φασμπίντερ ενδιαφερόταν πολύ για την κοινωνική προέκταση των δημιουργημάτων του, κάτω από τη φόρμα και το άκαμπτο ύφος της τεχνικής του. Το αποστασιοποιημένο μελόδραμα, όπως η «Πέτρα φον Καντ», υπηρέτησε αρκετά πιστά το κλίμα της μεταπολεμικής Γερμανίας. Ανέδειξε σε ικανοποιητικό βαθμό τις εξουσιαστικές εξαρτήσεις και δομές του σύγχρονου ατόμου, του οποίου ο περίγυρος αποδεικνύεται δύσκαμπτος ως προς μία γενναία αλλαγή ζωής. Οι ήρωες μοιάζουν με κωμικοτραγικά πειραματικά όντα, των οποίων ο ρόλος μεταβάλλεται διαδοχικά από θύματα σε θύτες ή από «κακοποιούς» σε «κακοποιημένους», καθώς και από ταπεινωτικούς εξουσιαστές σε ταπεινωμένους.

Η Πέτρα φον Καντ, έχει απομυθοποιήσει όλα όσα γεύτηκε με βουλιμία στη ζωή της, έχει δρέψει τους καρπούς και έχει φτάσει σε ένα ιδεατό κατά τα άλλα σημείο αυτογνωσίας, η οποία συνεπάγεται συναισθηματική αδυναμία. Η ερωτική της σχέση με την Κάριν, αποκαλύπτει με ρεαλιστική γύμνια την χρησιμοθηρία των ανθρωπίνων σχέσεων χωρίς ωραιοποιήσεις ή εκπτώσεις. Από ένα περιβάλλον άκρατου συμφέροντος που τρώει κάθε κομμάτι της καθημερινότητάς της, η Πέτρα θα προσφέρει τα πάντα στο άτομο με το οποίο θα χτίσει μία αρρωστημένη σχέση εξάρτησης και περίπλοκων συναισθηματισμών. Με αποδυναμωμένη την επιβολή της, θα επιτρέψει χωρίς δισταγμό στη νεαρή να την εξουσιάσει, ενώ ζει αποζητώντας κάποια έκφραση έρωτα εκ μέρους της. Μετά την εγκατάλειψη, θα βυθιστεί στην παθητικότητα, θα συγκρουστεί  αδιαφορώντας για τις συνέπειες, ενώ θα καταστρέψει σταδιακά την καριέρα της. Η Κάριν από την άλλη, είναι ένα υγιές αμυνόμενο ζώο σε μία σύγχρονη ζούγκλα, που θα επιβιώσει ανέπαφη, την ώρα που η παραδομένη και καλλιεργημένη Πέτρα θα καταρρεύσει μαζί με τον πολιτισμό, μαχόμενη να αρπάξει τις τελευταίες ρανίδες ελπίδας που της δίνονται μέσα στην άγρια ζωή της.

Κάποιος με χαμένες σταθερές στο σύγχρονο σύμπαν, επιλέγει ελεύθερα πώς θα δεσμεύσει τον εαυτό του. Αφήνει να τον εκμεταλλευτούν πιο αδύναμες πολιτισμικά υπάρξεις, με προκλητική άγνοια και ισχυρότερο κίνητρο επιβίωσης. Η Πέτρα δεν θα βάλει ένα ρομαντικό τέλος στα αδιέξοδά της, αλλά θα υποστεί την πτώση φυσικά και ουδέτερα.

Η Άντζελα Μπρούσκου, με γνώμονα την παθογένεια του κέρδους που έχει εισχωρήσει στις σύγχρονες σχέσεις και της αναγωγής του πάθους ως αξία, χτίζει μία στυλιζαρισμένη παράσταση με τάσεις διακωμώδησης των μελοδραματικών της στοιχείων. Η σκηνοθέτις που μας έχει συνηθίσει σε πιο σκοτεινές και ιδιόμορφες οπτικές, δείχνει σεβασμό στο έργο του Γερμανού, χωρίς να παραβλέπει να τονίσει την υπερβολή που το χαρακτηρίζει και τον άπλετο κοινωνικό σχολιασμό του. Το σύγχρονο ντιζάιν και ταυτοχρόνως κιτς του σκηνικού του Σταύρου Λίτινα εξυπηρέτησε το σκηνοθετικό σκοπό, όπως και οι έντονοι φωτισμοί του Νίκου Βλασόπουλου. Την ενδυματολογική επιμέλεια είχε η ίδια η σκηνοθέτις που έδωσε βάρος στο κομμάτι που την ενδιέφερε να τονίσει από τον κάθε χαρακτήρα. Καίρια και μοντέρνα η μετάφραση του Γιώργου Δεπάστα. Η πρωτότυπη ατμοσφαιρική μουσική ανήκει στην Nalyssa Green, που έδεσε ιδανικά με το συναισθηματικό υπόβαθρο του έργου.

Η Καρυοφυλλιά Καραμπέτη βρίσκει στην Πέτρα φον Καντ, μία ηρωίδα που μπορεί να εναποθέσει άψογα εκείνο το ιδιαίτερο ναρκισσιστικό στοιχείο της υποκριτικής της. Είναι σαγηνευτική και σπαρακτική, φιλήδονη και διαλυμένη. Ταυτόχρονα όμως, δύναται να σαρκάσει το κοσμικό της δράμα, μέσα από κάποια έκφραση του σώματος ή του τόνου της φωνής. Η Ρίκα Διαλυνά, ερμήνευσε με απλά μέσα την Βαλερί, δίνοντας έναν αποστασιοποιημένο σαρκασμό στην έκπληξη της ηρωίδας, ενώ η Άντζελα Μπρούσκου ως Σιντονί, περισσότερο διεκπεραιωτική, στάθηκε κριτικά απέναντι στην κοινωνική υπόσταση του ρόλου. Η Γιούλικα Σκαφιδά ήταν αρκετά καλή και έδωσε βάση στο πιο ατίθασο κομμάτι της προσωπικότητας της Κάριν. Πραγματική έκπληξη και μεγάλο ατού της παράστασης, ήταν η βουβή εξπρεσιονιστική παρουσία της Παρθενόπης Μπουζούρη ως Μαρλένε, η οποία υπογράμμιζε με ιδιαίτερο τρόπο τα επί σκηνής τεκταινόμενα. Στοίχημα που κερδήθηκε, καθώς ένας βουβός ρόλος μπορεί να καταβαραθρώσει κάποιον ηθοποιό που αδυνατεί να ανταπεξέλθει στο ζητούμενο. Τέλος, η Κωνσταντίνα Αγγελοπούλου, με καλές προθέσεις, έπλασε την Γκαμπριέλλε κάπως μονοκόμματα.

Η Πέτρα φον Καντ είναι μία έκφραση της εποχής που αποθεώνει και ανταμείβει όσους ξέρουν να προσαρμόζονται, ενώ καταστρέφει μαζί με τα κοινωνικά συστήματα που τους δημιούργησαν, αυτούς που αποδυναμώνονται από τις βίαιες μεταβολές.

To Eθνικό Θέατρο παρουσιάζει το θεατρικό έργο του Ράινερ Βέρνερ Φασμπίντερ  «Τα πικρά δάκρυα της Πέτρα φον Καντ», με την Ρίκα Διαλυνά και τη Καρυοφυλλιά Καραμπέτη, σε σκηνοθεσία Αντζελας Μπρούσκου. ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ