Τα πολλαπλά κάτοπτρα της μετάφρασης – Μαρία Παπαδήμα

Οι Εκδόσεις Νεφέλη παρουσιάζουν το βιβλίο της Μαρίας Παπαδήμα με τίτλο «Τα πολλαπλά κάτοπτρα της μετάφρασης»…

… που αποτελεί μια μελέτη σχετικά με τη μετάφραση και την αναμετάφραση, δηλαδή τη νέα μετάφραση του ίδιου έργου.

Η πρωτότυπη αυτή μελέτη, την οποία υπογράφει μια έμπειρη μεταφράστρια αλλά και μεταφρασεολόγος, προσεγγίζει τα ζητήματα της μετάφρασης μέσω του φαινομένου της αναμετάφρασης, δηλαδή της νέας μετάφρασης του ίδιου έργου. Το ερώτημα «γιατί ξαναμεταφράζονται τα ίδια έργα» μας οδηγεί αναπόφευκτα στα θεμελιώδη ερωτήματα: «τι είναι η μετάφραση;», «σε τι διαφέρει το πρωτότυπο από το μετάφρασμα;», «πώς μεταφράζουμε;», «ποιος ο ρόλος του μεταφραστή;» κ.λπ. Ο θεωρητικός στοχασμός συμπληρώνεται από πλήθος παραδειγμάτων που συνιστούν ένα γλαφυρό σχολιασμό γι’ αυτά τα ζητήματα και ταυτόχρονα αποτυπώνουν με ανάγλυφο τρόπο την ιστορία της μεταφρασμένης λογοτεχνίας στην Ελλάδα. Το βιβλίο αυτό απευθύνεται στο μεταφραστή, στον φιλόλογο, στον ιστορικό της λογοτεχνίας, αλλά και στον υποψιασμένο και φιλοπερίεργο αναγνώστη της μεταφρασμένης λογοτεχνίας ο οποίος γνωρίζει ότι αυτό που διαβάζει δεν είναι το πρωτότυπο, και επομένως ένα κείμενο παγιωμένο και αειθαλές, αλλά τουναντίον ένα είδωλο εφήμερο και ευάλωτο του οποίου οι πρωτογενείς ιδιότητες μεταβάλλονται σε ποικίλο βαθμό από τις ιδιότητες του κατόπτρου που το αντανακλά.

Οι συγγραφείς φτιάχνουν τις εθνικές λογοτεχνίες, αλλά οι μεταφραστές φτιάχνουν την παγκόσμια λογοτεχνία.
Ζ. Σαραμάγκο

Ένας ξένος συγγραφέας είναι το σύνολο όλων των μεταφράσεών του, περασμένων, τωρινών και μελλοντικών.
Α. Μάρκοβιτς

Οι μεταφράσεις δεν είναι αιώνια έργα αλλά εργασίες.
Β. φον Χούμπολντ

Όσο πιο πολύ μεταφράζεται ένα έργο τόσο πιο πολύ υπάρχει.
Ι. Μπρόντσκυ

Η μετάφραση είναι σαν τις γάτες. Έχει επτά ζωές. Ξαναρχίζει πάντα τη ζωή της.
Τζ. Ντότολι

Δεν γίνεσαι από τη μια στιγμή στην άλλη μεταφραστής.
Α. Ζιντ

Δεν είμαστε εκ φύσεως αναγνώστες μεταφράσεων, αλλά γινόμαστε.
Α. Μπερμάν

Η Μαρία Παπαδήμα σπούδασε Γαλλική Φιλολογία, Συγκριτική Λογοτεχνία και Μετάφραση στην Αθήνα, το Παρίσι, τις Βρυξέλλες και τη Λισαβόνα. Εργάστηκε επί μια δεκαετία ως μεταφράστρια στο Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σήμερα είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Τμήμα Γαλλικής Γλώσσας και Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών. Κύρια πε- δία των επιστημονικών της ενασχολήσεων: η θεωρία και η πράξη της μετάφρασης, η γαλ- λόφωνη λογοτεχνία, και το έργο του Φερνάντο Πεσσόα, του οποίου έχει μεταφράσει στα ελληνικά το σημαντικότερο μέρος του. Έχει επίσης μεταφράσει έργα των Καμίλο Καστέλο Μπράνκο, Οκτάβιο Πας, Σάμουελ Μπέκετ, Κώστα Αξελού, Χόρχε Σεμπρούν, Μπλαιζ Σαντράρ κ.ά. Έχει εκδώσει μια ανθολογία βελγικού γαλλόφωνου διηγήματος με τίτλο Το κλειδίτων ονείρων (Περίπλους, 2003) και μια επιτομή του πεσσοανικού έργου με τίτλο Πεσσόα-ω (Εξάντας, 2008). Το 2008 τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης.