Η Ταινιοθήκη της Ελλάδος και το Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών παρουσιάζουν από τις ένα εκτενές αφιέρωμα στον Ερίκ Ρομέρ, αποτίνοντας φόρο τιμής …
στον μεγάλο δημιουργό λίγο πριν κλείσει ένας χρόνος από τον θάνατό του τον Ιανουάριο του 2010. Από τις 18 έως και τις 24 Νοεμβρίου 2010 θα προβληθούν 21 ταινίες του, 16 μεγάλου και 5 μικρού μήκους, τις οποίες ο διάσημος δημιουργός γύρισε από το 1951 μέχρι και το 2004.
Το αφιέρωμα πραγματοποιείται σε συνεργασία με τα Υπουργεία Εξωτερικών και Πολιτισμού και Επικοινωνίας της Γαλλίας και το πρόγραμμα Culturesfrance, την εταιρεία παραγωγής του Ρομέρ, LesFilmsduLosange, και τους έλληνες διανομείς CINEMAX και NUTOPIA.
Στο πλαίσιο του αφιερώματος, τη Δευτέρα 22 Νοεμβρίου 2010 θα πραγματοποιηθεί στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος στις 20.00 μια συζήτηση με αφορμή το έργο του μεγάλου δημιουργού με τη συμμετοχή, μεταξύ άλλων, της Κατερίνας Διδασκάλου, πρωταγωνίστριας στην προτελευταία του ταινία Τριπλός Πράκτορας (TripleAgent, 2004), η προβολή της οποίας θα ακολουθήσει αμέσως μετά.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Συμμετέχουν επίσης οι κριτικοί κινηματογράφου Νίκος Σαββάτης και Γιάννης Ζουμπουλάκης, η Καθηγήτρια Τμήματος Επικοινωνίας και ΜΜΕ Πέπη Ρηγοπούλου, ενώ τη συζήτηση συντονίζει η Μαρία Κομνηνού, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Τμήματος Επικοινωνίας και ΜΜΕ.
Πρόγραμμα προβολών
ΠΕΜΠΤΗ 18 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ
20.00 Ιστορίες της Άνοιξης (1990) 112’
22.00 Η γυναίκα του αεροπόρου (1980) 105’
ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 19 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ
18.00Ιστορίες του Χειμώνα (1991) 114’
20.00 Το γόνατο της Κλαίρης (1970) 105’
22.00 Η Συλλέκτρια (1966) 90’
ΣΑΒΒΑΤΟ 20 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ
18.30 Παρουσίαση ή Η Σαρλότ και το μπιφτέκι της (1951-60) 12’ | Η Βερονίκ και το στουρνάρι της (1958) 20’ | Η φουρνάρισσα του Μονσό (1962) 26’
20.00 Ιστορίες του Καλοκαιριού (1996) 114’
22.00Στον αστερισμό του Λέοντα (1959) 100’
ΚΥΡΙΑΚΗ 21 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ
18.30 Η καριέρα της Σουζάν (1963) 52’ | Η Νάντια στο Παρίσι (1964) 13’
20.00 Ιστορίες του Φθινοπώρου (1998) 110’
22.00 Η πράσινη αχτίδα (1986) 98’
ΔΕΥΤΕΡΑ 22 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ
20.00 Συζήτηση
22.00 Τριπλός Πράκτορας (2004) 115’
ΤΡΙΤΗ 23 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ
18.00 Η Μαρκησία του Ο… (1976) 107’
20.00 Η Πολίν στην πλαζ (1982) 94’
22.00 Ο έρωτας τ’ απομεσήμερο (1972) 98’
ΤΕΤΑΡΤΗ 24 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ
18.00 Μια νύχτα με τη Μοντ (1969) 110’
20.00 Ο φίλος της φίλης μου (1987) 103’
22.00 Ο τέλειος γάμος (1982) 97’
Οι μεγάλου μήκους ταινίες του αφιερώματος
Στην πρώτη μεγάλου μήκους ταινία του Ρομέρ, Στον αστερισμό του Λέοντα (Le signe du Lion, 1959), ο σκηνοθέτης καταπιάνεται με τις έννοιες της ηθικής, της τύχης και της αναγκαιότητας με φόντο το μποέμικο Παρίσι.
Ο πρωταγωνιστής, κληρονόμος εξ ημισείας με τον ξάδελφό του της μεγάλης περιουσίας της θείας του, περιπλανιέται άσκοπα στο Παρίσι, όταν μαθαίνει πως η τελευταία τον έχει αποκληρώσει, ώσπου όλα ξαφνικά ανατρέπονται: ο ξάδελφός του σκοτώνεται σε δυστύχημα και ο Πιερ κληρονομεί ολόκληρη την περιουσία.
Στον τρίτο από τους «Έξι Μύθους Περί Ηθικής», τη Συλλέκτρια (Lacollectionneuse, 1966), ο Ρομέρ διερευνά και πάλι την ανθρώπινη φύση με επίκεντρο τον έρωτα σε μια ταινία που θα κερδίσει την Αργυρή Άρκτο στο Φεστιβάλ του Βερολίνου το 1967. Η προκλητική σεξουαλική συμπεριφορά της Εϊντέ, η οποία αλλάζει εραστές κάθε νύχτα, αναστατώνει δύο φίλους, καθώς τυγχάνει ερωμένη του ενός.
Το Μια νύχτα με τη Μοντ (Ma nuit chez Maude, 1969), από τις κορυφαίες ταινίες του Ρομέρ γενικότερα, αποτελεί τον τέταρτο από τους «Έξι Μύθους Περί Ηθικής». Πρόκειται για μια «περιπέτεια της σκέψης», όπου οι τρεις πρωταγωνιστές μιλούν ατελείωτα για την πίστη, το Θεό, τον έρωτα, την ηθική και τη φιλοσοφία, με αφορμή την διανυκτέρευση του αφηγητή, ευσεβή καθολικού στο σπίτι της Μοντ, μετά από παρότρυνση του φίλου του, λίγο πριν παντρευτεί μία νεαρή ξανθιά που γνώρισε στην εκκλησία. Εξαιρετικές ερμηνείες από το Ζαν-Λουί Τρεντινιάν και τη Φρανσουάζ Φαμπιάν.
Η ταινία ήταν υποψήφια για Όσκαρ Καλύτερης Ξένης Ταινίας και Καλύτερου Σεναρίου. Επίσης, κέρδισε βραβείο Καλύτερης Ταινίας από το Συνδικάτο των Γάλλων Κριτικών, βραβείο Καλύτερου Σεναρίου από την Ένωση Κριτικών Νέας Υόρκης καθώς και βραβεία Καλύτερου Σεναρίου και Φωτογραφίας από την Αμερικανική Ένωση Κριτικών.
Στο Γόνατο της Κλαίρης (Le genou de Claire, 1970), που ανήκει κι αυτό στη σειρά «Έξι Μύθοι Περί Ηθικής», ρόλο-κλειδι διαδραματίζει το φως, καθώς ο Ρομέρ μιλά για το φάντασμα της τελειότητας και στρέφεται στους ήρωές του με ελαφρά ειρωνεία. Η συνάντηση του πρωταγωνιστή με μια παλιά του φίλη αλλά και την ετεροθαλή αδερφή της, Κλαίρη, του δημιουργούν μεγάλη αναστάτωση, και ιδιαίτερα το γόνατό της. Η ταινία κέρδισε βραβεία από Ενώσεις Κριτικών Κινηματογράφου σε Γαλλία και Αμερική και ήταν υποψήφια για Χρυσή Σφαίρα.
Ο έρωτας τ’ απόγευμα (L’ amourl’ après-midi, 1972) βρίσκει τους ήρωές του να βιώνουν τη σύγκρουση ανάμεσα στο πάθος τους για τη ζωή και τις αξίες που επιβάλει η κοινωνία. Ο παντρεμένος Φρεντερίκ φαντασιώνεται συχνά άλλες γυναίκες, ώσπου μια μέρα γνωρίζει την πρώην ερωμένη του καλύτερού του φίλου… Κλείνοντας τον κύκλο των «Μύθων Περί Ηθικής», ο Ρομέρ παίζει με την έννοια του διφορούμενου, διευθύνει υποδειγματικά τους ηθοποιούς του και δημιουργεί τελικά το «κρεσέντο» της σειράς.
Η Μαρκησία του Ο… (Die Marquise von O…, 1976), ταινία εποχής που διαδραματίζεται το 1799 στην Ιταλία, βασίζεται σε νουβέλα του Heinrich von Kleist.. Η ταινία που έλαβε το Ειδικό βραβείο της κριτικής επιτροπής στις Κάννες το 1976, πραγματεύεται το προδιαγεγραμμένο της μοίρας μέσα από την ιστορία της Μαρκησίας του Ο, αιχμάλωτης των Ρώσων, η οποία βιάζεται από τον σωτήρά της κόμη Φ, μένει έγκυος, εγκαταλείπει τους γονείς της, καταλήγοντας να παντρευτεί τον κόμη, ο οποίος στο τέλος εξιλεώνεται.
Η γυναίκα του αεροπόρου (La femme de l’ aviateur, 1980) ανοίγει τη θεματική ενότητα «Κωμωδίες και Παροιμίες». Ο απατημένος πρωταγωνιστής, αποφασίζει να κατασκοπεύσει τη φίλη του και τον εραστή της σ’ ένα παιχνίδι της τύχης. Ο υπότιτλος της ταινίας, «Κανείς δε μπορεί να μη σκέφτεται τίποτα», είναι αποκαλυπτικός σε σχέση με το νόημά της: οι χαρακτήρες υποφέρουν εξαιτίας των σκέψεών τους αλλά και εξαιτίας αυτών που «δε μπορούν να σκεφτούν».
Στον Τέλειο γάμο (Le beau marriage, 1982), η πρωταγωνίστρια (Beatrice Romand) που έλαβε και το βραβείο Α’ Γυναικείου Ρόλου στο φεστιβάλ της Βενετίας, αναζητώντας γαμπρό γνωρίζεται με τον «συστημένο» Εντμόν, δίχως το ενδιαφέρον, όμως, να είναι αμοιβαίο. Μια ταινία γύρω από την επιθυμία για αλλαγή, που οδηγεί στην πλάνη, και τη σύγκρουση της λογικής με την πραγματικότητα. Εντάσσεται στον κύκλο «Κωμωδίες και Παροιμίες».
Η Πολίν στην πλαζ (Pauline à laplage, 1982), τρίτη ταινία της ενότητας «Κωμωδίες και Παροιμίες», αφηγείται τις ερωτικές περιπέτειες της Μαριόν και της ανιψιάς της, Πολίν, στις διακοπές τους. Μια μελέτη πάνω στην κατά τον Μαριβώ «ματαιοδοξία του να αρέσεις». Αργυρή Άρκτος Σκηνοθεσίας και βραβείο κριτικών FIPRESCI στο Βερολίνο το 1983.
Ταινία της σειράς «Κωμωδίες και Παροιμίες», όπως και η προηγούμενη, Η πράσινη αχτίδα (Le rayon vert, 1986), Χρυσός Λέοντας στη Βενετία το 1986, αποτελεί μια καλοκαιρινή ωδή πάνω στη δοκιμασία της μοναξιάς. Η πρωταγωνίστρια γνωρίζει μια μέρα, στην παραλία, ένα νεαρό και μαζί παρακολουθούν το ηλιοβασίλεμα. Πρωταγωνιστεί η Μαρί Ριβιέ, η οποία συνεργάστηκε και στο σενάριο.
Η ερωτική διασταύρωση δυο ζευγαριών αποτελεί την υπόθεση της ταινίας Ο φίλος της φίλης μου (L’amidemonamie, 1987), με την οποία ολοκληρώνεται η ενότητα «Κωμωδίες και Παροιμίες». Υποψήφια για Σεζάρ Καλύτερου Σεναρίου το 1988.
Οι Ιστορίες της Άνοιξης (Conte de printemps, 1990), ανοίγουν τον τελευταίο κύκλο ταινιών του Ρομέρ, τις «Ιστορίες των Τεσσάρων Εποχών». Ιστορίες χαρακτήρων διαπλέκονται και πάλι με ώθηση ανοιξιάτικη και μια φρενήρη κινητικότητα να δραστηριοποιεί τους χαρακτήρες Ζαν, Νατασά, Ιγκόρ και Εβ. Οι Ιστορίες του Χειμώνα (Conte d’ hiver, 1991) παρακολουθούν τις ζωές της Φελισί με κινητήρια δύναμη το χρόνο: η πρώτη της ζωή, το όνειρο εκείνου του καλοκαιριού και ο έρωτάς της με τον Σαρλ, συνδυάζεται με την πραγματική της ζωή στο παρόν το χειμώνα. Με σαφείς αναφορές στο Σέξπηρ, η ταινία διακρίθηκε στο Φεστιβάλ του Βερολίνου το 1992.
Οι Ιστορίες του Καλοκαιριού (Conte d’ été, 1996), η πιο «ανάλαφρη» ταινία της τετραλογίας ξεκινούν με 7 λεπτά χωρίς διαλόγους. Ένας νέος μαθηματικός τον οποίο υποδύεται ο MelvilPoupaud και οι περιπέτειές του μ’ ένα τρίγωνο γυναικών κατά τη διάρκεια των διακοπών του. Η καθεμιά εκφράζει μια διαφορετική πλευρά της προσωπικότητας του ήρωα.
Οι Ιστορίες του Φθινοπώρου (Conte d’ automne, 1998) κλείνουν και τη συγκεκριμένη ενότητα. Μέσα από την ιστορία της Μαγκαλί που αναζητά σύντροφο, η ταινία καταπιάνεται με την έννοια της σκηνοθεσίας και θέτει το ερώτημα: κατά πόσο μπορεί κανείς να ελέγξει τα πράγματα και κατά πόσο συμβαίνουν από μόνα τους. Μια ευκαιρία να συναντηθούν δύο αγαπημένες ηθοποιοί του Ρομέρ, η Μαρί Ριβιέρ και η Μπεατρίς Ρομάν, η ταινία κέρδισε το βραβείο Σεναρίου στη Βενετία, ενώ τιμήθηκε και από Ενώσεις Κριτικών Κινηματογράφου στις Η.Π.Α.
Το αφιέρωμα στον Ερίκ Ρομέρ ολοκληρώνεται με την προτελευταία δημιουργία του τον Τριπλό Πράκτορα (TripleAgent, 2004), με πρωταγωνίστρια την ελληνογαλλίδα Κατερίνα Διδασκάλου. Η κλασική ρομερική γραφή συνδυάζεται με στοιχεία πολιτικού θρίλερ κι επίκεντρο μια κατασκοπική ιστορία, σε ένα αυστηρό ιστορικό πλαίσιο, το Παρίσι του Μεσοπολέμου (1936).
Οι μικρού μήκους ταινίες του αφιερώματος
Στην Παρουσίαση ή Η Σαρλότ και το μπιφτέκι της (Présentation ou Charlotte et son steak, 1951/60), ο Βαλτέρ προσπαθεί να φιλήσει τη Σαρλότ, ενώ εκείνη ψήνει ένα μπιφτέκι. Πρωταγωνιστεί ο Ζαν-Λυκ Γκοντάρ.
Η Βερονίκ, στο Η Βερονίκ και το στουρνάρι της (Véroniqueetsoncancre, 1958) κάνει μαθηματικά σε έναν ανεπίδεκτο μικρό μαθητή. Ήδη απ’ αυτήν την ταινία οι εικόνες αρχίζουν να διαψεύδουν το λόγο.
Στη Φουρνάρισσα του Μονσό (La boulangère de Monceau, 1962) που ανοίγει τον κύκλο «Έξι Μύθοι Περί Ηθικής», ο κεντρικός ήρωας καλείται να επιλέξει ανάμεσα σε δύο γυναίκες. Αρχίζει να είναι ήδη εμφανής η χαρακτηριστική ρευστότητα της αφήγησης
Η καριέρα της Σουζάν (La Carrière de Suzanne, 1963), δεύτερη ταινία του κύκλου αποτελεί μια μελέτη των νεανικών ηθών, η ατμόσφαιρα της οποίας ξεφεύγει από τα πρότυπα του σκηνοθέτη. Εδώ, κεντρικός ήρωας δεν είναι ο αφηγητής Μπερτράν αλλά ο φίλος του Γκιγιόμ. Αυτή η αντιστροφή έχει αντίκτυπο και στους γυναικείους χαρακτήρες.
Τέλος, Η Νάντια στο Παρίσι (Nadja à Paris, 1964) είναι μια ξένη φοιτήτρια που περιπλανιέται στην πόλη και σχολιάζει τους χώρους όπου συχνάζει. Όπως είχε δηλώσει ο ίδιος ο Ρομέρ, το σενάριο της ταινίας προέκυψε από την απομαγνητοφώνηση της συνέντευξης που πήρε από τη φοιτήτρια Νάντια Τέσιτς και τις συζητήσεις του μαζί της.
Λίγα λόγια για τον Ερίκ Ρομέρ
Σκηνοθέτης και σεναριογράφος, συνιδρυτής του Νέου Κύματος, σπουδαίος κριτικός των CahiersduCinema, ο Ρομέρ ξεκίνησε ως καθηγητής λογοτεχνίας, δημοσιογράφος και συγγραφέας. Γύρισε συνολικά 24 ταινίες μεγάλου μήκους, εκπαιδευτικά προγράμματα για την τηλεόραση, ταινίες μικρού μήκους αλλά και ένα ντοκιμαντέρ.
Γεννήθηκε στην Τουλ της Γαλλίας το 1920.
Το πραγματικό του όνομα ήταν Ζαν-Μαρί Μορίς Σερέρ (πήρε το Ερίκ από το σκηνοθέτη Ερικ φον Στροχάιμ, και το Ρομέρ από το συγγραφέα Σαξ Ρομέρ). Το 1946, ωστόσο, εξέδωσε το μυθιστόρημα «Ελίζαμπεθ» με το ψευδώνυμο Ζιλμπέρ Κορντιέ. Τη δεκαετία του ’50 γνωρίστηκε με τους Ζαν-Λυκ Γκοντάρ, Φρανσουά Τριφό, Κλώντ Σαμπρόλ και Ζακ Ριβέτ, μετέπειτα συντρόφους του στη Nouvelle Vague και κριτικούς κινηματογράφου στα CahiersduCinema. Ο Ρομέρ, μάλιστα, ανέλαβε την αρχισυνταξία από το 1957 ως το 1963.
Ο Ρομέρ καθιερώθηκε για τη λιτή σκηνοθεσία του, το στοιχειώδες μοντάζ, τη στατική κάμερα και την έλλειψη μουσικής επένδυσης. Δεν τον ενδιέφερε τόσο η πλοκή των ταινιών, όσο η ανάλυση των χαρακτήρων των ηρώων του, των κινήτρων και των επιθυμιών τους.
Τους παρατηρεί με σχολαστικότητα και επιμένει στη λεπτομέρεια. Κατ’ εξοχήν κινηματογραφιστής του λόγου, επικεντρώνεται στην ‘πριν από την πράξη σκέψη, που εκδηλώνεται με την πράξη του λόγου’. Εστιάζει την προσοχή του όχι σε αυτά που κάνουν αλλά σε αυτά που σκέφτονται, τα οποία περνάνε απ’ το μυαλό τους και τα αισθάνονται στην ψυχή τους.
Γύρισε την πρώτη μεγάλου μήκους ταινία του, το Ζώδιο του Λέοντα, το 1959. Ωστόσο, πολύ πριν τον Κισλόφσκι, αποφάσισε να αναπτύξει τον κύριο όγκο του έργου του σε κύκλους ταινιών.
Ο πρώτος, «Έξι Μύθοι Περί Ηθικής», διαρκεί από το 1962 μέχρι το 1972 και πραγματεύεται το δίλημμα του πρωταγωνιστή, ο οποίος αμφιταλαντεύεται ανάμεσα στην πίστη προς τη σύζυγό του και τον πόθο του για μια άλλη γυναίκα. Εδώ ξεχωρίζουν οι ταινίες Μια νύχτα με τη Μοντ (1969) και Το γόνατο της Κλαίρης (1970). Η επόμενη θεματική ενότητα, «Κωμωδίες και Παροιμίες» (1980-1987), περιστρέφεται γύρω από τις έννοιες της παραπλάνησης, της παρεξήγησης και της παρερμηνείας.
Σε αυτήν την περίπτωση, οι ήρωες είναι μικρότεροι σε ηλικία και, ως εκ τούτου, αδυνατούν να περιγράψουν σαφώς τις εμπειρίες τους. Εδώ ανήκουν Η γυναίκα του αεροπόρου (1980), Η Πωλίν στην πλαζ (1982), Η πράσινη αχτίδα (1986), για την οποία τιμήθηκε με το Χρυσό Λέοντα στη Βενετία, και άλλες. Μεταξύ των δύο αυτών κύκλων, ο Ρομέρ ολοκληρώνει μεμονωμένες ταινίες, με κυριότερες τη Μαρκησία του Ο… (1976) και το Περσεβάλ (1978).
Στα 70 του χρόνια πια, ο Ρομέρ ανοίγει καινούριο κύκλο ταινιών για τις οποίες αντλεί έμπνευση από τις εποχές του έτους, εξ’ ου και ο τίτλος «Ιστορίες των Τεσσάρων Εποχών» Σε αυτήν την ενότητα, της οποίας οι τέσσερις αντίστοιχες ταινίες γυρίζονται στο διάστημα από το 1990 ως το 1998, ο δημιουργός επανέρχεται στην προβληματική περί ηθικής μέσω της αισθηματικής κομεντί. Πάντοτε ανήσυχος, ο Ρομέρ γύρισε το 2001 την ταινία Η Αγγλίδα και ο Δούκας χρησιμοποιώντας μόνο ψηφιακή κάμερα. Τότε, στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Βενετίας, παρέλαβε βραβείο για το σύνολο του έργου του.
Το 2007 παρουσίασε την τελευταία του ταινία Οι έρωτες της Αστρέ και του Σελαντόν. «Τώρα νομίζω ότι μπορώ να συνταξιοδοτηθώ», είχε πει τότε. Ο Ερίκ Ρομέρ πέθανε στο Παρίσι στις 11 Ιανουαρίου 2010 στα 89 του.