Στην πλέον των 70 χρόνων καριέρα του, ο Takis (Παναγιώτης Βασιλάκης, γεν.1925) δημιούργησε μερικές από τις πιο πρωτοποριακές τέχνες του 20ου αιώνα. Ένας γλύπτης του μαγνητισμού, του φωτός και του ήχου, αναζητά την ουσιαστική ποίηση και την ομορφιά του ηλεκτρομαγνητικού σύμπαντος. Ο Takis ήταν μία από τις πιο καινοτόμες καλλιτεχνικές φωνές στην Ευρώπη από τη δεκαετία του ’60 και παραμένει ακόμα μια πρωτοποριακή προσωπικότητα.
Γεννημένος στην Αθήνα το 1925, ο Takis, καλλιτέχνης αυτοδίδακτος, μετακόμισε στο Παρίσι το 1954 και έγινε βασική μορφή στους καλλιτεχνικούς και λογοτεχνικούς κύκλους του Παρισιού, του Λονδίνου και της Νέας Υόρκης. Οι εφευρέσεις του κέρδισαν τον θαυμασμό της παγκόσμιας avant-garde, από τον William S. Burroughs και τους Αμερικανούς ποιητές της γενιάς Beat, μέχρι καλλιτέχνες όπως ο Marcel Duchamp. Ο Takis βρισκόταν στην πρώτη γραμμή της κινητικής τέχνης και πρωτοστάτησε σε νέες μορφές γλυπτικής, ζωγραφικής και μουσικών δομών για την αξιοποίηση των αόρατων φυσικών δυνάμεων.
Καθ ‘όλη τη διάρκεια της καριέρας του, παρήγαγε γλυπτά-κεραίες που ονόμασε Σινιάλα – λεπτοί, εύκαμπτοι στύλοι με αντικείμενα ή ηλεκτρικά φώτα – τα οποία λινκίζονται απαλά σε αρμονία με το περιβάλλον τους. Η ιδέα για αυτά τα έργα προέκυψε ενώ περίμενε στον σιδηροδρομικό σταθμό του Calais, ο οποίος περιβάλλεται από «μάτια τεράτων» που αναβοσβήνουν σε μια «ζούγκλα από σίδερο». Η φημισμένη γκαλερί και δημοσίευση Signals London (1964-66) πήρε το όνομά της από την επιρροή της σειράς των ομώνυμων έργων του Takis και εξελίχθηκε σε σημαντικό τόπο συνάντησης και ανταλλαγής ιδεών, καταρρίπτοντας τα όρια μεταξύ των τεχνών και των επιστημών.
Από τα τέλη της δεκαετίας του 1950, ο Takis όλο και περισσότερο γοητεύτηκε από τα ραντάρ και άρχισε να εξερευνά τον μαγνητισμό ως έναν τρόπο να επανεφεύρει τη γλυπτική. Το 1960 δημιούργησε την performance Το Αδύνατο – Άνθρωπος στο διάστημα, στην οποία ο ποιητής Sinclair Beiles «εκτοξεύεται» και αιωρείται στιγμιαία στον αέρα μέσω ενός συστήματος μαγνητών ενώ απαγγέλλει το ποίημα Magnetic Manifesto. Η έκθεση θα περιλαμβάνει τα «τηλεμαγνητικά» έργα του Takis, τα οποία ενσωματώνουν μεταλλικά αντικείμενα που επιπλέουν με τη χρήση μαγνητών, όπως το Magnetic Wall 9 (Red) (1961), όπου τα αφηρημένα στοιχεία αιωρούνται στην επιφάνεια ενός λαμπερού κόκκινου καμβά.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Ο Takis ήταν ειδικός στο να χειρίζεται ηλεκτρονικά και μηχανικά εξαρτήματα για να δημιουργήσει αγωνία μέσα στην τέχνη του. Όπως παρουσιάζεται σε μια σκοτεινή γκαλερί, το λαμπερό μπλε φως του Télélumière No. 4 (1963-4) κροταλίζει από ενέργεια. Ένα από τα σημαντικότερα σημεία της έκθεσης θα είναι το Magnetic Fields (1969), που εκτίθεται για πρώτη φορά από τη δεκαετία του ’70, όπου τα μαγνητικά εκκρεμή πυροδοτούν κίνηση σε περίπου εκατό γλυπτά.
Ο Takis προμηθεύτηκε πολλά από τα υλικά του από το πλεόνασμα στρατιωτικών καταστημάτων και από υπαίθριες αγορές. Από κεραίες ραδιοφώνου των τζιπ στρατιωτικών δυνάμεων των ΗΠΑ, μέχρι και διασωθέντα καντράν αεροσκαφών, μεταμόρφωσε τις τεχνολογίες του πολέμου σε μνημεία ομορφιάς και περισυλλογής. Στα Σινιάλα του από τη δεκαετία του ’70, ενσωμάτωσε διάφορα θραύσματα βόμβας από τον εμφύλιο πόλεμο τα οποία σύλλεξε από τον λόφο γύρω από το στούντιό του στην Αθήνα.
Ο Takis συμμετείχε επίσης σε μια σειρά πολιτικών δράσεων, ιδιαίτερα στα τέλη της δεκαετίας του 1960. Ήταν ένας από τους ηγετικούς συμμετέχοντες του Art Workers’ Coalition και η απόφασή του να αποσύρει βίαια το έργο του από μια έκθεση στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέα Υόρκης αποτέλεσε έναυσμα συσπείρωσης για την υπεράσπιση των δικαιωμάτων των καλλιτεχνών. Στην Αθήνα το 1986, ίδρυσε το Ίδρυμα Takis – Κέντρο Ερευνών για την Τέχνη και τις Επιστήμες, το οποίο έκτοτε αποτελεί την έδρα του καλλιτεχνικού και ερευνητικού του έργου.
Από το 1965, ο Takis δημιούργησε νέες μουσικές συσκευές με μαγνήτες, ηλεκτρισμό και συχνά με τη συμμετοχή θεατών, για να παράγει ήχους που όπως λέει σχετίζονται με το σύμπαν, οι οποίοι κυμαίνονται από μεμονωμένες νότες έως βροντερά σύνολα. Στο κέντρο της έκθεσης θα υπάρχει αφιέρωμα σε μια σειρά των Μουσικών έργων του Takis. Η έκθεση θα κλείσει με τη Μουσική Σφαίρα 1985 και το Gong 1978, φτιαγμένο από το σκουριασμένο τοίχωμα ενός δεξαμενόπλοιου.
Η έκθεση Takis συνδιοργανώνεται από τον συγγραφέα και επιμελητή Guy Brett, ο οποίος συμμετείχε στενά στο Signals London και τον Michael Wellen, Eπιμελητή Διεθνούς Τέχνης, Tate Modern, με την Helen O’Malley, Βοηθό Επιμελητή, Tate Modern. Θα συνοδεύεται από έναν κατάλογο για τον οποίο πραγματοποιήθηκε ειδική έγχρωμη φωτογράφιση, καθώς και θα περιέχει νέα δοκίμια. Η έκθεση διοργανώνεται από την Tate Modern σε συνεργασία με το Museu d’Art Contemporani de Barcelona, όπου θα ξεκινήσει στις 21 Νοεμβρίου 2019, και το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης στην Αθήνα, όπου θα ξεκινήσει στις 20 Μαΐου 2020.
Κεντρική φωτογραφία άρθρου: Takis, Magnetic Fields (detail), 1969, Metal, magnets, 63.5 × 426.7 × 914.4 cm, Solomon R. Guggenheim Museum, New York © ADAGP, Paris and DACS, London 2019