Τεύκρος Μιχαηλίδης: Μαθηματική Λογοτεχνία: νέο γένος ή νέα μόδα;

Έχω πουλήσει περισσότερα βιβλία για τα μαθηματικά απ’ όσα έχει πουλήσει η Μαντόνα για το σεξ – Stephen Hawking.

Και ξαφνικά, κάπου στα μέσα της δεκαετίας του \’90, κάποιοι παράξενοι τίτλοι άρχισαν να διεκδικούν μια θέση στις βιτρίνες των βιβλιοπωλείων: Ο θείος Πέτρος και η Εικασία του Γκόλντμπαχ, Το Θεώρημα του Παπαγάλου, Οι Άγριοι Αριθμοί.

Έκπληκτοι εκδότες, βιβλιοπώλες, βιβλιοκριτικοί έγιναν μάρτυρες μιας άνευ προηγουμένου ανερχόμενης δημοφιλίας για βιβλία που, παρά το μυθοπλαστικό τους χαρακτήρα, έφεραν έντονα τη σφραγίδα του αρχέγονου σχολικού εφιάλτη: των μαθηματικών.

Οι αντιδράσεις κι από τις δυο πλευρές ήταν μουδιασμένες. Οι «σκληροπυρηνικοί» μαθηματικοί αντιμετώπισαν με συγκαταβατική ειρωνεία, αν όχι με απροκάλυπτη εχθρότητα, την προσπάθεια κάποιων ομότεχνών τους να… μολέψουν την «κορωνίδα των επιστημών» με τη μυθοπλασία και τα παρεπόμενά της: αμφισημία, διπλή ανάγνωση, κρυμμένα νοήματα, υποκειμενική κρίση.

Όσο για τους επαΐοντες της αφήγησης, έδειξαν κι αυτοί κάποιο σκεπτικισμό όσον αφορά στη σκοπιμότητα αλλά και το εφικτόν της ζεύξης του ορθολογισμού με τη φαντασία, του ηδυσμένου λόγου με την αφαίρεση και, σε τελευταία ανάλυση, της θεωρητικής προσέγγισης με την καθημερινή πράξη.

Όμως το κοινό είχε άλλη άποψη. Χέρι με χέρι, στόμα με στόμα οι μαθηματικές ιστορίες άρχισαν να μπαίνουν σε όλα τα σπίτια, σ’ όλες τις βιβλιοθήκες και το πιο ενθαρρυντικό: σε πολλά νεανικά δωμάτια.

Ο Χάρντι, ο Γκέντελ, ο Γκαλουά, ο Ραμάνουτζαν έλαβαν θέση δίπλα στη Σκάρλετ Ο’Χάρα, τον Ντάρσι και τον Μεγάλο Γκάτσμπι. Κάποιοι απ’ αυτούς ανέβηκαν και στη σκηνή, σημειώνοντας μάλιστα σημαντική επιτυχία.

Βρισκόμαστε άραγε μπροστά στη γέννηση ενός νέου λογοτεχνικού γένους ή πρόκειται απλά για μια εφήμερη μόδα που θα ξεφτίσει ύστερα από λίγα χρόνια, αφήνοντας πίσω της μερικές εκατοντάδες τίτλους που σε λίγο δε θα τους θυμούνται ούτε οι σκληροί δίσκοι των υπολογιστών; Ή ακόμα, μήπως κάποια κλασικά λογοτεχνικά γένη, όπως το ιστορικό αφήγημα ή οι ιστορίες αναζήτησης, απλώς διεύρυναν τη θεματολογία τους και προς τα μαθηματικά; Το μέλλον θα δείξει.

Αξίζει ωστόσο να επισημάνουμε μια εντελώς διαφορετική προσέγγιση του ενδεχομένου μιας κοινής πορείας μαθηματικών και λογοτεχνίας, που αναπτύχθηκε στο δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα και ανήκει πια μόνο στην ιστορία. Πρόκειται για το λεγόμενο πρόγραμμα OU.LI.PO .

Βρισκόμαστε στις αρχές της δεκαετίας του \’60 και το φιλοσοφικό ρεύμα του συρμού είναι ο στρουκτουραλισμός. Το παραδοσιακό Ευκλείδειο, αξιωματικό –  παραγωγικό μοντέλο (πρωταρχική έννοια –  αξίωμα –  θεώρημα), ανακαινισμένο από τον Hilbert βρίσκεται στην ημερήσια διάταξη.

Πέρα από τις παραδοσιακές «θετικές» επιστήμες κι άλλοι κλάδοι της γνώσης – η εθνολογία με τον Claude Levi – Strauss και η ψυχολογία με τον Piaget – κάνουν σημαντικές απόπειρες να ακολουθήσουν τα βήματα της ομάδας Bourbaki που φιλοδοξεί να καταγράψει το σύνολο των μαθηματικών σ’ ένα ενιαίο σύγγραμμα, τα Στοιχεία Μαθηματικής (Eléments de Mathématique) με μια ενιαία δομή, κι ένα ενιαίο, γραμμικό τρόπο ανάπτυξης.

Εκείνη ακριβώς τη στιγμή δημιουργείται, από τους François Le Lionnais και Reymond Queneau το Ouvroir de la Littérature Potentielle (OU.LI.PO –  εργαστήρι δυναμικής λογοτεχνίας). Οι γεωμετρικοί όροι, σημείο –  ευθεία –  επίπεδο, αντικαθίστανται από τους λέξη –  πρόταση –  παράγραφος και επιχειρείται μια αξιωματική –  παραγωγική θεωρία ανάπτυξης λογοτεχνικού κειμένου.

Υπήρξαν αρκετά ενδιαφέροντα αποτελέσματα που δεν ξέφυγαν ωστόσο ποτέ από το πειραματικό – θεωρητικό στάδιο.

Το σημερινό ρεύμα διαφέρει από το OU.LI.PΟ ως προς το ότι δεν προέκυψε από μια πειραματική εγκεφαλική διαδικασία, αλλά από την ανάγκη κάποιων δημιουργών να εκφραστούν μέσα από το λιτό και σαφή μαθηματικό λόγο και τη συμπληρωματική ανάγκη των αναγνωστών ν’ ακούσουν να τους μιλούν με αυτόν ακριβώς τον τίμιο και ειλικρινή τρόπο.

Στην εποχή του ξύλινου, υποκριτικού πολιτικού λόγου, στον καιρό της εικονικής πραγματικότητας φαίνεται πως η μαθηματική λογοτεχνία είναι η αναμενόμενη αντίδραση σε μια μονότονη, κουραστική και ιδιαίτερα ψυχοφθόρο δράση.

Info:

O Τεύκρος Μιχαηλίδης είναι διδάκτωρ των μαθηματικών του Πανεπιστημίου Pierre et Marie Curie. Από το 1981, διδάσκει μαθηματικά στη Μέση Εκπαίδευση. Από τις εκδόσεις Πόλις κυκλοφορούν τα βιβλία του Μαθηματικά Επίκαιρα – Συνειρμοί διαβάζοντας την εφημερίδα και τα μυθιστορήματα Πυθαγόρεια Εγκλήματα (έχει μεταφραστεί σε 6 γλώσσες) και Αχμές, ο γιος του φεγγαριού. Το 2006 η γαλλική κυβέρνηση του απένειμε τον τίτλο του Chevalier dans l’ Ordre des Palmes Académiques. Είναι ιδρυτικό μέλος της ομάδας Θαλής+Φίλοι.