Αμοργός, Κουφονήσια, Πάρος, Σαντορίνη και Σύρος. Πέντε νησιά διασυνδεδεμένα μέσω του αρχιπελάγους του Αιγαίου και της κυκλαδικής κουλτούρας. Η έκθεση “Τέχνες της θάλασσας” ανιχνεύει τις συνδέσεις μεταξύ των θαλάσσιων αυτών κοινοτήτων του παρελθόντος και του σήμερα, μέσα από αρχειακό υλικό και σύγχρονη φωτογραφική, ηχητική και οπτικοακουστική τεκμηρίωση.
Σήμερα, τα νησιά του Αιγαίου βρίσκονται σε οριακό σημείο: η υποβάθμιση των φυσικών πόρων και η καταστροφή της πολιτιστικής κληρονομιάς, που επιδεινώνονται από την ανεξέλεγκτη τουριστική ανάπτυξη, συνιστούν άμεσες απειλές για την περιοχή. Τα τελευταία χρόνια, οι ευρωπαϊκές επιδοτήσεις για την αποτροπή της υπεραλίευσης έχουν οδηγήσει στην καταστροφή των καϊκιών μειώνοντας ραγδαία τον παραδοσιακό αλιευτικό στόλο από τη δεκαετία του 2000· εν τω μεταξύ, οι παράκτιες αλιευτικές κοινότητες λιγοστεύουν, ενώ ο η εξάπλωση ξενικών ειδών ψαριών, η αύξηση της θερμοκρασίας της θάλασσας και η υπεραλίευση έχουν προκαλέσει δραματική μείωση των ιχθυαποθεμάτων. Καθώς η κοινωνία και το περιβάλλον υφίστανται αυτές τις επιταχυνόμενες αλλαγές, απαιτούνται νέα μοντέλα πολιτιστικής και περιβαλλοντικής δράσης.
Επισημαίνοντας τόσο την αξία και όσο και την επισφάλεια της ξυλοναυπηγικής, της αλιείας και της ναυσιπλοΐας στις Κυκλάδες, η έκθεση Τέχνες της θάλασσας στην Αθήνα καλεί το κοινό να αναπροσανατολίσει τις αισθήσεις του προς τη θάλασσα, προς ένα μέλλον που την περιλαμβάνει. Οι επισκέπτες της έκθεσης θα ανακαλύψουν ένα σύμπαν αντικειμένων, τοπίων, καϊκιών και πορτρέτων σε ξεχωριστές τοποθεσίες των νησιών, όπως το ναυπηγείο «Ταρσανάς» στη Σύρο, ο κόλπος του Αϊ-Γιάννη στην Πάρο, το καρνάγιο στην Αρμένη της Σαντορίνης, και τα ψαρολίμανα της Αμοργού και των Κουφονησίων. Στην έκθεση θα παρουσιαστεί επίσης ιστορικό υλικό από το Ιστορικό-Λαογραφικό Μουσείο Νάουσας (Συλλογή Όθωνα Κάπαρη) της Πάρου και από διάφορες ιδιωτικές συλλογές από τη Σύρο, την Αμοργό και τη Σαντορίνη.
Οι οπτικοακουστικές και φωτογραφικές αρχειακές εγκαταστάσεις που επιμελήθηκε ο ντοκιμαντερίστας Jacob Moe τονίζουν τον μεταβλητό χαρακτήρα του ιστορικού αρχείου, ενώ οι φωτογραφίες-ντοκουμέντα του εθνογράφου και ναυπηγού Maurizio Borriello επαναπροσδιορίζουν τα καρνάγια και τα θαλάσσια περιβάλλοντα των Κυκλάδων ως μελλοντικές πηγές τεχνικής και βιωματικής γνώσης.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Στο πλαίσιο της έκθεσης, θα πραγματοποιηθούν στις 4 Ιουλίου και τις 11 Σεπτεμβρίου μια σειρά από προβολές, όπου θα παρουσιαστούν αρχειακές, εθνογραφικές και αφηγηματικές ταινίες μικρού μήκους γύρω από τις θαλάσσιες κοινότητες στην Ελλάδα και όχι μόνο.
Οι Τέχνες της θάλασσας αποτελούν μια σειρά εκθέσεων στην Αμοργό και την Αθήνα σε επιμέλεια των Maurizio Borriello και του Jacob Moe, που παρουσιάζει το Δίκτυο Αρχιπέλαγος σε συνεργασία με τον Επαγγελματικό Αλιευτικό Σύλλογο Αμοργού και το Goethe-Institut Athen, με την υποστήριξη του Costas M. Lemos Foundation, του Goethe-Institut Athen και του υπόλοιπου κύκλου υποστηρικτών του Δικτύου Αρχιπέλαγος.
Προσεγγίζοντας «από τα κάτω» την ανεύρεση και τη διατήρηση της κοινοτικής κληρονομιάς, οι εκθέσεις Τέχνες της θάλασσας αναδεικνύουν τις λιγότερο απτές και μνημειώδεις μορφές της ναυτικής κουλτούρας και των σημερινών ξυλοναυπηγικών, αλιευτικών και ναυτιλιακών κοινοτήτων στην Αμοργό, τα Κουφονήσια, την Πάρο, τη Σαντορίνη και τη Σύρο. Μέσα από αρχειακό υλικό, φωτογραφίες-ντοκουμέντα, ηχητικά κολάζ και ντοκιμαντέρ μικρού μήκους, οι Τέχνες της θάλασσας υπογραμμίζουν τη συνεχή σημασία τους με στόχο τη διασφάλιση της ύπαρξή τους στο μέλλον.
Τόσο το ιστορικό αρχειακό υλικό όσο και τα σύγχρονα οπτικοακουστικά τεκμήρια είναι το αποτέλεσμα της επιτόπιας έρευνας που διεξήχθη κατά τη διάρκεια του 2023-24 από το Δίκτυο Αρχιπέλαγος στο πλαίσιο του πρότζεκτ Ναυτικές τέχνες των Κυκλάδων, το οποίο παρουσιάστηκε αρχικά στη διαδικτυακή πλατφόρμα του οργανισμού ως διαδραστικός ψηφιακός χάρτης.
Βιογραφικά Επιμελητών:
Ο Δρ. Maurizio Borriello είναι ναυτικός εθνογράφος, ναυπηγός και φωτογράφος/βιντεογράφος ντοκιμαντέρ. Έχει εργαστεί σε διάφορα ναυτικά μουσεία και κέντρα συντήρησης πλοίων στη Νορβηγία αναστηλώνοντας ξύλινα πλοία που αναγνωρίζονται ως ιστορικοί ναυτικοί θησαυροί από τη Νορβηγική Διεύθυνση Πολιτιστικής Κληρονομιάς και έχει διεξαγάγει εκτεταμένη επιτόπια έρευνα σε ναυπηγεία στη Νοτιοανατολική Ασία, την Ινδία και τη Μεσόγειο. Η διδακτορική του έρευνα επικεντρώθηκε στην ανάπτυξη μιας βιώσιμης μεθόδου ναυπήγησης ξύλινων σκαφών, συνδυάζοντας σύγχρονες τεχνολογίες με τεχνικές που καταγράφηκαν και τεκμηριώθηκαν κατά τη συγκριτική εθνογραφική μελέτη του. Αυτή τη στιγμή εργάζεται ως εκπαιδευτής ναυπήγησης σκαφών στην Albaola Itsas Kultur Faktoria. Είναι κάτοχος μεταπτυχιακού διπλώματος στις Ασιατικές και Αφρικανικές Γλώσσες και έχει λάβει τον διδακτορικό του τίτλο του από το Πανεπιστήμιο της Naples l’Orientale.
Ο Jacob Moe είναι ντοκιμαντερίστας και αρχειονόμος. Είναι ιδρυτής και επικεφαλής ερευνητής του Δικτύου Αρχιπέλαγος, μιας πρωτοβουλίας για την έρευνα και τεκμηρίωση της οπτικοακουστικής κληρονομιάς, του πολιτισμού και της υλικής γνώσης στα νησιά των Κυκλάδων. Ως παραγωγός ταινιών και ραδιοφώνου, έχει συντονίσει επιτόπιες έρευνες και προγράμματα που βασίζονται στην τοπική κοινότητα στο Αιγαίο και στη Βραζιλία, σχετικά με θέματα όπως την άυλη πολιτιστική κληρονομιά, οι παραδοσιακές τέχνες και τα εγχώρια μέσα. Είναι κάτοχος πτυχίου Πολιτικών Επιστημών από το Pomona College, μεταπτυχιακού στην Κοινωνική Τεκμηρίωση από το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια, Σάντα Κρουζ, και έχει λάβει υποτροφίες για ανεξάρτητη έρευνα στο Πανεπιστήμιο του Σάο Πάολο και στην Ακαδημία Αθηνών, μεταξύ άλλων.
Κεντρική φωτογραφία θέματος: Καΐκια στη Νάουσα (Πάρος). Παραχώρηση: Κώστας Δαμιανίδης.