Θανάσης Δρίτσας: Η μουσική αποτελεί ένα σημαντικό εργαλείο για την ανάπτυξη και την εκπαίδευση του ανθρώπινου εγκεφάλου

Ο διεθνώς αναγνωρισμένος, ως πρωτοπόρος για την κλινική και ερευνητική του δραστηριότητα στη χρήση της μουσικής ως …

θεραπευτικού μέσου (music medicine), διακεκριμένο μέλος της Ευρωπαϊκής Καρδιολογικής Εταιρείας (FESC), μέλος της Αμερικανικής Εταιρείας Μουσικοθεραπείας (ΑΜΤΑ) και της Διεθνούς Εταιρείας Μουσικής στην Ιατρική (ISMM), κος Θανάσης Δρίτσας, μιλά στη Στέλλα Τζίβα, για τη μουσική ως μέσο θεραπευτικής αγωγής, για τις επιστημονικές έρευνες πάνω στη μουσική του Mozart, για την ουσία και το νόημα της μουσικής, για την ανανεωμένη έκδοση του βιβλίου του «Η ΜΟΥΣΙΚΗ ΩΣ ΦΑΡΜΑΚΟ», για την καινούργια δισκογραφική δουλειά του και μας εξηγεί γιατί είμαστε φτιαγμένοι σύμφωνα με τους νόμους της μουσικής αρμονίας….

Συνέντευξη: Στέλλα Τζίβα

Culturenow: Κύριε Δρίτσα τί ακριβώς εννοούμε όταν μιλάμε για «Μουσικοθεραπεία»; ποιες είναι οι αρχές της; η μεθοδολογία της;  και σε ποιες περιπτώσεις ενδείκνυται;

Θανάσης Δρίτσας: H μουσικοθεραπεία αποτελεί μια ιδιαίτερη μορφή-διεθνώς αναγνωρισμένης επιστημονικά-θεραπευτικής προσέγγισης με πολλαπλούς στόχους και ενδείξεις. Θα πρέπει να γίνει ξεκάθαρο ότι μουσικοθεραπεία δεν σημαίνει απλώς ακούω κάποιες μουσικές που ασκούν μια μαγική επίδραση πάνω μου με σκοπό να μεταμορφώσουν λειτουργίες του σώματος ή της ψυχής. Μια από τις κατηγορίες μουσικοθεραπείας είναι και η ακρόαση προ-επιλεγμένης μουσικής για ατομική χρήση ή για εφαρμογές στο νοσοκομείο σε νοσηλευόμενους ασθενείς, αυτό λέγεται ιατρική μουσική ή μουσική φάρμακο (music medicine) και απευθύνεται π.χ. σε ασθενείς που νοσηλεύονται σε μονάδες εντατικής θεραπείας, σε ασθενείς μετά από χειρουργικές επεμβάσεις, σε ασθενείς κατά τη διάρκεια χειρουργικών επεμβάσεων με τοπική ή στελεχιαία αναισθησία, σε ασθενείς κατά τη διάρκεια οδοντιατρικών παρεμβάσεων, σε νεογνά ή πρόωρα βρέφη σε θερμοκοιτίδες, σε γυναίκες κατά τη διάρκεια του τοκετού. Αυτή η μορφή μουσικοθεραπείας με την μορφή της ακρόασης επιλεγμένης μουσικής μόνον (πχ μέσω ακουστικών) στοχεύει στην αντιμετώπιση του άγχους, στην ελάττωση του αισθήματος του πόνου, στην μυϊκή χαλάρωση και στην καταστολή των επιδράσεων από την αύξηση της αδρεναλίνης που κυκλοφορεί στο αίμα στα πλαίσια έντονου stress. Με τη βοήθεια μιας χαλαρωτικής μουσικής μπορεί πχ να πετύχει κανείς μια ευεργετική ελάττωση των καρδιακών παλμών και της αυξημένης αρτηριακής πίεσης σε ασθενείς που νοσηλεύονται σε καρδιολογικές ή καρδιοχειρουργικές μονάδες εντατικής θεραπείας, εδώ η μουσική μπορεί να υποκαταστήσει κατά κάποιο τρόπο το ρόλο καρδιολογικών φαρμάκων που λέγονται β-αναστολείς.

Η ουσιαστικότερη όμως μορφή μουσικοθεραπείας (θα την λέγαμε περισσότερο ενεργό ή δημιουργική μορφή μουσικοθεραπείας) γίνεται μέσω της παρέμβασης ενός ειδικά εκπαιδευμένου μουσικοθεραπευτή και μέσα από συνεδρίες μουσικοθεραπείας. Εκεί η μουσική γίνεται ένα μέσον για την ανάπτυξη μιας θεραπευτικής σχέσης μεταξύ θεραπευτή και θεραπευόμενου η οποία σχέση αποτελεί και το κλειδί για την ανάδυση μιας δημιουργικής ταυτότητας στην οποία στοχεύει και η διεργασία της μουσικοθεραπείας. Ο θεραπευτής απαιτεί να έχει ειδική εκπαίδευση, προχωρημένες γνώσεις μουσικής και μουσικής ψυχολογίας, να παίζει με άνεση ένα η περισσότερα πολυφωνικά όργανα (πχ πιάνο, κιθάρα), να μπορεί να αυτοσχεδιάζει διότι ο μουσικός αυτοσχεδιασμός αποτελεί κύρια διεργασία στον τομέα της μουσικής θεραπείας. Ο θεραπευόμενος δεν χρειάζεται να έχει γνώσεις μουσικής. Η μουσική δημιουργικότητα στην μουσικοθεραπεία δεν κρίνεται με αισθητικά κριτήρια αλλά με ειδικά θεραπευτικά κριτήρια. Είναι δύσκολη η κατανόηση του ορισμού της μουσικοθεραπείας από το κοινό και αυτό που μπορεί κανείς να περιγράψει γενικά για να γίνει κατανοητός ο θεραπευτικός ρόλος της μουσικής είναι ότι στη μέν ιατρική μουσική (music medicine) προσπαθούμε με ακρόαση επιλεγμένων μουσικών κομματιών να «κουρδίσουμε» και να συντονίσουμε τον ασθενή μας σε μια επιθυμητή μουσική συχνότητα στη δε δημιουργική μουσικοθεραπεία ένας ειδικά εκπαιδευμένος θεραπευτής προσπαθεί μέσα από μια συνήθως μακροχρόνια διεργασία με τη βοήθεια μουσικών οργάνων ή άλλων μουσικών μεθόδων να αναδύσει την καλά κρυμμένη μουσική ιδιοσυχνότητα του ασθενή, δηλαδή την μοναδική του δημιουργική ταυτότητα.

Cul.Ν.: Η «Μουσικοθεραπεία» υποκαθιστά την κλασική ιατρική ή την συμπληρώνει;
Θ. Δ.: Η μουσικοθεραπεία δεν μπορεί να υποκαταστήσει την κλασσική ιατρική και θα πρέπει να αποκαλείται ορθά συμπληρωματική θεραπευτική μέθοδος (complementary), η μουσικοθεραπεία δεν μπορεί να υποκαταστήσει την συνταγογράφηση των κατάλληλων φαρμάκων ούτε των μηχανικών παρεμβάσεων. Την σταθερή επίβλεψη του ασθενούς κατά τη διάρκεια της πορείας της μουσικοθεραπείας συνεχίζει να έχει ο κλινικός γιατρός ο οποίος συνεργάζεται με τον μουσικοθεραπευτή. Η μουσικοθεραπεία έχει σκοπό να ενισχύσει τον ίδιο τον ασθενή κατά τη διάρκεια της πορείας μιας ασθένειας διότι ο άνθρωπος-ως ολόκληρο ον-αποτελείται όχι μόνο από το υλικό-σωματικό (body) αλλά από το μη υλικό-πνευματικό (mind) τμήμα, μάλιστα το σωματικό και το μη-σωματικό συνδέονται μεταξύ τους όπως τα συγκοινωνούντα δοχεία. Όταν το σωματικό κομμάτι υποφέρει στα πλαίσια μιας ασθένειας έρχεται ο μουσικοθεραπευτής να ενισχύει το πνευματικο προκείμενου να διατηρηθεί η ακεραιότητα του ανθρώπου. Και η μουσικοθεραπεία διεθνώς κατατάσσεται στις mind-body therapies και θα πρέπει να τονίσουμε ότι η συστηματική μουσικοθεραπεία βοηθά εξαιρετικά και τους ασθενείς που πάσχουν από καρκίνο.

Cul.Ν.: Ποια είναι η σχέση «Μουσικοθεραπείας» και «Ψυχιατρικής»;
Θ. Δ.: Η μουσικοθεραπεία εφαρμόζεται και σε ψυχιατρικούς ασθενείς με καλά αποτελέσματα. Αν και κατά κάποιο τρόπο οι μουσικοθεραπευτικές συνεδρίες έχουν κάποιο χαρακτήρα μουσικής ψυχοθεραπείας όμως η μουσικοθεραπεία δεν είναι μια αμιγής ψυχιατρική μέθοδος θεραπείας. Οι ενδείξεις της μουσικοθεραπείας περιλαμβάνουν και ορισμένες ψυχικές παθήσεις.

Cul.Ν.: Στην Ελλάδα πόσο εξοικειωμένοι είμαστε με την πρακτική της «Μουσικοθεραπείας»;
Θ. Δ.: Στην Ελλάδα εργάζονται αρκετοί μουσικοθεραπευτές που έχουν σπουδάσει βέβαια μουσικοθεραπεία σε ξένα πανεπιστήμια της Ευρώπης και των ΗΠΑ. Οι μουσικοθεραπευτές αντιμετωπίζουν αρκετές επαγγελματικές δυσκολίες επειδή το αντικείμενο είναι σχετικά νέο και άγνωστο στη χώρα μας. Στη χώρα μας έχει βέβαια ήδη ιδρυθεί και το σωματείο των επαγγελματικά καταρτισμένων πτυχιούχων μουσικοθεραπευτών (ΕΣΠΕΜ) και από τον ΕΣΠΕΜ μπορεί να πληροφορηθεί και για τις διάφορες εκπαιδευτικές δραστηριότητες των μουσικοθεραπευτών στη χώρα μας πχ σεμινάρια, συνέδρια, ημερίδες, πρακτικές εκπαίδευσης, σπουδές κλπ.

Cul.Ν.: Πως καθορίζεται η ηχητική ταυτότητα του ατόμου ή της ομάδας που λαμβάνουν μέρος στην «Μουσικοθεραπεία»; (το σύνολο των ήχων στους οποίους τα άτομα ή η ομάδα είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα)
Θ. Δ.: Αυτό θα το καθορίσει ο μουσικοθεραπευτής που εμπλέκεται με την ομάδα ή τα άτομα. Δεν είναι μόνον μια συχνότητα στην οποία είναι ευαίσθητη μια ομάδα ή ξεχωριστά άτομα, μπορεί να είναι ένα σύνολο μουσικών ηχοχρωμάτων ή συνδυασμός μη-μουσικών πολλές φορές ήχων ή πολλές φορές και άναρθρων κραυγών.

Cul.Ν.: Οι αρχαίοι μας πρόγονοι μελέτησαν την επίδραση των ήχων στον άνθρωπο μέσα από ένα πνεύμα επιστημονικό και ορθολογιστικό, θέτοντας έτσι τις βάσεις της σύγχρονης μουσικοθεραπείας. Ακόμα, είχαν τοποθετήσει τη μουσική στην υποχρεωτική παιδεία μαζί με την αριθμητική, την γεωμετρία και την αστρονομία. Σήμερα πιστεύετε πως της δίνουμε την αξία που της αντιστοιχεί; 
Θ. Δ.: Οι αρχαίοι Έλληνες αλλά και άλλοι πολιτισμοί (βλ. Κίνα, Ινδία, Ιαπωνία, Θιβέτ) είχαν διαπιστώσει τις θεραπευτικές ιδιότητες της μουσικής και μάλιστα ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης σε πολλά κείμενα τους αναφέρουν τις σχέσεις μεταξύ συγκεκριμένων μουσικών κλιμάκων (μουσικών ήχων) και των επιδράσεων που έχουν στο θυμικό και στα διάφορα συναισθήματα. Οι αρχαίοι έλληνες είχαν κατανοήσει απόλυτα αυτό που σήμερα αποδεικνύουν οι επιστήμονες με τις σύγχρονες απεικονιστικές τεχνικές μελέτης του εγκεφάλου ότι δηλαδή η μουσική παιδεία βοηθάει στην ανάπτυξη και άλλων δεξιοτήτων εκτός από τις καθαρά μουσικές δεξιότητες. Τα παιδιά που αρχίζουν μουσική στα 6-7 τους χρόνια αποκτούν μεγαλύτερη ικανότητα συγκέντρωσης, καλύτερη μνήμη, καλύτερη μαθηματική ικανότητα, αποκτούν πειθαρχία στη μελέτη τους και αποκτούν μεγαλύτερη δυνατότητα ανεξαρτησίας κινήσεων. Επίσης τα παιδιά που συμμετέχουν σε ορχήστρες ή χορωδίες μαθαίνουν να συνεργάζονται καλύτερα με άλλα παιδιά και να έχουν καλύτερη δυνατότητα ακρόασης του διπλανού τους ανθρώπου άρα μεγαλύτερη δυνατότητα επικοινωνίας. Οι αρχαίοι έλληνες ήξεραν ότι με την μουσική εκπαίδευση θα παράγουν περισσότερο ανεπτυγμένους εγκεφάλους και θα στελεχώσουν την κοινωνία τους με άτομα που διαθέτουν σημαντικές δεξιότητες, δεν ήταν τυχαίο ότι τοποθετούσαν την μουσική στον κορμό της παιδείας. Η σημερινή Ωδειακή παιδεία κατευθύνει περισσότερο τα παιδιά στο να πετύχουν κάποια επαγγελματική μελλοντική θέση στην κοινωνία μέσω της μουσικής παρά στο να δείξει στα παιδιά τις δυνατότητες της μουσικής και να τα μαθαίνει πως θα γίνουν δημιουργικοί πολίτες μέσω μουσικής. Πιστεύω ότι ούτε οι ηγεσίες των υπουργείων Παιδείας ή Πολιτισμού έχουν αντιληφθεί ποτέ την ευρύτερη αξία της μουσικής παιδείας. Επιπλέον μια μακροχρόνια επιστημονική μελέτη στις ΗΠΑ έδειξε πρόσφατα ότι οι νέοι που μαθαίνουν μουσική γίνονται πολύ σπανιότερα χρήστες ναρκωτικών ουσιών σε σχέση με νέους που δεν έχουν μουσική εκπαίδευση.

Cul.Ν.: Έχει διατυπωθεί η άποψη, πως η μουσική του Μοzart έχει τη δυνατότητα να αποκαθιστά μέσα μας τη χαμένη αρμονία, με άλλα λόγια την δυνατότητα να θεραπεύει. Ποιες είναι οι τελευταίες  έγκυρες ιατρικές έρευνες, επί του προκειμένου θέματος;
Θ. Δ.: Υπάρχουν αρκετά δημοσιευμένα επιστημονικά στοιχεία που συνηγορούν ότι η μουσική του Mozart έχει θεραπευτική αξία και μια ευεργετική επίδραση στις ανώτερες γνωστικές λειτουργίες του εγκεφάλου. Ένα συγκεκριμένο μουσικό έργο του Mozart που είναι η σονάτα για δύο πιάνο K.448 έχει αποτελέσει υλικό επιστημονικού πειραματισμού με θετικά αποτελέσματα, βρέθηκε ότι κατά τη διάρκεια ακρόασης αυτής της σονάτας ο εγκέφαλος λειτουργεί αποδοτικότερα όσον αφορά ανώτερες γνωστικές λειτουργίες (πχ προσωρινή ικανότητα χωρικής αντίληψης) και επίσης βρέθηκε ότι η ακρόαση της σονάτας αυτής μειώνει την συχνότητα και την βαρύτητα επιληπτικών κρίσεων σε ασθενείς που έπασχαν από επιληψία. Είναι πιθανό ότι η θεραπευτική αυτή δυνατότητα που βρέθηκε με την μουσική του Mozart να αφορά και άλλους συνθέτες παρόμοιου μουσικού ύφους αυτής της κλασσικής περιόδου, χρειάζεται ακόμη περισσότερη έρευνα στο αντικείμενο αυτό στο μέλλον πριν ισως εξαχθούν κάποια οριστικά συμπεράσματα. Πάντως η μουσική του Mozart διαθέτει μελωδική απλότητα που την καθιστά προσεγγίσιμη ευχάριστα αλλά και μια τέλεια αρχιτεκτονική κατασκευή.

Cul.Ν.: Στη Σχολή του Αριστοτέλη, λέγεται πως πίστευαν, πως όταν η συγκίνηση από την μουσική είναι ισχυρή, μπορεί να απομακρύνει τις ψυχικές εντάσεις, προκαλώντας κρίση και εκτόνωση. Αυτή η άποψη, στην πρακτική της εφαρμογή, πόσο διαφέρει από τα Διονυσιακά δρώμενα, τον Μαιναδισμό και  από το σημερινό Καρναβάλι;
Θ. Δ.: Πράγματι υπάρχουν ομοιότητες και αναλογίες ανάμεσα στην κοσμοθεωρία της σύγχρονης μουσικοθεραπείας και δραματοθεραπείας και στα Διονυσιακά δρώμενα και το σύγχρονο καρναβάλι. Άλλωστε οι δύο κύριες προσεγγίσεις είναι η Απολλώνια και η Διονυσιακή. Και στο Μεσαίωνα κατά τη διάρκεια των επιδημιών της πανούκλας στην Ευρώπη οι άνθρωποι έβγαιναν στους δρόμους χορεύοντας, διασκεδάζοντας και τραγουδώντας προκειμένου να εξορκίσουν την αρρώστια και να παραμείνουν υγιείς. 

 
Cul.Ν.: Μιλήσατε για την ευεργετική επίδραση της μουσικής στην υγεία και στον ψυχισμό του ανθρώπου. Υπάρχει και βλαπτική επίδραση;
Θ. Δ.: Σαφώς μπορούν να υπάρξουν και βλαπτικές επιδράσεις της μουσικής ίσως όχι με την έννοια βέβαια μιας μόνιμης βλάβης. Για παράδειγμα έχει βρεθεί ότι στο συμπαθητικό νευρικό μας σύστημα το μονότονο ρυθμικά μουσικό στύλ της μουσικής hip-hop η rap προκαλεί υπερδιέγερση που εκδηλώνεται με ταχυκαρδία και μεγάλη έκκριση αδρεναλίνης, δηλαδή είναι ένα μουσικό ύφος που προκαλεί στρες στον οργανισμό μας. Φαντάζομαι ότι οι βλαπτικές επιδράσεις θα απαιτούν μια χρόνια έκθεση σε όποια αρνητικά μουσικά ερεθίσματα.

Cul.Ν.: Ο Πλάτων, στον Τίμαιο,  καθορίζει με ακριβή και λεπτό τρόπο την ουσία και το νόημα της μουσικής: Η μουσική αρμονίας μας έχει δοθεί από τους θεούς όχι με στόχο την αλόγιστη ηδονή αλλά με σκοπό να επιβάλλουμε τάξη στις ταραγμένες κινήσεις της ψυχής μας και να τις κάνουμε να μοιάζουν στο θείο πρότυπο. Στις μέρες μας, για την πλειοψηφία των ακροατών, ο στόχος της μουσικής, ποιος  πιστεύετε ότι είναι;
Θ. Δ.: Φαντάζομαι ότι η πλειοψηφία του κόσμου αντιμετωπίζει την τέχνη της μουσικής ως μέσο διασκέδασης απλά. Η λέξη διασκέδαση προέρχεται ετυμολογικά από το αρχαίο ρήμα διασκεδάννυμι που σημαίνει διασκορπίζω, αποκλίνω δηλαδή διασκέδαζω σημαίνει λήθη, διασκεδάζω λοιπόν με τη μουσική σημαίνει ακούω μουσική για να ξεχάσω, για να ξεφύγω κάπου αλλού. Το πραγματικό νόημα και ο στόχος της μουσικής είναι η λέξη ψυχαγωγία δηλαδή αγωγή ψυχής που σημαίνει κάτι πολύ ευρύτερο όσον αφορά τον δημιουργικό της ρόλο ατομικά αλλά και συλλογικά. Η μουσική αποτελεί ένα σημαντικό εργαλείο για την ανάπτυξη και την εκπαίδευση του ανθρώπινου εγκεφάλου όπως η φυσική άσκηση για το σώμα μας. Ο συνδυασμός μάλιστα της φυσικής άσκησης με τη μουσική αποτελεί την ιδανικότερη μέθοδο για τη διατήρηση της υγείας.

Cul.Ν.: Αναφέρατε σε ομιλία σας, πως οι ίδιοι μαθηματικοί νόμοι που διέπουν τα μουσικά διαστήματα διέπουν και τις σωματομετρικές αναλογίες του ανθρώπινου σώματος αλλά και άλλες φυσικές κατασκευές όπως π.χ. ο κοχλίας, η κατασκευή των φύλλων, των φτερών της πεταλούδας και πλείστων άλλων φυσικών κατασκευών. Θα μας το αναλύσετε περαιτέρω;
Θ. Δ.: Η μαθηματική ακολουθία που αφορά την κατασκευή μιας κλασσικής μουσικής κλίμακας υπόκειται στον μαθηματικό νόμο της χρυσής τομής, μιας αρχαίας μαθηματικής ακολουθίας που υπαγορεύει τις αναλογίες του ωραίου και της ομορφιάς στον αρχαίο κόσμο. Η φύση φαίνεται ότι ακολουθεί επίσης τον ίδιο μαθηματικό νόμο στις φυσικές κατασκευές, είμαστε δηλαδή φτιαγμένοι σύμφωνα με τους νόμους της μουσικής αρμονίας, ολόκληρο το σύμπαν υπακούει σε μουσικούς νόμους όπως φαίνεται. Δεν γνωρίζουμε γιατί η φύση ακολουθεί τα μαθηματικά της μουσικής που είναι και τα μαθηματικά της κλασσικής αισθητικής αντίληψης του ωραίου. Κάποιοι σύγχρονοι μαθηματικοί ισχυρίζονται ότι μέσω αυτού του μουσικού νόμου της ομορφιάς ή φύση καταναλίσκει ελάχιστη ενέργεια μέσω κατασκευής των ελάχιστων εμβαδών.

Cul.Ν.: Αυτή την περίοδο ετοιμάζετε κάποιο καινούργιο βιβλίο ή κάποιο καινούργιο cd;
Θ. Δ.: Προετοιμάζω μια νέα και ανανεωμένη έκδοση του βιβλίου μου Η ΜΟΥΣΙΚΗ ΩΣ ΦΑΡΜΑΚΟ και επίσης ετοιμάζω ένα καινούργιο και ενδιαφέρον πιστεύω CD με έργα για πιάνο που βασίζονται σε μουσικό αυτοσχεδιασμό. Επίσης σκοπεύω να ηχογραφήσω σε CD το μουσικό μου παραμύθι με τίτλο ΟΧΙ ΣΤΟΝ ΜΕΤΑΛΛΑΓΜΕΝΟ ΚΑΚΟ ΛΥΚΟ σε αφήγηση και κείμενο του φίλου παραμυθά Στέλιου Πελασγού, έχουμε ήδη παρουσιάσει το έργο αυτό μαζί με το Στέλιο σε διάφορες συναυλίες. Το μουσικό αυτό παραμύθι που διαθέτει και πολύ χιούμορ αποτελεί μια σύγχρονη αλληγορία για τα γενετικώς μεταλλαγμένα προιόντα και αφορά το μέλλον όλων μας.