Μια οποιαδήποτε σοβαρή μουσική δεν είναι ένα κείμενο εν δυνάμει;…
… Δεν αντιστοιχεί σε κάποιο κείμενο που γράφτηκε κάποτε ή που πρόκειται να γραφτεί; Χρειαζόταν άραγε ένα κείμενο για να υπάρξει η μουσική του Σούμπερτ στα Winterreise; Ο Σούμπερτ πιθανόν τότε να νόμιζε ότι χρειάζεται. Η Μουσική του ΠΟΤΕ.
Αλλά για ποιο κείμενο μιλάμε; Για το πριν την μελοποίησή του ή το μετά την μελοποίηση του; Θεωρώ ότι μετά την μελοποίηση του εγκαθιδρύεται μια νέα ανάγνωση του κειμένου. Οι προηγούμενες αναγνώσεις καταργούνται είτε ως ελλιπείς είτε ως «διαφορετικές». Η σοβαρή μελοποίηση του κειμένου –η οποία βεβαίως συμβαίνει λίγες φορές- αποκαλύπτει τις κρυμμένες πλευρές που κάθε σημαντικό κείμενο έχει.
Τι μπορεί να σημαίνει αυτό; Ένας νέος τρόπος αφήγησης –π.χ ο Pierrot Lunaire του Σαίνμπεργκ-, με σπασμένες φράσεις, σπασμένες λέξεις, συλλαβές, σημαίνει προσπάθεια να αρθρώσεις τον λόγο αποκαλύπτοντας τη μουσική που κρύβουν τα σύμφωνα και τα φωνήεντα. Μπορεί να σημαίνει ανατροπή της τάξης του ποιήματος. Τι λέω! Σίγουρα αναδιάταξη των προτάσεων, φράσεων και λέξεων. Τον πόνο, τον σπαραγμό της Ηλέκτρας δεν τον δίνεις με στρογγυλές μελωδίες επειδή έχουν καταγραφεί τέτοιες μελωδίες ως σπαρακτικές στο παρελθόν. Εργάζεσαι με τα φωνήεντα: Ο- (ρ)Ε- (στ)Η.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
“J’ inventerai la couleur des voyelles! A noir, E blanc, I rouge, O bleu, U vert”.
– Μερικές ερωτήσεις ακόμα Maitre!
– Παρακαλώ.
– Δηλαδή μελοποίηση μόνο του τύπου των Circles του Μπέριο; Και τι γίνεται με τους παραδοσιακούς τρόπους; Μην ξεχνάτε, μόλις εκδώσατε τον Καββαδία σας.
– Πρέπει αγαπητέ μου, να μου ξεκαθαρίσετε τι εννοείτε με την φράση “παραδοσιακός τρόπος”. Αν εννοείτε μίμηση φόρμας του παρελθόντος, θα με βρείτε αντίθετο και άλλωστε ο Καββαδίας μου δεν έχει να κάνει τίποτα μ΄ αυτό. Αν εννοείτε επαναπροσδιορισμό της τονικότητας, τότε αυτό είναι επίσης μια λύση που αποδέχομαι όσο και τον Μπέριο
–
– Πείτε μου, αλλάζετε απόψεις σχετικά με το τι σας αρέσει στην μελοποιημένη ποίηση;
– Πολλές φορές. Θα σας πω τι έπαθα με τον Πελλέα του Ντεμπυσσύ. Ο Ντεμπυσσύ μου άρεσε από παλιά, αλλά τον Πελλέα και την Μελλισάνθη τα άκουσα πολύ αργότερα. Το έργο μου φάνηκε ανιαρό και στην διάρκεια της ακρόασης δέχτηκα και κάποια τηλεφωνήματα. Η άποψή μου αυτή ισχυροποιήθηκε όταν διάβασα ένα κείμενο του Στραβίνσκυ, που είχε μάλλον χειρότερη άποψη από μένα. Το 1982 αποδέχθηκα την πρόταση του Henri Ronse να δουλέψω στα γαλλικά – για πρώτη φορά- πάνω σε κείμενα του Μαίτερλινγκ, παραγγελία για το φεστιβάλ της Λίλλης. « Θα σε βοηθούσε» μου είπε ο Ronse, «αν μελετήσεις τον Πελλέα, γιατί ο Ντεμπυσσύ είναι ο καλύτερος χειριστής στην μελοποίηση της γαλλικής γλώσσας». Εκείνη τη στιγμή η προτροπή του ισοδυναμούσε με καταναγκαστικά έργα αλλά το έκανα. Σε μια βδομάδα το σκηνικό είχε αλλάξει εντελώς. Ο Ντεμπυσσύ μου αποκαλύφθηκε ιδιοφυής γι΄ αυτήν ακριβώς την εργασία του. Πρώτη φορά κατάλαβα την αξία της μελωδικής απαγγελίας στην όπερα. Πρώτη φορά κατάλαβα την σύνδεση Recitativo και άριας. Και τι λιτότητα εκφραστικών μέσων! Τι γεωμετρία! Ζήτησα συγγνώμη γονατιστός από τον συνθέτη.
– Για να τελειώνουμε. Όχι λοιπόν στην μελωδία;
– Ποιος το είπε αυτό! Την χρειαζόμαστε. Μας είναι χρήσιμη. Η μελωδία είναι συγκεκριμένη και γίνεται άμεσα αισθητή, καλύτερα από τους άλλους παράγοντες. Οι μελωδίες – οι εξαιρετικές βέβαια- λειτουργούν μετά από αιώνες ως αρχαιολογικά ευρήματα. Και μας συγκινούν επειδή καθορίζουν αμέσως –ταυτόχρονα με την ακρόαση- τον χρόνο, την εποχή που γεννήθηκαν. Και αν αυτός ο Χρόνος και η Εποχή έχουν περάσει ανεπιστρεπτί, αυτό μας συγκινεί. Πώς να το κάνουμε αγαπητέ μου είμαστε συναισθηματικά άτομα.
– Κι ακόμα κάτι. Το κείμενο δείχνει το δρόμο ή η μουσική;
– Όταν το έχεις μπροστά στο πιάνο ή στο γραφείο, το κείμενο προστάζει. Το κείμενο απαιτεί. Το κείμενο επιβάλλει την μουσική που έχει ανάγκη. Πριν το πάρεις στα χέρια σου όμως είναι η μουσική που σ΄ έχει αναγκάσει να το ανακαλύψεις.
Info:
Ο Θάνος Μικρούτσικος γεννήθηκε το 1947 στην Πάτρα, σπούδασε Μαθηματικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, ενώ οι μουσικές του σπουδές ξεκίνησαν από μικρή ηλικία. Ασχολήθηκε με όλα σχεδόν τα είδη της μουσικής. Έχει γράψει όπερες, συμφωνική μουσική, μουσική δωματίου, μουσική για το θέατρο και τον κινηματογράφο, πειραματική μουσική. Παράλληλα ένα μεγάλο μέρος της δουλειάς του κινείται στο χώρο του έντεχνου ελληνικού τραγουδιού με εκατοντάδες τραγούδια σε στίχους ελλήνων και ξένων ποιητών. Ανάμεσα στα πολλά και σημαντικά του έργα, ξεχωρίζει η μελοποίηση του Νίκου Καββαδία και η σύνθεση του έργου «Σταυρός του Νότου», που αποτελεί ένα από τα πιο εμβληματικά έργα της ελληνικής δισκογραφίας.
Προσωπική ιστοσελίδα: www.mikroutsikos.gr