Θέατρο: Η ζωή μπροστά σου, σε σκηνοθεσία Άννας Βαγενά (Θέατρο Μεταξουργείο)

Είμαι στο λεωφορείο, κάπου στα προάστια της Αθήνας. Μόλις έχω μετακομίσει και δεν έχω ίντερνετ σπίτι. Αυτό σημαίνει ότι δεν έχω καμιά πληροφορία για τη παράσταση που μου προτάθηκε να δω και να γράψω. Μιλώ στο τηλέφωνο με φίλη για να πάμε μαζί το βραδάκι να δούμε την παράσταση «Η ζωή μπροστά σου». «Δεν έχω ιδέα περί τίνος πρόκειται, παίζει η Βαγενά» της λέω. Μια κυρία μεγάλης ηλικίας,  από το μπροστινό κάθισμα, γυρίζει και μου λέει: «ααα! Να πάτε, πάρα πολύ ωραία παράσταση!».  

Το προσωπικό μου αντανακλαστικό σε τέτοιες δηλώσεις αγνώστων μου ψιθυρίζει «επιφύλαξη».

Θέατρο Μεταξουργείο. Αναμονή στο φουαγιέ με ηλικιακό μέσο όρο θεατών τουλάχιστον τα 55 χρόνια. Η επιφύλαξη χτυπάει καμπανάκι. Όχι για κανέναν άλλο λόγο, αλλά αναρωτιέμαι αν οι θεατρικοί και αισθητικοί μας κώδικες θα ικανοποιηθούν εξίσου. Η προσωπική μου ανησυχία για το θεατρικά φρέσκο, καινούργιο, ψάχνει τεχνικές, έργα,  ηθοποιούς, σκηνοθέτες που θ’ ανοίξουν τους ορίζοντές μου, που θα κάνει το βλέμμα μου ν’ ανοίξει. Και  η ιστορία που θέλουν να μου πουν;

Η παράσταση αρχίζει με τον μικρό Μόμο (Ιμπραήμ Χασάν) να μας αφηγείται την ιστορία του. Τον μεγαλώνει η Μαντάμ Ρόζα (Άννα Βαγενά), μία πρώην πόρνη, Εβραία, επιζήσασα από το Άουσβιτς, η οποία πλέον ζει φροντίζοντας παιδιά που της εμπιστεύονται άλλες πόρνες, γιατί δεν μπορούν να τα μεγαλώσουν οι ίδιες. Ο Μόμο είναι ο τελευταίος που της έμεινε. Τον μεγάλωσε ως Άραβα, όπως ήθελαν οι γονείς του.  Μόμο και Μαντάμ Ρόζα είναι ήδη 11 χρόνια μαζί.  Αυτό το διάστημα οι γονείς του παιδιού άφαντοι. Ως καλή παιδαγωγός του μαθαίνει, παρά τις δυσκολίες, αξίες όπως η ισότητα, η θρησκευτική ελευθερία, η δικαιοσύνη, η αξιοπρέπεια. Όντας πολύ συναισθηματικό παιδί ο Μόμο, στερημένος οικογένειας, προβαίνει σε διάφορες πράξεις που ανησυχούν μεν την Μαντάμ Ρόζα, αλλά αποτελούν απλά έκφραση της μεγάλης ευαισθησίας του παιδιού, όπως συνεχώς την καθησυχάζει ο επίσης Εβραίος φίλος και γιατρός της (Κώστας Λάσκος). Κάποια μέρα εμφανίζεται και ο πατέρας του παιδιού (Χρήστος Ροδάμης), η παρουσία του οποίου ρίχνει φως  στους λόγους απουσίας των γονιών του παιδιού και τους οποίους κρατούσε μυστικούς η Μαντάμ Ρόζα. Η  ιστορία της Ρόζας και του Μόμο δομείται μέσα από διάφορα περιστατικά που δείχνουν την αμοιβαία τους αφοσίωση και αγάπη. Όταν η Μαντάμ Ρόζα αρρωσταίνει, ο μικρός στέκει δίπλα της ως την τελευταία της στιγμή. Και, όπως λέει και ο γιατρός, είναι η μοναδική φορά που ένας Μουσουλμάνος βοηθά μία Εβραία να επιστρέψει στην πατρίδα της.

«Η ζωή μπροστά σου» ήταν αρχικά μυθιστόρημα του Ρομάν Γκαρί που το έγραψε με το ψευδώνυμο Εμίλ Αζάρ, το 1975. Απέσπασε το λογοτεχνικό βραβείο Goncourt την ίδια χρονιά και το 1977 έγινε ταινία από τον σκηνοθέτη Moshe Mizrahi, με τον τίτλο “La vie devant soi” ή “Madam Rosa”. Πρωταγωνιστούσε η ηθοποιός Simone Signoret, η οποία κέρδισε το βραβείο Cesar, ενώ η ταινία πήρε το Oscar καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας. Το έργο διασκευάστηκε για την θεατρική σκηνή από τον Ξαβιέ Ζαγιάρ (Xavier Jaillard), ενώ την δραματουργική επεξεργασία για την συγκεκριμένη παράσταση του θεάτρου «Μεταξουργείο» την έκανε ο Βασίλης Κατσικονούρης. Είναι η πρώτη φορά που ανεβαίνει το έργο σε ελληνική σκηνή.

Ο Φώτος Πολίτης γράφει σ ‘ένα άρθρο του «ἡ τέχνη τοῡ ἠθοποιοῡ τί εἶναι κυρίως; Ἡ ἀπόδοσις, ἡ ἒκφρασις διά τῶν μέσων, πού διαθέτει ὁ ἂνθρωπος –ὡς ἐμφάνισις- συναισθημάτων ἀληθινῶν. Ὑποκριτική τέχνη δεν δύναται να νοηθεῑ ὃταν (…) ἀφαιρεθεῑ ἀπό την ὑπόκρισιν το λογοτεχνικόν βάθρον της (…).*

Και πραγματικά, παρά το ότι αυτά τα λόγια γράφτηκαν περίπου εκατό χρόνια πριν, η παράσταση αυτή πραγματώνει αυτή την πολυπόθητη εμφάνιση αληθινών συναισθημάτων. Δεν ήταν ότι τα σκηνικά ή ότι η σκηνοθετική ματιά στο έργο μ ‘ εξέπληξαν ή τουλάχιστον μου προσέθεσαν κάτι καινούριο στην προσωπική μου ματιά και μυαλό. Αλλά αυτή η απλότητα και ειλικρινή παρουσίαση της ιστορίας του μικρού Μόμο και της Μαντάμ Ρόζας με καθήλωσαν. Το να ξέρεις ότι ο μικρός Ιμπραήμ Χασάν μέχρι το προηγούμενο καλοκαίρι δεν είχε καν ξαναπαρακολουθήσει θέατρο στη ζωή του, αλλά ωστόσο  έστεκε ζωντανός και τόσο δοτικός στην σκηνή είναι, αν μη τι άλλω, ελπιδοφόρο και δυναμωτικό. Το να βλέπεις σε μια πολυπολιτισμική γειτονιά, όπως το Μεταξουργείο, ένα έργο της δεκαετίας του ’70 να εναντιώνεται με αθωότητα σε κάθε είδους ρατσισμό και σκληρότητα, είναι επίσης ελπιδοφόρο και ανακουφιστικό (όχι όμως και “επαναπαυτικό”).

Οι ερμηνείες όλων στέρεες και απλές με λίγη παραπάνω δόση υπερβολής από τον Χρήστο Ροδάμη στο ρόλο του πατέρα. Η κα Βαγενά, ως θετή ουσιαστικά, μητρική φιγούρα, έσφυζε από συναισθηματισμό, αφήνοντάς τον να ξεπηδήσει με μέτρο, αποφεύγοντας έτσι την ευκολία του μελοδράματος. Το κυριότερο είναι πως άφηνε απίστευτο χώρο στον μικρό Ισμαήλ, γιατί το έργο τελικά είναι περισσότερο για εκείνον, αφού έχει μπροστά του όλη την υπόλοιπη ζωή του.
Βλέποντας και την κινηματογραφική ταινία, όπου τα μέσα που μπορεί να χρησιμοποιήσει ο σκηνοθέτης είναι προφανώς πολλά περισσότερα, οφείλω να ομολογήσω πως το θεατρικό ανέβασμα δεν υπολείπεται καθόλου στα θέματα ουσίας, ατμόσφαιρας και μηνυμάτων. Έχει πολύ καίριο χιούμορ και αρμονία μεταξύ χαμόγελου και συγκίνησης.  Γρήγορη ροή και μουσικές, γαλλικά τραγούδια, παραδοσιακά γίντις ή σεφαραδίτικα  που έκαναν το ταξίδι μας μεταξύ της δεκαετίας του ’70 και του σήμερα, μεταξύ της Ευρώπης και της Ανατολής πιο πλούσιο και πλήρες.

Η παράσταση είναι για όλες τις ηλικίες. Και το γράφω αυτό, διότι ξέρω πως είναι δύσκολο (φαινομενικά) να «πείσεις» εφήβους (ή και μικρότερες ηλικίες) να παρακολουθήσουν μια παράσταση που, αρχικά τουλάχιστον , δεν αφορά αμιγώς εφηβικούς προβληματισμούς. Αφορά όμως την παιδεία μας, τον τρόπο που αντιμετωπίζουμε το διαφορετικό, την μοναξιά κάθε ηλικίας. Και τι καλύτερο όταν πάνω στην σκηνή υπάρχει ένας πραγματικός έφηβος που εκπροσωπεί τη γενιά του και τις ιδιαιτερότητές της, αγνά και αληθινά.

Μια παράσταση όπου οι συντελεστές της φαίνεται πως δούλεψαν βασισμένοι στο λογοτεχνικά άρτιο κείμενο του αρχικού μυθιστορήματος, προτάσσοντας την ίδια την ιστορία του μικρού Μόμο και χρησιμοποιώντας ως μέσο την προσωπική τους λιτή εκφραστικότητα.

ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ :
Διασκευή: Ξαβιέ Ζαγιάρ (Xavier Jaillard)
Σκηνοθεσία: Άννα Βαγενά
Μετάφραση: Ελένη Χριστοδούλου
Επεξεργασία κειμένου: Βασίλης Κατσικονούρης

ΔΙΑΝΟΜΗ:
Μαντάμ Ρόζα: Άννα Βαγενά
Μόμο: Ιμπραήμ Χασάν, Μαρίνος Ρισκ (σε διπλή διανομή)

*Πολίτης, Φώτος 1890-1934. Επιλογή κριτικών άρθρων: Λογοτεχνικά/Φώτος Πολίτης, επιμέλεια: Νίκος Πολίτης, κεφ.: Η αισθητική του κινηματογράφου, 1η έκδ.: Αθήνα, Ίκαρος, 1985