Τα δέκα ντοκιμαντέρ που θα προβληθούν στο κεντρικό αφιέρωμα του 24ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης χαρτογραφούν έναν ρευστό κόσμο και ανοίγουν την πόρτα μιας νέας πραγματικότητας που καταργεί κάθε παλιά βεβαιότητα.
Η πανδημία ήταν ένα σοκ που άλλαξε τη ζωή μας, μετατοπίζοντας τα γεωγραφικά, ιδεολογικά, κοινωνικά και ψυχολογικά όρια. Όσο για το αν άλλαξε και ολόκληρη την εποχή μας, αυτό μόνο οι ιστορικοί του μέλλοντος μπορούν να το πουν. Διαισθητικά και μόνο, νιώθουμε πως ο κόσμος που γνωρίζαμε μοιάζει ίδιος, αλλά δεν είναι.
Η ανθρώπινη διάδραση άλλαξε. Τρέχουμε από κεκτημένη ταχύτητα, αλλά έχουμε χάσει το κέντρο βάρους μας. Χρησιμοποιούμε γνωστές λέξεις για άγνωστες μορφές. Εργαζόμαστε, εκπαιδευόμαστε, ερωτευόμαστε, καταναλώνουμε και ονειρευόμαστε σε μια νέα ψηφιακή διάσταση. Διόλου τυχαία, τον Νοέμβριο του 2021, εν μέσω πανδημίας, ο Μαρκ Ζάκερμπεργκ κήρυξε την έναρξη της εποχής του metaverse: τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και η ψηφιακή πραγματικότητα διεκδικούν πλέον μια ισότιμη θέση στον «φυσικό» μας κόσμο, προετοιμάζοντας την ανθρωπότητα για μια εναλλακτική και μεταποιημένη «πραγματικότητα».
Πώς καταγράφεις κάτι τόσο ευμετάβλητο και ακαθόριστο; Πώς ενώνεις τις κουκίδες και χαρτογραφείς έναν κόσμο πριν υπάρξει; Το 24ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης το οποίο θα πραγματοποιηθεί από τις 10 έως τις 20 Μαρτίου 2022 εξερευνά αυτή ακριβώς τη μετα-πραγματικότητα, το post reality που βιώνουμε, μέσα από μια επιλογή ταινιών που με τόλμη σκιαγραφούν τους ήρωες, τους αντι-ήρωες, τα κρυμμένα μυστικά και τις πρισματικές αλήθειες που ορίζουν την αλλαγή εποχής που διανύουμε.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Τα ντοκιμαντέρ αμβλύνουν τον φόβο και την αβεβαιότητα, καθώς μάς υπενθυμίζουν ότι οι λευκές σελίδες που ανοίγονται μπροστά μας, όσο τρομακτικές και αν μοιάζουν, κρύβουν πάντα μέσα τους όλες τις πιθανότητες. Την ίδια στιγμή, οξύνουν την αίσθηση πως ο κόσμος που θεωρούσαμε μέχρι τώρα γνωστό και οικείο, εξακολουθεί να παραμένει ένα άλυτο αίνιγμα.
Οι τρόποι με τους οποίους το σινεμά εγγράφει τους τόπους στο συλλογικό υποσυνείδητο με σκοπό να αποτυπώνει μια μετασχηματισμένη αλήθεια βρίσκονται στο επίκεντρο του ντοκιμαντέρ The Taking του Αλεξάντρ Ο. Φιλίπ. Ο ελβετός σκηνοθέτης, που μελετά στις ταινίες του τον κοινωνιολογικό και ανθρωπολογικό αντίκτυπο του σινεμά, εξερευνά τους μύθους που συνοδεύουν τις κινηματογραφικές απεικονίσεις της Κοιλάδας των Μνημείων (Monument Valley) στα γούεστερν και ειδικότερα στις ταινίες του Τζον Φορντ.
Σύμβολο της κατασκευασμένης εποποιίας του Φαρ Ουέστ, ορόσημο της πνευματικής κληρονομιάς των ατελείωτου ορίζοντα, σήμα κατατεθέν της αμερικανικής ταυτότητας που θεμελιώθηκε στην κατάκτηση της Άγριας Δύσης, το Momument Valley υπήρξε κάτι πολύ βαθύτερο από ένα απλό ντεκόρ, στο πίσω φόντο. Μια διεισδυτική ματιά στον τρόπο με τον οποίο το γουέστερν, και ιδίως οι ταινίες του «πατριάρχη» Τζον Φορντ, αξιοποίησαν μια εμβληματική εικόνα προκειμένου να αποτυπώσουν μια νέα πραγματικότητα, που εκτεινόταν πέρα από την ιστορική αλήθεια, βάζοντας τα θεμέλια για την κοσμοθεωρία μιας ολόκληρης χώρας.
Η διαχρονική καταπάτηση των γυναικείων δικαιωμάτων διαπλέκεται με τους φόβους και τις ανασφάλειες που γέννησε η πανδημία στο ντοκιμαντέρ Portraits of the Future της Βίρνα Γκαμπριέλα Μολίνα. Η αργεντινή σκηνοθέτις σκιαγραφεί το περίγραμμα ενός ασχημάτιστου μέλλοντος πάνω σε έναν καμβά από τραυματικές μνήμες του παρελθόντος, αποτυπώνοντας με τον πιο εύγλωττο τρόπο το τρεμάμενο έδαφος του εδώ και του σήμερα.
Με σημείο αφετηρίας ένα πρότζεκτ με θέμα τις ανισότητες που βιώνουν οι εργαζόμενες γυναίκες στη σύγχρονη Αργεντινή, το οποίο άλλαξε πορεία, ύφος και ταυτότητα στη διάρκεια της καραντίνας, η Μολίνα ανατέμνει τον ιστορικό χρόνο, αμφισβητεί κάθε είδους βεβαιότητα και μας μεταφέρει σε έναν μεταιχμιακό κόσμο. Έναν τόπο ακαθόριστο και ασαφή, που ζητά επιτακτικά από εμάς να χαράξουμε τον χάρτη του αύριο.
Αν υπάρχει μια αναντίρρητη αλήθεια που έχει συνοδεύσει την ανθρώπινη ύπαρξη από καταβολής κόσμου είναι η αποδοχή πως ο θάνατος είναι συνώνυμο και παρεπόμενο της ίδιας της ζωής. Σε αυτή την εποχή που καταλύει κάθε αντικειμενικό θέσφατο και αξίωμα, μάλλον έχει έρθει η ώρα να αναθεωρήσουμε ακόμη και την πιο ακλόνητη αλήθεια του κόσμου μας.
Το ντοκιμαντέρ Eternity at Last του αυστριακού σκηνοθέτη Στέφαν Μπέργκμαν έχει στο επίκεντρό του την προαιώνια ανθρώπινη φαντασίωση της αθανασίας, ρίχνοντας φως στις τεχνολογικές και επιστημονικές εξελίξεις που υπόσχονται να μετατρέψουν το θαύμα της αιωνιότητας σε χειροπιαστή πραγματικότητα. Τελικά, ίσως χρειαστεί κάποτε να απαντήσουμε στα σοβαρά στο σπαρακτικό ερώτημα που είχε θέσει ο Φρέντι Μέρκιουρι. Στ’ αλήθεια, πείτε μας, ποιος από εσάς θέλει να ζήσει για πάντα;
Σύντομα θα ανακοινωθούν όλα τα ντοκιμαντέρ του αφιερώματος, το οποίο θα συνοδευτεί από μια ειδική δίγλωσση έκδοση με κείμενα και αναλύσεις για μια εποχή όπου η κάθε εικόνα του κόσμου μας «ενημερώνεται» (updated) μέσα από αμέτρητες αναπαραστάσεις, διευρύνοντας την αντίληψή μας για το τι είναι αληθινό και τι όχι, αλλά και δίνοντας έναν τελείως νέο ορισμό στο πώς και στο γιατί αναζητούμε την «αλήθεια». Σε μια πρωτόγνωρη συνθήκη σαν κι αυτή που βιώνουμε, όπου η ζωή και η ανθρώπινη ύπαρξη επαναδιαπραγματεύονται την ταυτότητά τους κάθε δευτερόλεπτο που περνά, ο κινηματογράφος είναι η μόνη πυξίδα που έχουμε στη διάθεσή μας.