“Γνώρισε λοιπόν αυτό φιλόπονε μαθητή, πως όταν θελήσεις να ασχοληθείς με αυτήν την επιστήμη, πρέπει να ψάξεις να βρεις κάποιον άξιο διδάσκαλο. Και αν τύχεις σε κάποιον αμαθή και άτεχνο, κάνε κι εσύ αυτό που κάναμε και εμείς και ψάξε να βρεις τα αρχέτυπα του περίφημου Μανουήλ Πανσέληνου και δούλεψε πάνω σε αυτά καιρό μέχρι να καταλάβεις τα μέτρα και τα σχήματα του”.
Διονυσίου του εκ Φουρνά, Ερμηνεία της βυζαντινής ζωγραφικής τέχνης, περ. 1730
Στις Καρυές του Αγίου Όρους, βρίσκεται ίσως το πιο συγκλονιστικό δημιούργημα της βυζαντινής ζωγραφικής τέχνης. Οι τοιχογραφίες του Πρωτάτου, το απαράμιλλο επίτευγμα της Παλαιολόγειας Αναγέννησης, που η παράδοση αποδίδει στον εκ Θεσσαλονίκης ορμώμενο Μανουήλ Πανσέληνο. Το όνομα του Πανσέληνου έκτοτε έχει συνδεθεί με ό,τι πιο υψηλό έχει να επιδείξει η βυζαντινή τέχνη. Το έργο του θεωρήθηκε ένα καλλιτεχνικό αρχετυπικό σύνολο που λειτουργεί ως οικουμενικό “σχολείο” για όλους τους αγιογράφους, μια θεμελιώδης κανονιστική αρχή που αποτελεί τον φάρο για το πώς θα πρέπει να λειτουργεί η εκκλησιαστική ζωγραφική τέχνη, μια κίνηση “επιστροφής στην παράδοση” που πήρε ακόμη και πολεμικό χαρακτήρα, όταν η βυζαντινή τέχνη “απειλήθηκε” να αλλοιωθεί από ξενόφερτα δυτικά στοιχεία.
Ο Πανσέληνος δεν είναι απλά ένας ζωγράφος αλλά ένας μύθος της βυζαντινής ζωγραφικής παράδοσης. Επειδή όμως πολλές φορές οι μύθοι υπάρχουν μέχρι να καταρριφθούν, ας θέσουμε το καίριο ερώτημα: -Υπήρξε ποτέ ο Μανουήλ Πανσέληνος; Κι αν όχι ποιος ή ποιοι μεγαλοφυείς καλλιτέχνες φιλοτέχνησαν τις μοναδικές τοιχογραφίες του Πρωτάτου; Σε αυτό το βασανιστικό ερώτημα θα προσπαθήσουμε να ρίξουμε φως μέσα από την πυκνή και τεκμηριωμένη αφήγηση του Τάσου Παπαδόπουλου την Τρίτη 12 Ιανουαρίου στην πολιτιστική πλατφόρμα Rembrandt and the Cat.