Να φέρουμε τον πολιτισμό στο μοναδικό μέρος της Γης που δεν έχει καταφέρει να φτάσει ακόμα, αυτή είναι, τολμώ να πω, μια σταυροφορία αντάξια τούτου του αιώνα της προόδου.
Με τα λόγια αυτά ο βασιλιάς του Βελγίου Λεοπόλδος Β’ εντάσσεται στην χορεία Ευρωπαίων ηγετών που ρίχτηκαν στον αγώνα για την αποίκιση της Αφρικής τον 19ο αιώνα. Καλλιεργώντας επιμελώς την φήμη του ανθρωπιστή και ελεήμονα βασιλιά, ο Λεοπόλδος πέτυχε κάτι πρωτοφανές: να αποκτήσει μια προσωπική αποικία στην λεκάνη του Κονγκό σε μια έκταση ογδόντα φορές μεγαλύτερη από το Βέλγιο.
Το Κονγκό αποδείχθηκε επιχείρηση εξαιρετικά προσοδοφόρα. Χάρη στις εξαγωγές της αποικίας ο Λεοπόλδος έγινε ο πλουσιότερος άνδρας της Ευρώπης. Το μικροσκοπικό Βέλγιο είδε το διεθνές του κύρος να αυξάνει, ενώ δεκάδες έργα υποδομής υλοποιήθηκαν χάρη στα κέρδη της αποικίας. Φυσικά η ιστορία δεν είχε μόνο νικητές. Το Κονγκό μετατράπηκε σε μια αχανή επικράτεια τρόμου και ο πληθυσμός του υποδουλώθηκε. Υπό την απειλή της εκτέλεσης των συγγενών τους, οι Κονγκολέζοι στέλνονταν για εβδομάδες στην ζούγκλα για να συλλέξουν καουτσούκ. Όσοι αποτύγχαναν να συγκεντρώσουν την απαιτούμενη ποσότητα, εκτελούνταν. Οι σωροί από κομμένα χέρια των νεκρών Κονγκολέζων έγιναν σύμβολο της αδιανόητης φρίκης που σκόρπισαν οι Ευρωπαίοι στην Αφρική. Υπολογίζεται πως περισσότεροι από 10 εκατομμύρια Κονγκολέζοι εξολοθρεύτηκαν.
Το έγκλημα του Κονγκό υπήρξε η μεγαλύτερη γενοκτονία του 20ου αιώνα, κανείς ωστόσο δεν ενδιαφέρθηκε να την σταματήσει. Κανείς, μέχρι που ένας απλός υπάλληλος μιας αγγλικής ναυτιλιακής εταιρείας αποφάσισε να συγκρουστεί με τον πανίσχυρο Λεοπόλδο. Ο Έντμουντ Μορέλ παραιτήθηκε από την θέση του και αφοσιώθηκε στη δημοσιογραφία με στόχο να αποκαλύψει τα εγκλήματα που διαπράττονταν στο Κονγκό και να ευαισθητοποιήσει την κοινή γνώμη για αυτά.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Το θάρρος, η επιμονή και απαράμιλλη εντιμότητα του Μορέλ δημιούργησαν το πιο ρωμαλέο κίνημα ανθρωπίνων δικαιωμάτων που είχε δει ποτέ ο κόσμος. Ιεραπόστολοι και σπουδαίοι συγγραφείς, ανάμεσα τους οι Μαρκ Τουέιν και Άρθουρ Κόναν Ντόιλ, ένωσαν την φωνή τους προκειμένου να δώσουν τέλος στην φρίκη του Κονγκό. Χάρη στις προσπάθειές τους και τη συνδρομή του ιδεαλιστή διπλωμάτη Ρότζερ Κέιζμεντ, ο Λεοπόλδος υποχρεώθηκε να παραιτηθεί από τα “δικαιώματά” του στο Κονγκό. Μόλις την περασμένη εβδομάδα το άγαλμα του Λεοπόλδου, που εξακολουθούσε να κοσμεί τους δρόμους της Αμβέρσας, απομακρύνθηκε από τις δημοτικές αρχές κάτω από την πίεση των διαδηλωτών.
Πώς βρέθηκε ένας Βέλγος βασιλιάς να εξουσιάζει μια πελώρια έκταση στην καρδιά της Αφρικής και τι ακριβώς συνέβη στο Κονγκό; Είναι το έγκλημα του Κονγκό μια απλή εξαίρεση στην ευρωπαϊκή ιστορία; Έδωσε άραγε η φυγή του Λεοπόλδου τέλος στα βάσανα των Κονγκολέζων; Πώς εγγράφηκε στη συλλογική μνήμη το έγκλημα του Κονγκό μέσα από τα αριστουργήματα του Κόνραντ και του Κόπολα; Και τι μπορεί να μας διδάξει αυτή η ιστορία για την μας σχέση με τον αναπτυσσόμενο κόσμο; Σε αυτά τα ερωτήματα θα επιχειρήσει να απαντήσει ο Θοδωρής Τσομίδης, βοηθός έρευνας και διδασκαλίας στην έδρα ανθρωπίνων δικαιωμάτων Νομικής σχολής Πανεπιστημίου Leiden.