Πρόκειται για άγνωστα και ακυκλοφόρητα τραγούδια του μεγάλου Σμυρνιού συνθέτη σε πρώτη εκτέλεση, το οποίο ανασυντίθενται, συμπληρώνονται και παρουσιάζονται σε ενορχήστρωση ενός σύγχρονου σπουδαίου του ρεμπέτικου, του Μανόλη Πάππου. Σύγχρονοι ποιητές και στιχουργοί γράφουν στίχο σε ακυκλοφόρητες μελωδίες του Τούντα σε μια ετεροχρονισμένη ‘συνεργασία’ με χρονική απόσταση ενός αιώνα. Οι Διονύσης Καψάλης, Γιώργος Κοροπούλης, Κώστας Φασουλάς, Δημήτρης Παπαδημητρίου και Βερόνικα Δαβάκη ανέλαβαν να συμπληρώσουν τον μερικώς ή ολικώς ελλείποντα στίχο.
Η συναυλία περιλαμβάνει επίσης έργα του νεότατου Ευγένιου Χαλίλ με τίτλο Μικρές Εικόνες που παρουσιάζονται για πρώτη φορά στο κοινό. Πρόκειται για σύντομα οργανικά κομμάτια και τραγούδια που επενδύθηκαν με στίχους του Χρήστου Σπουρδαλάκη και επιλέχθηκαν από δύο διαφορετικούς κύκλους συνθέσεων.
Το υλικό του Παναγιώτη Τούντα – όπως και στην πολύ επιτυχημένη πρώτη συναυλία του ίδιου κύκλου στον ίδιο χώρο τον Δεκέμβριο του 2022 – προέρχεται είτε από προσχέδια μελλοντικών τραγουδιών ή μελωδιών ή τραγούδια τα οποία δεν είχαν ολοκληρωθεί στιχουργικά και έτσι παρέμειναν ακυκλοφόρητα. Άλλα απλά δεν βρήκαν λόγω συγκυριών τον δρόμο προς την δισκογραφία. Όμως η μεγαλοφυΐα και το προσωπικό ύφος του συνθέτη είναι αναμφισβήτητα καταγεγραμμένη σε αυτά.
Ο Μανόλης Πάππος, αδιαμφισβήτητα από τους κορυφαίους εκτελεστές μπουζουκιού του καιρού μας, διατηρεί την πηγαία έκφραση και ήχο του οργάνου σε μια εποχή που το μπουζούκι τείνει να εκφυλισθεί. Σεμνή αλλά μαγική δεξιοτεχνία και αισθητικό μέτρο, καλλιέργεια και βαθειά ποιητική προσωπικότητα τον τοποθετούν δίκαια ως επιλογή πρώτη για να του εμπιστευθούμε τον θησαυρό του Τούντα.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Για τον Παναγώτη Τούντα ο ιδρυτής και καλλιτεχνικός διευθυντής του Ελληνικού Σχεδίου Δημήτρης Παπαδημητρίου σχολιάζει: «O Π.T. θεωρείται δίκαια ένας μεγάλος συνθέτης του σμυρναίικου ρεμπέτικου. Γνώστης θεωρίας της μουσικής σε βάθος μας άφησε τέλειες, σχεδόν καλλιγραφημένες παρτιτούρες με εντυπωσιακή για το είδος αυτό σημειογραφία. Ο πετυχημένος πειραματισμός του στην τολμηρή πολυτροπικότητα των μελωδιών του φωτίζει ακόμα και σήμερα μια δύσβατη περιοχή του ελληνικού μελωδισμού. Περιοχή που για να την βαδίσει ο συνθέτης του χρειάζεται σπάνιο ταλέντο και γνώση. Είναι δε ο Τούντας πράγματι η σπάνια περίπτωση όπου η γνώση της δυτικής μουσικής δεν κατέστρεψε το φυσικό ελληνικό στοιχείο της μουσικής του. Αντίθετα τον βοήθησε να το επεκτείνει.»
Τα ευρήματα αποκάλυψαν ένα πλούσιο κοίτασμα τριάντα περίπου τραγουδιών. Ο Μανόλης Πάππος πήρε ως επί το πλείστον μια απλή σελίδα με μόνο το μελωδικό υλικό και τις «ανταποκρίσεις», χωρίς καν τα ακόρντα. Σε σπάνιες περιπτώσεις πήρε πάρτα πιάνου και φωνής, όπου δηλαδή υπήρχαν και τα ακόρντα. Και άλλες φορές μόνο ιδέες «ορφανές», δηλαδή χωρίς ανάπτυξη και φυσικά στίχο. Η ομάδα αυτή των ακυκλοφόρητων τραγουδιών του Τούντα περιλαμβάνει ένα ευρύ ρεπερτοριακό φάσμα τραγουδιών και ιδεών και από τις τρεις συνθετικές του περιόδους. Η πρώτη του περίοδος 1926-1933, περιλαμβάνει τραγούδια της σμυρναίικης σχολής που έχουν καταβολές στο ύφος των δύο πρώτων δεκαετιών του 20ου αιώνα της Μικράς Ασίας, όπου έχουμε την σμίξη των ευρωπαϊκών μουσικών στοιχείων και του παραδοσιακού ύφους. Πάνω σε αυτήν την νοοτροπία η συμβολή του Τούντα υπήρξε καθοριστική για την εξέλιξη τους είδους. Σε αυτήν ακριβώς την περίοδο γίνεται ευρύτερα γνωστός στο κοινό και στους μουσικούς και αναδεικνύεται ως ένας από τους πιο αγαπημένους και κορυφαίους συνθέτες. Η δεύτερη του περίοδος τοποθετείται μεταξύ 1934-1937 με εμφανή πλέον την επιρροή του ρεμπέτικου τραγουδιού. Τέλος η περίοδος 1937-1941, όπου κυριαρχεί το καθαρά λαϊκό ύφος, με το μπουζούκι σε πρωταγωνιστικό ρόλο.
Τα τραγούδια που θα ακούσουμε προέρχονται και από τις τρείς συνθετικές περιόδους του Τούντα με ρεπερτόριο που περιλαμβάνει: ελαφρά, μικρασιάτικα-καφέ αμάν, ρεμπέτικα και δημοτικά τραγούδια. Άλλα ολοκληρωμένα (και στιχουργικά) και άλλα που συμπληρώθηκαν δημιουργικά με το σύγχρονο δυναμικό στο τραγούδι.
Για το έργο του Μικρές Εικόνες ο Ευγένιος Χαλίλ σημειώνει: «Πρόκειται για σύντομα οργανικά κομμάτια και τραγούδια που επενδύθηκαν με στίχους του Χρήστου Σπουρδαλάκη. Επιλέχθηκαν από δύο διαφορετικούς κύκλους συνθέσεων πάνω στους οποίους εργαζόμαστε το τελευταίο καιρό.
Ο πρώτος κύκλος γεννήθηκε από την ανάγκη έκφρασης διαπροσωπικών συναισθημάτων, τα οποία έρχονται στο φώς με τη μορφή μουσικής και στίχου, ώστε να μήν παραμείνουν εσαεί επιστολές ανεπίδοτες.
Ο δεύτερος κύκλος αντλεί τη θεματολογία του απ’ την αγωνία του καθενός μας να αντιληφθεί και να διατηρήσει την ιδιοπροσωπία του μέσα σε ένα ολοένα και πιο πνιγηρό περιβάλλον καθημερινότητας. Όσο εξελίσσεται η ολοκλήρωση τους, τόσο συνειδητοποιούμε πώς πρόκειται για δύο συμπληρωματικές όψεις του ίδιου εσωτερικού μας καθρεφτισμού…»
Για την ανάθεση έργου στον Ευγένιο Χαλίλ ο Δημήτρης Παπαδημητρίου σχολιάζει: «Ο νεότατος Ευγένιος Χαλίλ είναι οργανοπαίχτης με ξεχωριστό ήχο και εντυπωσιακή σύνδεση με την αυθεντικότητα. Ωστόσο και πιανίστας σπουδαγμένος και ανήσυχος μουσικός που φλερτάρει με εναλλακτικά μουσικά ρεύματα. Αυτό αυτόματα μας κάνει να περιμένουμε με διπλή ανυπομονησία και περιέργεια. Η αντιδιαστολή των συνθέσεων του Γρηγόρη Βασίλα που ακούσαμε στον ίδιο χώρο τον Δεκέμβριο του 2022 με αυτές του Ευγένιου Χαλίλ είναι ενδεικτική ενός πάντα αινιγματικού παρόντος. Αλλά και εύγλωττη απέναντι στα «νέα» τραγούδια του Παναγιώτη Τούντα. Είναι δηλαδή ο κύκλος αυτός κανονικά ένα διαχρονικό ιστορικό τρίστρατο.
Κι αν ο Οιδίποδας σ΄ ένα τρίστρατο σκότωσε τον άγνωστο σε αυτόν πατέρα του, εμείς που ξέρουμε τους πατέρας μας, σεβαστικά θα παραμερίσουμε για να περάσει του Παναγιώτη Τούντα η θαυμάσια άμαξα. Και θα την πάρουμε μετά καταπόδι.»
Το Ελληνικό Σχέδιο με την επιλογή του να θέσει στο επίκεντρο του φετινού καλλιτεχνικού του προγράμματος το ρεμπέτικο τραγούδι και την πραγματοποίηση σειράς συναυλιών στο Μικρό Παλλάς, επιχειρεί την επανεκκίνηση του. Από το ίδιο σημείο όμως που το πήρε η γενιά του Χατζιδάκι προς άλλες πιθανόν κατευθύνσεις, αναζητώντας τις παλαιές πηγές δύναμης και αλήθειας στο σήμερα. Πρόκειται για παραγγελίες έργων που εντάσσονται στον πυρήνα της φιλοσοφίας του, δηλαδή την ανάδειξη και προώθηση πρωτότυπου μουσικού υλικού τόσο από νεότερους όσους και από καταξιωμένους συνθέτες.
Όλες οι δράσεις του Ελληνικού Σχεδίου υποστηρίζονται από το Ίδρυμα Ωνάση.
Συντελεστές
Ανέκδοτα τραγούδια Παναγιώτη Τούντα
Στίχοι: Διονύσης Καψάλης, Γιώργος Κοροπούλης, Κώστας Φασουλάς, Δημήτρης Παπαδημητρίου, Βερόνικα Δαβάκη
Μουσικοί:
Μανόλης Πάππος – μπουζούκι /ενορχήστρωση
Γιάννης Ζευγώλης – βιολί
Κώστας Κωστάκης – κιθάρα
Χαρούλα Τσαλπαρά – πιάνο
Γιάννης Κάτος – κοντραμπάσο
Αυγερινή Γάτση – ακορντεόν
Ερμηνεύουν: Αυγερινή Γάτση, Βερόνικα Δαβάκη, Παναγιώτης Παναγάκης και ο Μανόλης Πάππος.
Ευγένιου Χαλίλ – Μικρές Εικόνες
Στίχοι: Σταύρος Σπουρδαλάκης
Μουσικοί:
Δημήτρης Ανδρονιάδης – πιάνο / synth:
Κώστας Τσέκκας – μπουζούκι
Σπύρος Χριστόγλου – κλασική κιθάρα
Τασος Μυσιρλής – τσέλο
Γιάννης Κάτος – κόντραμπάσο
Ευγένιος Χαλίλ –- μπουζούκι / κιθάρα / ενορχήστρωση
Ερμηνεύουν: Φωτεινή Παπαδοπούλου, Γιώργος Φλωράκης
Παραγωγή: Ίδρυμα Ωνάση
Καλλιτεχνική επιμέλεια / Εκτέλεση παραγωγής: ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ
Πρόεδρος / Σχεδιασμός καλλιτεχνικού προγράμματος: Δημήτρης Παπαδημητρίου
Διευθυντής: Βασίλης Δραμουντάνης
Σχεδιασμός ήχου: Γιάννης Λαμπρόπουλος
Artwork: Γιώργος Βαβυλουσάκης
Επικοινωνία για το Ελληνικό Σχέδιο: Ειρήνη Λαγουρού
