«Το γέρασμα» του Ίταλο Σβέβο είναι η προσωπογραφία ενός ανθρώπου σε εσωτερική αναζήτηση

Δεν είναι λίγες φορές που οι συγγραφείς αποφασίζουν με την πένα τους να σχολιάσουν την ίδια τους την κατάσταση και να καθρεφτίσουν τον εαυτό τους στον πρωταγωνιστή και ήρωα των βιβλίων τους. Ο Ίταλο Σβέβο (Italo Svevo) βρέθηκε σε μια δίνη ως προς την υπόστασή του και την συνέχειά του ως συγγραφέας καθώς μετά την επιτυχία του βιβλίου Μια ζωή, δεν είχε την αναμενόμενη αναγνώριση και εκτίμηση στο πρόσωπό του κάτι που τον προβλημάτισε και του δημιούργησε μια εύλογη αγωνία για το μέλλον του. Το γέρασμα είναι, εμμέσως πλην σαφώς, μια επιχείρηση ανάλυσης της ψυχολογικής του κατάστασης σε μια περίοδο αβεβαιότητας και αστάθειας, είναι μια καταβύθιση του ίδιου του συγγραφέα στις ενδότερες στοές του μυαλού του ανοίγοντας διάλογο με τον άλλο του εαυτό αναζητώντας απαντήσεις. Είναι ένας άραγε ένας άνθρωπος που γερνάει πρόωρα ψυχολογικά και ποια είναι η αιτία μα και η θεραπεία απέναντι σε αυτό; Πρόκειται για ένα εξαιρετικό σύγγραμμα από έναν δεξιοτέχνη του λόγου, ο οποίος ειρήσθω εν παρόδω έχει εμπνευστεί από τη γαλλική λογοτεχνία καθώς μην ξεχνάμε πως ο Φλωμπέρ και ο Μωπασσάν υπήρξαν σημεία αναφοράς για τον ίδιο.

Ένας ανήσυχος συγγραφέας που καλείται να αντιμετωπίσει κατάματα τον έρωτα και τη γραφή

Για την ιστορία της λογοτεχνίας που έχει την σημασία της, ο Σβέβο έζησε σε μία εποχή που δρούσαν λογοτεχνικά μεγαθήρια όπως ο Τζόυς, ο Έλιοτ και ο Χεμινγουέι. Να σημειωθεί πως με τον Τζέιμς Τζόυς τον συνέδεε στενή φιλία από τότε που ο Σβέβο παρακολουθούσε μαθήματα αγγλικών στην Τεργέστη και ήταν αυτός που με υπομονή και ενθαρρυντικά λόγια ενίσχυσε και με σχόλια προώθησε το έργο του άγνωστου και ασήμαντου εκείνη την εποχή Ιταλού συγγραφέα. Ο Σβέβο μεταβαίνει στο Παρίσι το 1904 και είκοσι χρόνια αργότερα μετά από εισήγηση και του Τζόυς, ο οποίος είχε ήδη εκδώσει τον Οδυσσέα το 1922, το έργο του και κυρίως το μυθιστόρημα αυτό που σας περιγράφω γίνεται γνωστό στο γαλλικό κοινό και ανοίγει ο δρόμος για την αναγνώρισή του με μεταφράσεις σε πολλές ξένες γλώσσες.

Τα παραπάνω αξίζει να επισημανθούν γιατί η απόρριψη και η απαξίωση ειδικά στο καλλιτεχνικό στερέωμα είναι χαρακτηριστικά του ανθρώπινου είδους αιώνες τώρα αλλά είναι βέβαιο πως η αξία αντιπαλεύεται την μικροπρέπεια και από το σκοτάδι αναδύεται πάντα αργά ή γρήγορα αυτός που έχει διάρκεια και λόγο καλλιτεχνικής ύπαρξης, τα υπόλοιπα τα σαρώνει ο πανδαμάτορας χρόνος. Ο Ίταλο Σβέβο είναι ένας από τους επιφανέστερους συγγραφείς του 20ου αιώνα και βιβλία του όπως το Μια ζωή και Η συνείδηση του Ζήνωνα αποτελούν εμβληματικά κείμενα και καθολικά αναγνωρισμένα. Ο Σβέβο έζησε σε μία περίοδο όπου υπήρχε οργασμός λογοτεχνικής και όχι μόνο παραγωγής σε όλη την Ευρώπη και κυρίως στο Παρίσι όπου ήταν ενεργοί ζωγράφοι, λογοτέχνες, ποιητές, μουσικοί. Εκεί θα επηρεαστεί από τον Προυστ και το μέγα ζήτημα που ο ίδιος θέτει στο έργο Αναζήτηση του χαμένου χρόνου, δηλαδή την παράλληλη πορεία του χρόνου και της ζωής μας, θέμα που θα πραγματευτεί έντονα και θα τον απασχολήσει δια μέσου του πρωταγωνιστή του.

Την ίδια εποχή έρχεται σε επαφή με το έργο του Φρόυντ και τις διδαχές του μεγάλου αυστριακού ψυχολόγου και στα βιβλία του εντάσσει αυτήν την εσωτερική αναζήτηση του ανθρώπου και την υπαρξιακή του αγωνία στις καθημερινές του ασχολίες, την εργασία, τον έρωτα, το συναίσθημα. Το άγχος για επιβίωση, οι συνθήκες εργασίας καθώς και η πολυπλοκότητα των ανθρωπίνων σχέσεων σε όλα τα επίπεδα δυσκολεύουν όλο και περισσότερο την ηρεμία και την γαλήνη της ανθρώπινης ψυχής, ειδικά δε αν αυτή είναι ευαίσθητη όπως του πρωταγωνιστή του. Για αυτό και το μυθιστόρημα αυτό καθίσταται επίκαιρο όσο ποτέ μιας και η εποχή που ζούμε έχει πλείστα παραδείγματα αδικίας, λύπης και δυστυχείς συγκυρίες οικονομικές κυρίως που σίγουρα εμείς οι άνθρωποι του 21ου αιώνα εντρυφήσαμε σ’ αυτές.

Ο Εμίλιο, ο πρωταγωνιστής του βιβλίου, είναι ένας άνθρωπος σε κρίση και σε σύγχυση καθώς από τη μία έχει να αντιμετωπίσει τον σφοδρό έρωτά του προς την Αντζολίνα που δεν εκπληρώνεται όπως ο ίδιος θα ήθελε ως μια ιδανική συγκυρία για να νιώσει πως όσα αισθάνεται έχουν αντίκρυσμα. Πέφτει σε παγίδες, μπλέκει σε αντιζηλίες που τον αναστατώνουν και τον εκθρονίζουν από την γαλήνη που προσπαθεί να εξασφαλίσει για τον εαυτό του. Παράλληλα, βρίσκεται σε μια διαρκή ανάγκη να ξαναβρεί τον καλό συγγραφικό του εαυτό και να καταστεί και πάλι παραγωγικός, να επιστρέψει στην γραφή. «Στα τριάντα πέντε του χρόνια ανακάλυπτε στην ψυχή του την ανικανοποίητη λαχτάρα για απολαύσεις και για έρωτα: ένιωθε πικρία ότι δεν τα είχε γνωρίσει και φοβόταν τον ίδιο του τον εαυτό, την αδυναμία του χαρακτήρα του ͘  μια αδυναμία που υποπτευόταν παρά γνώριζε από πείρα».

Από την άλλη πλευρά του ποταμιού της ζωής του βρίσκεται η αδερφή του Αμαλία για την οποία ενδιαφέρεται και νοιάζεται και εκεί στηρίζεται όταν βλέπει πως η αποτυχία της σχέσης του με την Αντζολίνα τον οδηγεί σε αδιέξοδο. Είναι μια ιστορία γλυκόπικρης γεύσης, θυμίζοντάς μας έντονα τις ιστορίες του νατουραλιστή Μωπασάν. Η Σώτη Τριανταφύλλου που έχει αναλάβει με επιτυχία τη μετάφραση στην εισαγωγή της γράφει ως προς αυτό: «Το Γέρασμα μπορεί να ιδωθεί ως μια ανατομία του έρωτα – έλξη, επιθυμία, άρνηση να χάσει κανείς τον εαυτό του, άρνηση να “δοθεί” ͘  φόβος της απώλειας, της ταπείνωσης, του να μη βλέπει καθαρά εξαιτίας αυτού του καταιγιστικού αισθήματος. Προπάντων, είναι η αφήγηση μιας περίπτωσης ερωτομανίας με σκηνικό του 19ου αιώνα ͘  για μερικούς, η μπελ επόκ ͘  για άλλους, το “λυκόφως των ειδώλων”: μια εποχή κοινωνικού δαρβινισμού». Ο Σβέβο δεν είναι τυχαία ένας από τους εξαιρετικούς συνεχιστές της σχολής του νατουραλισμού με μια φυσικότητα των περιγραφών που παραμένει ανεκτίμητη. Η ποιητικότητα του Σβέβο είναι απαράμιλλης ομορφιάς ενώ το στήσιμο του θεατρικού σκηνικού στην Τεργέστη ταξιδεύει τον αναγνώστη στον χρόνο και τον χώρο.

Αποσπάσματα από το βιβλίο «Το γέρασμα»

«Η Τεργέστη έμοιαζε μια μεγάλη απλωσιά με μυστηριώδες, δυσδιάκριτο χρώμα ͘  μέσα στην ακινησία και στη σιωπή, η πόλη, η θάλασσα και οι λόφοι συγχωνεύονταν, σαν να ήταν από την ίδια ύλη πλασμένη και χρωματισμένη από κάποιον ιδιόρρυθμο καλλιτέχνη»

«Πίστευε ότι ο έρωτας και ο πόνος του θα μεταμορφώνονταν στη μουσική της μεγαλοφυΐας. Αλλά αυτό δεν συνέβη»

Διαβάστε επίσης:

Το γέρασμα: Το βιβλίο του Ίταλο Σβέβο από τις εκδόσεις Πατάκη