Ταπεινός και καταφρονεμένος, αιώνιος σύζυγος, αδερφός του εαυτού του, έφηβος που πέρασε την ζωή του μέσα σε λευκές νύχτες, αυτός είναι ο Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι. Δυστυχώς, για πολλά χρόνια τα διηγήματα αυτά βρίσκονταν στην σκιά των μεγάλων μυθιστορημάτων του και εκδόσεις όπως αυτή τα επαναφέρουν στην πρώτη γραμμή του έργου του. Ωστόσο, κατά την εποχή της κυκλοφορίας του ημερολογίου υπήρξε έντονη αντίδραση, η οποία ήταν σημαδιακή καθώς προκάλεσε την μήνιν των διαφόρων κύκλων της εποχής.
Ο Δημήτρης Β. Τριανταφυλλίδης στην εισαγωγή γράφει χαρακτηριστικά: “Οι συγκρούσεις του με την λογοκρισία ήταν καθημερινές, οι συνθήκες εργασίας δεν ήταν ιδανικές”. Το ημερολόγιο βέβαια γράφτηκε τμηματικά καθώς ο συγγραφέας έγραφε στα ενδιάμεσα διαστήματα μυθιστορήματα όπως ο Έφηβος ή άλλα κείμενα όπως το Όνειρο ενός γελοίου, το οποίο είναι μία πρώτης τάξεως ευκαιρία για τον ίδιο να προβεί σε μία απολογία και σε μία εις βάθος ανασκαφή των όσων τον απασχολούν όλα τα χρόνια της περιπλάνησής του στους δρόμους της ανακάλυψης του είναι του.
Η πορεία ενός μοναχικού καβαλάρη
Ο Ντοστογιέφσκι μεταξύ άλλων ως φυσιογνωμία είναι η ενσάρκωση του ανθρώπου που πάσχισε να βρει τα βήματά του, να ξεφύγει από το σκοτάδι του και να ξεφύγει από τα χτυπήματα μίας ζωής που δεν του χάρισε τίποτα. Μία ταλαιπωρημένη ψυχή που με την ευαισθησία του και την ανήσυχη ζωή του κατάφερε σαν ένας άλλος Βαν Γκογκ να μετουσιώσει την οδύνη του σε έργο, ένας Χριστός της καθημερινότητας μέσα σε μία κοινωνία που δεν έχει κατανόηση και χώρο για το διαφορετικό. Σε αυτό το περιβάλλον μεγαλούργησε, η φωνή του μίλησε και σε αυτό το βιβλίο που είναι ένα πραγματικό διαμάντι, αν αναλογιστεί κανείς πως ερμηνεύει και αναλύει την ψυχοσύνθεσή μίας ύπαρξης που μέσα στις υπόγειες διαβάσεις και στις κατακόμβες της σκέψης του γέννησε ελπίδα και αναγέννηση.
Το όνειρο ενός γελοίου, γραμμένο το 1877, έχει περίοπτη θέση σε αυτήν την κατάθεση ψυχής. Είναι κοινός τόπος πως ο συγγραφέας ποτέ δεν απόλαυσε την ευτυχία και την επιτυχία, σαν επαίτης και σαν παίκτης προσπάθησε να σταθεί μέσα στα θηρία που ήταν έτοιμα να τον κατασπαράξουν. Αιχμάλωτος των αδυναμιών του και όμηρος των ονείρων του, μετουσίωσε αυτές σε έμπνευση για να αποδράσει από τις ανείπωτές του μάχες με τον ίδιο του τον εαυτό, που τελικά τον έχανε και τον κέρδιζε. Το μόνο βέβαιο είναι πως για όλους εμάς η ανάμνηση του ήταν και είναι τα κείμενά του που «προδίδουν» τον πλούτο που ίσως ακόμα να μην έχει ολοκληρωτικά εκτιμηθεί. Αν το έγκλημα και η τιμωρία του ήταν τα χειρόγραφά του, αυτή ήταν παράλληλα και η συγχώρεσή του.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Πώς είναι να νιώθεις παραπεταμένος και ξένος μέσα στην ίδια σου την εποχή, αλλόκοτος και παράσιτο από έναν περίγυρο που δεν θέλει να σε ξέρει και σε αποδιώχνει; Σπεύδεις να ανακαλύψεις καταφύγια για να φωλιάσεις εκεί τα όνειρά σου που στους άλλους δεν τολμάς να τα αποκαλύψεις γιατί δεν πρόκειται να σε ακούσουν, η αδιαφορία τους είναι τόσο ηχηρή που σου σπάει το τύμπανο. Σε αυτά τα κείμενα, ξεδιπλώνει πλήθος ανησυχιών του και μας μεταφέρει την αγάπη του για τη ρωσική ψυχή και το ρωσικό λαό, τον οποίο πίστευε πως θα έσωνε τη Ρωσία παρά τα πολλά σφάλματα του παρελθόντος. Αυτό στο οποίο αναφέρεται είναι και η σημασία ανάδειξής της ρωσικής ψυχής ως κύριο μοχλό για ένα μέγα έθνος, το οποίο θα βγει από τον λήθαργο και το τέλμα με όπλο λόγια μεγάλων Ρώσων όπως ο Πούσκιν.
Το ημερολόγιο είναι το εργαλείο της ψυχής του
Σκοπός και στόχος του Ντοστογιέφσκι μέσα από το ημερολόγιο είναι εξάλλου να έρθει σε πιο κοντινή επαφή με τον ρωσικό λαό και έχουν ήδη αρχίσει εκείνη την εποχή να έρχονται γράμματα γεμάτα πάθος από κάθε γωνιά της χώρας. Ο ίδιος επιθυμεί αυτήν την επικοινωνία και ήταν διακαής πόθος του να μπορεί να συνομιλεί με τους αναγνώστες του και να αφουγκράζεται τις αγωνίες τους και τις ανησυχίες τους. Και βέβαια αυτό που επιτελεί είναι μία διαρκής συνομιλία με έργα σύγχρονών του ή και παλαιότερων συγγραφέων όπως ο Λέων Τολστόι, τα κείμενα των δύο συγγραφέων δημοσιεύονται παράλληλα εκείνη την περίοδο. Θα δώσει ιδιαίτερη έμφαση στα βιβλία του συμπατριώτη του και κατά κάποιο τρόπο «ανταγωνιστή» του, στην αρχή με ενθουσιασμό αλλά στην πορεία κατακεραυνώνοντας τον Τολστόι για το Πόλεμος και Ειρήνη, όπου τον κατηγορεί για έλλειψη πατριωτισμού με αφορμή τον ήρωά του Λιόβιν.
Ο Ντοστογιέφσκι χωρίς οικονομικά μέσα, με ασταθή οικογενειακή και συζυγική ζωή, με άθλιες συνθήκες ζωής και με τις αρρώστιες να τον ταλαιπωρούν συνεχώς, πάλεψε με την συνείδησή του για να καταφέρει να εξωτερικεύσει σε έργα μεγαλειώδη όπως οι Δαιμονισμένοι, οι Αδελφοί Καραμαζόφ, το Έγκλημα και τιμωρία όλη την αγωνία μίας ζωής στενάχωρης. Στα κείμενα αυτά, ο αναγνώστης ανακαλύπτει το μεγαλείο του Ρώσου συγγραφέα και αναδεικνύεται η ιδιαιτερότητα της σκέψης του και της γραφής του, τόσο εδώ όσο και στα υπόλοιπα έργα του διαβλέπουμε τη συναισθηματική φόρτιση, την ψυχανάλυση των χαρακτήρων ανθρώπων που ρέπουν προς την παρανομία και την ανηθικότητα και έναν Ντοστογιέφσκι που εκφράζει την απαραίτητη προσέγγιση στα θεία – ο πατέρας του ήταν κληρικός – ως το μόνο μέσο απελευθέρωσης και απενεχοποίησης της ένοχης ψυχής. Η ψυχή του Ρώσου συγγραφέα στην οποία πίστευε ακράδαντα ξαναζωντανεύει μέσα από τα κείμενα αυτά, χαρακτηριστικό και μακάβριο είναι πως αντίτυπα από το τελευταίο τεύχος πουλήθηκαν την ημέρα της κηδείας του.
Αποσπάσματα του βιβλίου
Μ’ αρέσει, περπατώντας στους δρόμους, να παρατηρώ και μερικούς τελείως άγνωστους διαβάτες, να μελετώ τα πρόσωπά τους και να μαντεύω: ποιοι είναι, πώς ζουν, με τι ασχολούνται και τι ειδικά εκείνη τη στιγμή τους απασχολεί. Τότε σκέφτηκα για τον τεχνίτη με το αγοράκι ότι δεν θα είχε περάσει ούτε ένας μήνας από τότε που πέθανε η σύζυγός του και δεν ξέρω γιατί πίστευα ότι οπωσδήποτε θα πέθαινε από φυματίωση
Περίεργος κόσμος τα παιδιά, άλλοτε τα ονειρευόμαστε και άλλοτε μας παρουσιάζονται από εκεί που δεν τα περιμένουμε. Λίγο πριν από τη γιορτή των Χριστουγέννων, τις μέρες που ο κόσμος στολίζει στα σπίτια του το χριστουγεννιάτικο δέντρο, συνάντησα στο δρόμο, σε μια πολύ γνωστή γωνιά της πόλης μας, ένα αγοράκι που ήταν δεν ήταν μεγαλύτερο από επτά χρονών.
Διαβάστε επίσης:
Φιοντόρ Μιχαήλοβιτς Ντοστογέφσκι – Το ημερολόγιο του συγγραφέα