Το φυσικό περιβάλλον και οι κοινωνικοπολιτικές δομές είναι τα δυο μεγάλα σημαντικά στοιχεία που δημιούργησαν τη λογοτεχνία τρόμου. Στη συνέχεια, θα προστεθούν κι άλλα, αλλά πάντα θα είναι παράγωγα των δύο παραπάνω στοιχείων {…} Το γοτθικό μυθιστόρημα γεννήθηκε την ίδια εποχή που γεννήθηκε ο ρομαντισμός και το κίνημά του. Και μπορεί να θεωρηθεί σαν μία αντίδραση στον ρασιοναλισμό του 18ου αιώνα. Αυτά γράφει στον πρόλογο του βιβλίου ο ένας εκ των μεταφραστών του βιβλίου Μάκης Πανώριος (ο έτερος είναι ο Παναγιώτης Σκάγιαννης), έναν ιδιαίτερα διαφωτιστικό και εμπεριστατωμένο πρόλογο που μας εντάσσει στο κλίμα της ιστορίας αυτού του ρηξικέλευθου μυθιστορήματος. Από τον πρόλογο, ο αναγνώστης αντλεί σημαντικότατες πληροφορίες και παραπέμπεται και σε άλλες πηγές για να αναζητήσει τον μίτο της υπόθεσης γοτθική λογοτεχνία.
Ο κόσμος της ανθρώπινης εξουσίας αποδομείται
Πρόκειται για ένα μυθιστόρημα που ανήκει σε αυτά που αιχμαλωτίζουν την σκέψη και σε συγκλονίζουν συθέμελα ήδη από την ατμόσφαιρα των πρώτων σελίδων. Ο Ουόλπολ γράφει το πρώτο γοτθικό μυθιστόρημα ήδη από τον 18ο αιώνα, μία ιστορία με έντονα μυθικά στοιχεία που παραπέμπουν όχι άδικα σε αρχαίες ελληνικές τραγωδίες. Ο άνθρωπος προσπαθεί να τα βάλει με τον Θεό και βλασφημά εναντίον του αφού θεωρεί τον εαυτό του ανώτερο μιας δύναμης που γέννησε τον ίδιο τον κόσμο άρα και τον άνθρωπο. Ο Ουόλπολ μας υπενθυμίζει τους τραγικούς ποιητές και με προσήλωση στην αξία της δικαιοσύνης και του μέτρου χαρίζει στον αφηγητή του την αγωνία και τον παλμό, την ανησυχία της ίδιας της ψυχής που αναζητά απαντήσεις σε ερωτήματα.
Η ανθρώπινη φύση κρίνεται εδώ ανά πάσα στιγμή και η θεία Δίκη στέκεται ως παρατηρητής για να δει αν θα χρειαστεί να επιβάλλει την Νέμεση μετά από μία αδικαιολόγητη και παρατεταμένη Ύβρη. Ο αλλόκοτος και μεταφυσικός κόσμος του Οτράντο, εκεί που εκτυλίσσεται δηλαδή η ιστορία που εξυφαίνει ο συγγραφέας, είναι ένα κάστρο που εγκιβωτίζει όλα τα δεινά και την αμαρτία που διέπουν την ανθρώπινη έπαρση. Δεν μπορεί να θεωρείσαι ανίκητος σαν είσαι θνητός, δεν έχεις το δικαίωμα αυτό να είσαι αλαζόνας και έτσι να παραβιάζεις τα θεϊκά ενώ η φύση σου υπόκειται και ανήκει στα αμιγώς γήινα. Ο άρχοντας του οίκου, Μάνφρεντ, ξεπερνά τα όρια αυτού του θεσφάτου, θέτει όρους και προϋποθέσεις ενώπιον του εκπροσώπου του Θεού ενώ δεν είναι παρά ένας κόκκος άμμου μέσα σε μια έρημο, μια πέτρα μέσα στο λιθόδασος, διαπράττει λοιπόν ηθικό έγκλημα σαν απειλεί.
Παράλληλα σαν σκέφτεται την αιμομιξία απλά για να διατηρήσει την γενιά του μέσω ενός απογόνου, καθίσταται ανάξιος να εκπροσωπήσει τα μέλη της οικογένειάς του και ζητά τον θάνατο αθώων ανθρώπων μόνο και μόνο για να εξυπηρετήσει τις αδηφάγες αρρωστημένες του φιλοδοξίες. Πρόκειται για έναν αμαρτωλό που βουλιάζει όλο και περισσότερο στην ασυδοσία και σαν ζητά μετάνοια κανείς δεν γνωρίζει αφενός αν πραγματικά την εννοεί και αφετέρου αν θα γλιτώσει από την τιμωρία που θα του επιβληθεί εκ του ουράνιου θρόνου, ο ίδιος παραμένει σκιά και φάντασμα του εαυτού του. Τα λόγια του ιερέα είναι χαρακτηριστικά όταν απευθύνεται στον άρχοντα Μάνφρεντ: Άρχοντά μου το βλέπεις. Οι ουρανοί είναι θυμωμένοι με το φέρσιμό σου! Προσβάλλεις τους υπηρέτες του Θεού εξευτελίζοντάς τους. Δεν θα σ’ το συγχωρέσουν ποτέ. Γονάτισε μπροστά στην εκκλησία και σταμάτα να κατατρέχεις αυτούς που την υπηρετούν. Λευτέρωσε τούτο το αθώο παιδί και μάθε να σέβεσαι τα ιερά άμφια που φορώ.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Η ανθρώπινη μοίρα υπόκειται πάντα σε ανώτερες δυνάμεις
Το κακό πνεύμα είναι κυρίαρχο στο μυθιστόρημα, η μορφή του Μάνφρεντ που για λίγο δείχνει μετάνοια και καλοσύνη αλλά είναι μόνο εικονική δεν είναι παρά ο Σατανάς μεταμφιεσμένος για να παραπλανήσει τους πραγματικά καλούς και αγνούς αυτής της γης. Τα δόλια και αισχρά σχέδιά του δεν εμποδίζονται πουθενά και το νοσηρό του μυαλό σκέφτεται συνεχώς τρόπους για να υπηρετήσει το δαιμόνιο πνεύμα που κρύβεται βαθιά μέσα του. Η θεία Δίκη θα τον κατακεραυνώσει και αυτό καταθέτει ο Ουόλπολ μέσα από διαλόγους που έχουν έντονα την δραματικότητα και την θεατρικότητα των Αρχαίων Ελληνικών τραγωδιών ή και άλλων γραπτών ή μύθων. Η γυναίκα του κακού και αδίστακτου Μάνφρεντ Ιππολύτη είναι η γυναίκα που είναι έτοιμη να θυσιαστεί στον βωμό σαν άλλη Ιφιγένεια για να σώσει ό,τι απομένει όρθιο.
Ο Ουόλπολ με αριστοτεχνικό τρόπο την ντύνει με αυτόν τον μανδύα της γενναίας γυναίκας που αν και υπάγεται στον άρχοντα της όπως όλοι πρώτα έχει να λογοδοτήσει στον Θεό. Αν και άβουλη ενώπιόν του, στην πραγματικότητα είναι η μόνιμα πιστή υπηρέτης του Θεού μιας και μόνης θρησκείας, αυτή της αγνότητας που μάχεται ενάντια στις ατελείωτες ορέξεις του διαβόλου τον οποίον και ενσαρκώνει ο Μάνφρεντ. Η αφήγηση της ύπαρξης ενός αρχέγονου όντος καιροφυλακτεί για να αποδώσει τα του Καίσαρος τω Καίσαρι και η εκπλήρωση μιας αρχαίας προφητείας που θα έρθει να λύσει όλα τα ζητήματα θυμίζει έντονα τις μαντείες της Πυθίας και του Τειρεσία. Η εξιστόρηση είναι γεμάτη από επεισόδια που κρύβουν αινίγματα και λαβυρινθώδεις διαδρόμους και ενέχουν μυστικά και γρίφους που οφείλουν να διαλευκανθούν.
Στο θέατρο αυτό της τρέλας των ανθρώπων, η λογική έρχεται να θέσει τα δικά της θεμέλια και να δώσει τις δικές της λύσεις, να επιβάλλει τις δικές της αποφάσεις. Το κακό πάντα επιστρέφεται σε αυτόν που το διαπράττει και κανείς δεν γλιτώνει από τα δίχτυα της Νέμεσης και για αυτό ο Μάνφρεντ θα πληρώσει ακριβά το τίμημα της ανυπακοής του και των φαιδρών επιλογών του. Η εξέλιξη της ιστορίας επιφυλάσσει εκπλήξεις και ανατροπές που αποδεικνύουν την καινοτομία του Ουόλπολ στην αφήγηση. Ο τρόπος που μας καταθέτει τα γεγονότα ενέχουν νύξεις στοχασμού που εκείνη την εποχή εκφράζονταν ήδη από κορυφαίες μορφές της φιλοσοφίας. Ο άνθρωπος εν κατακλείδι είναι μωρός και μικρός μπροστά στις ρίζες του δικαίου και μιας ανώτερης δύναμης που σχηματικά αποκαλούμε Θεό.
Αποσπάσματα από το βιβλίο
{…} τίποτα απ’ όσα κάνει ο Θεός δεν είναι άσκοπα. Οι θνητοί πρέπει ν’ αντιμετωπίζουν το θέλημά Του με ταπεινότητα και υποταγή. Δική μας αποστολή είναι να δεχόμαστε την οργή Του ή να σκύβουμε το κεφάλι στις θελήσεις Του. Επανάλαβε τα λόγια, άρχοντά μου, παρακαλώ. Σ’ ακούω με ηρεμία.
{…} είναι αμαρτία ν’ αγαπάς εκείνους που ο Θεός έχει αποφασίσει να καταστρέψει, ν’ αφανίσει. Η τυραννία πρέπει να ξεριζώνεται απ’ τη γη ως την τέταρτη γενιά για να ησυχάζουν οι άνθρωποι.
Διαβάστε επίσης:
Οράτιος Ουόλπολ – Το κάστρο του Οτράντο