Το Κουαρτέτο εγχόρδων Μatosinhos στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών

Ακαταμάχητη μουσικότητα γεμάτη εκλεπτυσμένη ομορφιά και υψηλές δεξιοτεχνικές ικανότητες χαρακτηρίζουν τα μέλη του Κουαρτέτου εγχόρδων Matosinhos [Ματοζίνιος], το οποίο συμπληρώνει φέτος έξι χρόνια συνεχούς παρουσίας στο ευρωπαϊκό καλλιτεχνικό στερέωμα.

Το Κουαρτέτο Matosinhos, που έχει κατακτήσει περίοπτη θέση στην πορτογαλική μουσική σκηνή και έχει αποσπάσει σημαντικά βραβεία σε διαγωνισμούς μουσικής δωματίου, εμφανίζεται στην Αίθουσα Δημήτρης Μητρόπουλος, την Τρίτη 2 Δεκεμβρίου (ώρα 8:30).

Η εμφάνιση του Κουαρτέτου εγχόρδων Matosinhos εντάσσεται στη Σειρά του Μεγάρου «Καλωσόρισμα-ECHO Rising Stars». Χάρη στον θεσμό του Προγράμματος Rising Stars [Ανατέλλοντες αστέρες], το κοινό πολλών χωρών έχει την ευκαιρία να απολαμβάνει σήμερα τους αυριανούς πρωταγωνιστές της διεθνούς μουσικής σκηνής. Eδώ και σχεδόν είκοσι χρόνια, ο ECHO (Ευρωπαϊκός Οργανισμός Κέντρων Συμφωνικής Μουσικής) επιλέγει ανερχόμενους καλλιτέχνες με εξαίρετες επιδόσεις, με στόχο να φέρει σε επαφή νέους μουσικούς με καινούργια ακροατήρια σε διάφορες χώρες και να τους δώσει την ευκαιρία να παρουσιάσουν στις μεγαλύτερες αίθουσες της Ευρώπης έργα δικής τους επιλογής. Στον ECHO ανήκουν το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, καθώς και το Ίδρυμα Calouste Gulbekian της Λισαβόνας και η Casa da Música του Πόρτο που προτείνουν το Κουαρτέτο εγχόρδων Matosinhos για τον κύκλο των φετινών καλλιτεχνικών εκδηλώσεων των Rising Stars που υποστηρίζονται από το Πρόγραμμα Πολιτισμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Το Κουαρτέτο εγχόρδων Matosinhos[Ματοζίνιος] γνωστό και ως MSQ, δημιουργήθηκε το 2008 κατόπιν πρωτοβουλίας του Δημαρχείου της πόλης Ματοζίνιος στη Βόρεια Πορτογαλία. Έχει δώσει συναυλίες στις σημαντικότερες αίθουσες της χώρας αλλά και στο εξωτερικό. Συνεργάζεται επίσης με κορυφαίους πορτογάλους μουσικούς, όπως οι πιανίστες Πέδρο Μπούρμεστερ, Αντόνιο Ροζάντο και Μιγκέλ Μπόρζες Κοέλιο, ο κλαρινετίστας Αντόνιο Σαϊότε, κ.ά. Βασικός σκοπός του Κουαρτέτου Matosinhos είναι η ανάδειξη του κλασικού και συγχρόνου πορτογαλικού ρεπερτορίου. Μάλιστα, τα μέλη του σχήματος έχουν παρουσιάσει σε πρώτη εκτέλεση δημιουργίες πορτογάλων συνθετών της εποχής μας σε περισσότερες από 100 συναυλίες. Ένας από τους καλλιτεχνικούς στόχους του MSQ είναι η ερμηνεία όλων των έργων για κουαρτέτο εγχόρδων των Μότσαρτ και Μέντελσον, ενώ δεύτερος στόχος του είναι η παρουσίαση κύκλων με αντίστοιχα έργα των Χάυντν, Μπετόβεν και Σοστακόβιτς. Μέλη του Κουαρτέτου –όλα απόφοιτοι της Ανώτερης Εθνικής Ακαδημίας Ορχήστρας της Λισαβόνας– είναι ο Βίτορ Βιέιρα (βιολί), ο  Χουάν-Κάρλος Ματζιοράνι (βιολί), ο Ζόρζε Άλβες (βιόλα) και ο Μάρκο Περέιρα (βιολοντσέλο). Οι Βιέιρα, Ματζιοράνι, Άλβες και Περέιρα έχουν κάνει επίσης μεταπτυχιακές σπουδές στην Ισπανία, τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ελβετία και έχουν παρακολουθήσει σεμινάρια με τον βιολονίστα του Κουαρτέτου Χάγκεν Ράινερ Σμιντ, καθώς και με τα Κουαρτέτα Άλμπαν Μπεργκ, Λασάλ, Έμερσον, Μέλος, Βέρμεερ, Κόπελμαν και Τάλιχ.

Ο Μότσαρτ και ο Σοστακόβιτς είναι δύο συνθέτες που βρίσκονται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος του Κουαρτέτου εγχόρδων Matosinhos, καθώς το MSQ έχει παρουσιάσει –και συνεχίζει να παρουσιάζει– κύκλους με το σύνολο των κουαρτέτων εγχόρδων των συγκεκριμένων μουσουργών. Στην εμφάνισή τους στην Αίθουσα Δημήτρης Μητρόπουλος, τα μέλη του σχήματος θα παίξουν το Κουαρτέτο για έγχορδα αρ. 16 σε μι ύφεση μείζονα ΚV 428 του Βόλφγκανγκ-Αμαντέους Μότσαρτ (1756-1791). Ανήκει στη σειρά των επονομαζόμενων «Κουαρτέτων Χάυντν» που είναι συνολικά έξι και γράφτηκαν κατά τη διάρκεια των πρώτων χρόνων της παραμονής του Μότσαρτ στη Βιέννη. Αργότερα, ο ίδιος ο Μότσαρτ τα αφιέρωσε στον Γιόζεφ Χάυντν. Το Κουαρτέτο αρ. 16 αποτελείται από τέσσερα μέρη και φέρει εμφανείς επιρροές από τον μεγάλο συμφωνιστή του Κλασικισμού, ενώ κάποιοι σχολιαστές του έργου του Μότσαρτ υποστηρίζουν ότι η συγκεκριμένη δημιουργία του επηρέασε βαθύτατα τη γραφή του Γιοχάννες Μπραμς, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά στις συνθέσεις μουσικής δωματίου.

To Κουαρτέτο εγχόρδων αρ. 8 σε ντο ελάσσονα του Ντμίτρι Σοστακόβιτς γράφτηκε μέσα σε τρεις μόνο ημέρες, από τις 12 έως τις 14 Ιουλίου 1960, στη Δρέσδη, όπου είχε βρεθεί ο Σοστακόβιτς για να συνθέσει τη μουσική για την ταινία Πέντε μέρες, πέντε νύχτες, μία συμπαραγωγή σοβιετικών και ανατολικογερμανών κινηματογραφιστών με θέμα τον βομβαρδισμό της ιστορικής γερμανικής πόλης κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Σύμφωνα με σημείωμα του ίδιου του συνθέτη στην παρτιτούρα, το Κουαρτέτο αρ. 8 είναι αφιερωμένο «στα θύματα του φασισμού και του πολέμου», αφιέρωση που έχει διττή ερμηνεία: είτε πρόκειται για αναφορά του Σοστακόβιτς στα θύματα των ολοκληρωτικών καθεστώτων, είτε για επιβεβλημένη αφιέρωση από τις σοβιετικές αρχές. Σύμφωνα με μερίδα μουσικολόγων, το συγκεκριμένο κουαρτέτο αποτελούσε ένα είδος επιταφίου του συνθέτη, αφού λέγεται πως είχε εκμυστηρευτεί στον φίλο του Λεφ Λεμπεντίνσκι ότι σκόπευε να αυτοκτονήσει, καθώς είχε μόλις διαγνωστεί ότι έπασχε από μια σοβαρή εκφυλιστική ασθένεια (αμυοτροφική πλάγια σκλήρυνση), ενώ βασανιζόταν από εμμονές για την ένταξή του στο Κομμουνιστικό Κόμμα. Το Κουαρτέτο εγχόρδων αρ. 8 σε ντο ελάσσονα πρωτοπαρουσιάστηκε την ίδια χρονιά στο Λένινγκραντ από το Κουαρτέτο Μπετόβεν. Αυτό το εντυπωσιακά συμπαγές και συγκινητικά σκοτεινό έργο του Σοστακόβιτς, ένα είδος εξομολόγησης των πιο μύχιων συναισθημάτων του συνθέτη μέσα από τον ήχο των εγχόρδων, αποτελείται από πέντε αλληλοσυνδεόμενα μέρη. Δανείζεται, δε, μοτίβα από προηγούμενα έργα του Σοστακόβιτς (συμφωνικά, συνθέσεις μουσικής δωματίου, όπερες, πιανιστικά έργα, κοντσέρτα).

Ο Ζοζέ Βιάννα ντα Μόττα (1868-1948) θεωρείται από τους σπουδαιότερους πρεσβευτές της λόγιας πορτογαλικής μουσικής. Ήταν ένας από τους τελευταίους μαθητές του Λιστ, φίλος του Μπουζόνι και ένας από τους μεγαλύτερους πιανίστες της εποχής του. Ήταν επίσης διακεκριμένος μουσικοπαιδαγωγός και επιφανής συνθέτης. Γι’ αυτό και εννέα χρόνια μετά το θάνατό του θεσπίστηκε στη μνήμη του ο ομώνυμος μουσικός διαγωνισμός. Η σύνθεση Cenas nas Montanhas [Σκηνές στα βουνά], που θα ερμηνεύσει το πορτογαλικό Κουαρτέτο εγχόρδων Matosinhos στην εμφάνισή του στο Μέγαρο στο πλαίσιο της Σειράς Rising Stars, είναι ένα από πλέον αντιπροσωπευτικά έργα του ρεπερτορίου μουσικής δωματίου της Πορτογαλίας. Είναι εμπνευσμένο από σκοπούς και μελωδίες της εθνικής μουσικής παράδοσης.

Συνθετική άσκηση για… προχωρημένους, η φόρμα του κουαρτέτου απασχόλησε πολλούς μουσουργούς, συνήθως κατά την ωριμότητά τους. Ο Μωρίς Ραβέλ (1875-1937), ωστόσο, δεν ανήκει σε αυτή την κατηγορία. Ήταν μόλις 25 ετών όταν συνέθεσε το Κουαρτέτο εγχόρδων σε φα μείζονα, έργο 35, ένα από τα αριστουργήματα του είδους. Περιλαμβάνει τέσσερα μέρη και γράφτηκε μεταξύ Δεκεμβρίου 1902 και Απριλίου 1903. Είναι αφιερωμένο στον Γκαμπριέλ Φωρέ, ο οποίος ήταν τότε καθηγητής σύνθεσης του Ραβέλ. Παρουσιάστηκε σε πρώτη εκτέλεση το 1904 από το Κουαρτέτο Χέυμαν και έγινε δεκτό με ενθουσιασμό από τους ομοτέχνους του λαμπρού γάλλου συνθέτη, ιδίως από τον Κλωντ Ντεμπυσσύ που, διαφωνώντας με τους εκδότες του Ραβέλ, τον έπεισε να μην τροποποιήσει το φινάλε του κουαρτέτου. Πράγματι, το έργο –η δεύτερη παρτιτούρα μουσικής δωματίου του Μωρίς Ραβέλ– εκδόθηκε στα 1910, ύστερα από ελάχιστες τροποποιήσεις ελάσσονος σημασίας που έκανε ο συνθέτης.