Tο βιβλίο του Miguel de Unamuno, με τίτλο “Το μυθιστόρημα του Δον Σανδάλιο, σκακιστή “, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Άγρα.
“Aν θέλετε να χάσετε έναν άνθρωπο, μάθετέ του να παίζει σκάκι”. Δεν γνωρίζω καλύτερη απεικόνιση αυτού του αφορισμού, που αποδίδεται στον Όσκαρ Ουάιλντ, από τη διαφωτιστική σκηνή όπου ο Βίλχελμ Στάινιτς, ένας από τους πιο αμείλικτους σκακιστές του 19ου αιώνα, ο οποίος εγκλείστηκε σε άσυλο όταν έχασε τα λογικά του, προκαλεί τον Θεό να παίξει μαζί του μια τελευταία παρτίδα, παραχωρώντας του μάλιστα το πλεονέκτημα ενός στρατιώτη. Αυτός ο Εβραίος από τη Βοημία, μέσα στην τρέλα του είχε καταλάβει, πριν από τον Νίτσε, ότι όποιος αναμετριέται με τον Θεό γίνεται ο ίδιος Θεός.
Αυτό το σύντομο αφήγημα παρουσιάζει έναν μισάνθρωπο που δεν αντέχει άλλο τη βλακεία. Αναγνώστης του Φλωμπέρ, αποσύρεται στην ακροθαλασσιά, σε ένα ξενοδοχείο όπου δεν τον ξέρει κανείς και όπου, δόξα τω Θεώ, ούτε εκείνος γνωρίζει κανέναν. Θα συνάψει, ωστόσο, περίεργο δεσμό με έναν άγνωστο, εξίσου σιωπηλό και αινιγματικό σαν τον ίδιο, έναν κάποιο δον Σανδάλιο, που πηγαίνει στη λέσχη μόνο για να παίξει σκάκι, και παίζει χωρίς να αρθρώνει λέξη, με αρρωστημένη μανία.
“Για τον δον Σανδάλιο”, γράφει ο Ουναμούνο, “οι στρατιώτες, οι αξιωματικοί, οι πύργοι, τ’ άλογα, οι βασίλισσες και οι βασιλιάδες του σκακιού έχουν πιο πολλή ψυχή απ’ τα πρόσωπα που τα κινούν. Μπορεί και να ‘χει δίκιο”. Εξάλλου, το παιχνίδι του σκακιού είναι πέρα από το Καλό και το Κακό.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Αλλά ο Ουναμούνο, συντάσσοντας αυτή τη νουβέλα, έχει πάντα στο μυαλό του ότι είναι ο συγγραφέας του τραγικού αισθήματος της ζωής, αδελφό πνεύμα του Κίρκεγκωρ, του φιλοσόφου που αναρωτιέται: “Είμαστε, γίνεται να είμαστε, κάτι περισσότερο από παίκτες σκακιού;”.
Ο Μιγκέλ ντε Ουναμούνο (Μπιλμπάο, 1864 – Σαλαμάνκα, 1936) υπήρξε Ισπανός μυθιστοριογράφος, θεατρικός συγγραφέας και ουμανιστής φιλόσοφος. Προερχόμενος από αστική καθολική οικογένεια, σπούδασε φιλολογία και φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο της Μαδρίτης και διορίστηκεκαθηγητής αρχαίων ελληνικών στο Πανεπιστήμιο της Σαλαμάνκα (και πρύτανής του, μεταξύ 1900-1914 και 1930-1936). Το 1914 παύθηκε από τη θέση του, εξαιτίας της αντίθεσής του προς τη συντηρητική κυβερνητική πολιτική, αφενός, και των αμφιβολιών του σχετικά με τον βαθιά ριζωμένο στην Ισπανία καθολικισμό, αφετέρου, που εξέφραζε με τα έργα του. Το 1923 το δικτατορικό καθεστώς του Πρίμο ντε Ριβέρα τον εξόρισε στις Κανάριες Νήσους, απ’ όπου διέφυγε στη Γαλλία, όπου έμεινε μέχρι την πτώση της δικτατορίας του Ριβέρα, το 1930, για να επιστρέψει μετά στο Πανεπιστήμιο. Μοντερνιστής, μέλος της λεγόμενης “Γενιάς του 1898” (μαζί με τους Αντόνιο Ματσάδο, Αζορίν, Πίο Μπαρόχα, Ραμόν δελ Βάλλιε-Ινκλάν, κ.ά.), ο Ουναμούνο θεωρείται από τους σημαντικότερους Ισπανούς συγγραφείς του 20ου αιώνα. Το έργο του απεικονίζει την πάλη ενός ανθρώπου που θέλει αλλά δεν μπορεί να πιστέψει στον Θεό και, ταυτόχρονα, δυσπιστεί απέναντι στην επιστήμη και στη λογική. Το πιο γνωστό του μυθιστόρημα, “Άμπελ Σάντσεθ: Μια ιστορία πάθους”, μια σύγχρονη εκδοχή της ιστορίας του Κάιν και του Άβελ, αποτελεί μια ανατομία του φθόνου. Στο δε μυθιστόρημά του, “Καταχνιά”, ο ήρωας του έργου εξεγείρεται κατά του συγγραφέα ο οποίος σχεδιάζει να τον θανατώσει, όπως ακριβώς ο καταδικασμένος σε θάνατο άνθρωπος εξεγείρεται κατά του Θεού για τη μοίρα του.
Μετάφραση: Αχιλλέας Κυριακίδης
Ο Γιάννης Αντωνιάδης γράφει κριτική για το βιβλίο.