«Το πλοίο των τρελών»: Επιβάτες στον παραλογισμό

Μέσα στη δίνη του μεσοπολέμου, εκεί που όλα μοιάζουν ήρεμα και ήσυχα αλλά από μία γωνία εγκυμονεί ένας κίνδυνος, εκεί λοιπόν το πλοίο των τρελών πορεύεται αβέβαιο έχοντας ως επιβάτες ανθρώπους έτοιμους για τα πάντα. Σε αυτό το πλοίο των τρελών, η συγγραφέας Κάθριν Ανν Πόρτερ συγκεντρώνει όλα τα είδη ανθρώπων, όλες σχεδόν τις εθνικότητες και το σκηνικό που στήνει έχει έντονα θεατρικά στοιχεία, καθώς οι αλληλοσυγκρούσεις, οι έρωτες, τα πάθη, οι αγωνίες, οι άστατες σχέσεις δεν λείπουν. Η συγγραφέας παρουσιάζει ένα πανόραμα της ανθρώπινης φύσης που ζει και αναπνέει πάνω σε ένα πλοίο που μοιάζει έτοιμο να εξοκείλει, έτοιμο να ναυαγήσει από ανθρώπους που μοιάζουν χαμένοι στην δική τους μετάφραση, άνθρωποι ανασφαλείς, φοβισμένοι, ταραγμένοι, αντιδραστικοί αλλά και αδύναμοι, τρωτοί, μεθυσμένοι από μία πραγματικότητα που εκτός πλοίου δεν τους εξασφαλίζει τίποτα το σίγουρο.

Ένας αλλόκοτος κόσμος που ζει στα όριά του

“Εμείς οι πιο μεγάλοι αμαρτάνουμε, γνωρίζοντας ότι το κάνουμε κάποιοι από εμάς προσπαθούμε σκληρά να επιδείξουμε μεταμέλεια, να επανορθώσουμε. Αυτοί όμως…” είπε δείχνοντας με το κεφάλι τους φοιτητές “…αμαρτάνουν χωρίς καν να το ξέρουν ή το ξέρουν και το απολαμβάνου”. Χαρακτηριστική φράση των όσων εκτυλίσσονται σε αυτό το πλοίο που μοιάζει με ακυβέρνητο καράβι συνειδήσεων, άνθρωποι που βρίσκονται στα όριά τους και αδυνατούν να οριοθετήσουν την ίδια τους την ζωή. Ο δόκτωρ Σούμαν για παράδειγμα, ένας από τους πρωταγωνιστές της ιστορίας μοιάζει με τον Μεφιστοφελή του Γκαίτε και με τον Χέφγκεν του Κλάους Μαν.

Είναι ένας ήρωας που ακροβατεί πάνω σε παλινωδίες, πάνω σε κύματα αυτογνωσίας και απουσίας συνείδησης για όλα αυτά που συμβαίνουν, είναι ένα πρόσωπο ανδρείκελο και σκιά του εαυτού του όμηρος των φόβων του, δέσμιος της ιατρικής του τέχνης που επιστρατεύει για να σώσει στην θεωρία ενώ εν τοις πράγμασι γνωρίζει πως εμμέσως πλην σαφώς καταστρέφει. Οι μέθοδοί του και ο τρόπος θεραπείας που υπόσχεται οδηγεί στον θάνατο των άλλων αλλά κατ’ επέκταση και τον δικό του εσωτερικό θάνατο αφού θα καταστεί θύμα των ίδιων του των πεπραγμένων. Η Πόρτερ παίζει πολύ με την ψυχολογία των ηρώων της και μας καταθέτει όλα όσα η ίδια έχει στην σκέψη της και επιθυμεί να μοιραστεί για να καταδείξει αυτήν την τόσο δραματική περίοδο της Ιστορίας.

“Ένα θερμό κύμα ανθρώπινης θλίψης για εκείνο το πλάσμα που ίσως ήταν καταδικασμένο πέρα από κάθε βοήθεια, δική του ή των άλλων, τον πλημμύρισε σαν παλίρροια, σαρώνοντας το σώμα και το μυαλό του, επιφέροντας τη δική του θεραπεία”.

Η Πόρτερ ασχολείται και πραγματεύεται εντελώς διαφορετικούς τύπους ανθρώπων ακριβώς για να αναδείξει την τρικυμία εν κρανίω που επικρατεί σε αυτό το πλοίο που μοιάζει με κιβωτό του Νώε που έχει όμως επιβάτες έτοιμους για κάθε δυνατό κατόρθωμα. Είναι ένα πλοίο που σίγουρα βαδίζει σε άγνωστα και απάτητα νερά με ανθρώπους έρμαια των επιλογών τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το ζεύγος του Ντέιβιντ και της Τζέιν που ζουν μία σχέση ασταθή, επισφαλή και ταραχώδη. Επιβεβαιώνουν αναμφίβολα πως αυτό το περίφημο πλοίο είναι γεμάτο από ανθρώπους που διακατέχονται από μία ισχυρή δόση και μία δύναμη τρέλας που με τίποτα δεν τιθασεύεται. Όλοι οι πρωταγωνιστές αποτελούν ιδιαίτερες φυσιογνωμίες στο έλεος μιας τύχης ή μάλλον μιας ατυχούς επιβίωσης.

Άνθρωποι στο έλεος της πικρής τους μοίρας

Πηγαίνουν και έρχονται ουσιαστικά δίχως πυξίδα όπως και η ίδια η Ευρώπη. Ζουν δηλαδή και εκείνοι στην δίνη των καιρών, ταξιδεύουν ενώ οι μέρες ευδαιμονίας και ανεμελιάς τελειώνουν και η κυψέλη του χρόνου αδειάζει επικίνδυνα. Η αμεριμνησία και η ξεγνοιασιά σε λίγο καιρό θα δώσουν την θέση τους στον όλεθρο, εκείνοι λοιπόν ζουν και είναι δοσμένοι σε ένα όνειρο απατηλό που μέλλει να γίνει εφιάλτης δίχως οι ίδιοι να το έχουν συνειδητοποιήσει. Ήδη τα δείγματα γραφής έχουν φανεί ήδη αφού ο αντισημιτισμός έχει εμποτίσει τις καρδιές και τις ψυχές και η αντιμετώπιση των Εβραίων βρίσκεται σε πρώτη προβολή. Οι ίδιοι λοιπόν βουτηγμένοι στο ψέμα που τους υπαγορεύουν οι συνειδήσεις τους είναι καθρέφτες των απατηλών στιγμών που για λίγο ακόμα θα ζήσουν βυθιζόμενοι όλο και περισσότερο στο θέατρο του παραλόγου που ήδη έχει ανέβει.

Μέσα στο πολυμορφικό αυτό μυθιστόρημα που δεν μπορεί να αφήσει κανέναν ασυγκίνητο, πρωταγωνιστεί και το ζευγάρι Μπάουμγκάρτνερ αφενός με έναν άντρα επιρρεπή στο οινόπνευμα με το οποίο καταπνίγει ή νομίζει πως καταπνίγει τις ανησυχίες του και αφετέρου με την κυρία του, η οποία προσπαθεί μετά κόπων και βασάνων να κατευνάσει αυτό του το πάθος και τον εθισμό και να τον επαναφέρει στον ίσιο δρόμο της φυσιολογικής ζωής και της λογικής. Το ζευγάρι αυτό θυμίζει πολύ το ζεύγος Φιτζέραλντ όπου ο ένας προσπαθούσε να κρατήσει τον άλλον και να τον σώσει από το χείλος της κατάρρευσης και εδώ βρισκόμαστε ενώπιον μιας παρόμοιας συγκυρίας με ανθρώπους στα πρόθυρα ψυχολογικής κρίσης.

Οι ήρωες του βιβλίου βιώνουν ο καθένας και με τον τρόπο του την δική τους απομόνωση μετά από μια επίπλαστη και ψευδεπίγραφη ευδαιμονία. Όμηροι ενός φανταστικού τόπου χαράς που ποτέ δεν υπήρξε τώρα ζουν την πραγματικότητα μιας υπάρχουσας δυστυχίας που απλώνεται σαν σύννεφο και όπου να ναι η καταιγίδα της θλίψης θα γεμίσει τις δεξαμενές της τρωτότητάς τους, έτσι απελπισμένοι και παραδομένοι σε ένα παραμύθι δίχως δράκους αλλά με καθόλου αίσιο τέλος θα βρεθούν ξεκρέμαστοι και δίχως κανέναν προορισμό. Είναι όλοι ταυτισμένοι με τους ανθρώπους της εποχής τους, άνθρωποι που κυριεύονται από την ανασφάλεια, την ανησυχία και την αγωνία μιας ζωής που πίστευαν πως είχε ελπίδα αλλά που πλέον δεν γνωρίζουν για το τι τους ξημερώνει αύριο.

Απόσπασμα

“Αυτός ήταν ο αληθινός κόσμος του, ένας κόσμος αδιαπραγμάτευτης εξουσίας, σαφώς καθορισμένης ιεραρχίας και προσεκτικά διανεμημένων προνομίων, και τον εκνεύριζε αφάνταστα όταν αναγκαζόταν να ασχοληθεί με οποιονδήποτε άλλο. Ήξερε καλά τι ανθρώπινα σκουπίδια κουβαλούσε τούτο το πλοίο, όλα τα πλοία, από το ένα λιμάνι του κόσμου στο άλλο: τζογαδόρους, κλέφτες, λαθρεμπόρους, κατασκόπους, πολιτικούς απελαθέντες και πρόσφυγες, λαθρεπιβάτες, εμπόρους ναρκωτικών, όλα τα λύματα του κάτω καταστρώματος που πηγαινοέρχονταν σαν μολυσμένοι αρουραίοι από τη μια χώρα στην άλλη…”

Διαβάστε επίσης:

Katherine Anne Porter – Το πλοίο των τρελών