Κάθε πρωτόνιο και νετρόνιο σε κάθε άτοµο από την άκρη των δακτύλων των ποδιών σας µέχρι την κορυφή του κεφαλιού σας µετατοπίζεται, παλινδροµεί και δονείται σε ένα συλλογικό γουργουρητό µέσα στο οποίο εµπλέκεται ολόκληρη η ιστορία του σύµπαντος. Το φόντο των βαρυτικών κυµάτων αποτελεί τεράστιο νέο για το σύµπαν, πράγµατι, αλλά είναι και τεράστιο νέο για εσάς. Η φύση της πραγµατικότητας δεν έχει αλλάξει – δεν θα µπορείτε ξαφνικά να ανιχνεύσετε στον πρωινό καφέ σας κραδασµούς τους οποίους δεν µπορούσατε να δείτε πριν. Κι ωστόσο, τέτοιες στιγµές µπορούν και πρέπει να αλλάξουν τον τρόπο που βλέπει ο καθένας µας τον κόσµο.
—Adam Frank
Τον περασµένο Ιούνιο, εκατοντάδες επιστήµονες από όλο τον κόσµο που συνεργάζονταν στο πλαίσιο του συνασπισµού International Pulsar Timing Array δηµοσίευσαν τα ευρήµατά τους σχετικά µε κάποιους αργούς κυµατισµούς στον χωροχρόνο, που περιγράφονται ως ο θόρυβος βάθους της ύπαρξης. Παρότι είναι δύσκολο να εντοπιστούν, αυτά τα ανεπαίσθητα κύµατα διατρέχουν το σύµπαν, συµπιέζοντας και διατείνοντας ό,τι συναντούν στο διάβα τους. Οι αστρονόµοι έχουν διάφορες θεωρίες σχετικά µε την προέλευση αυτών των βαρυτικών κυµάτων. Θα µπορούσαν να προέρχονται από υπερµεγέθεις µαύρες τρύπες δισεκατοµµύρια φορές µεγαλύτερες από τον Ήλιο, ή ίσως είναι κυµατισµοί που έχουν την ίδια προέλευση µε αυτό καθαυτό το σύµπαν µας, δηλαδή τη Μεγάλη Έκρηξη. Προκειµένου να αποκαλύψουν ίχνη αυτού του ρυθµού χαµηλής συχνότητας, οι αστρονόµοι µελέτησαν τα πάλσαρ: οι νεκροί πυρήνες αστεριών από µια έκρηξη σουπερνόβα περιστρέφονται µανιωδώς και εκπέµπουν ακτίνες που λειτουργούν ως κοσµικοί φάροι.
Όπως έγραψε ο αστροφυσικός Adam Frank στο The Atlantic, «Στη διάρκεια 15 ετών ιδρώτα και επιµονής, οι επιστήµονες του NANOGrav παρακολούθησαν υποµονετικά τις µικροσκοπικές αλλαγές στα µοτίβα έκρηξης 67 πάλσαρ που ήταν διάσπαρτα στον Γαλαξία µας. Διαπίστωσαν ότι µια µικρή αλλαγή στην περίοδο του σήµατος ενός πάλσαρ συνδεόταν µε αλλαγές στις περιόδους σήµατος των άλλων… […] Ξαφνικά, ξέρουµε πια ότι βουίζουµε συντονισµένοι µε ολόκληρο το σύµπαν, ότι καθένας µας εµπεριέχει το αποτύπωµα από καθετί που υπήρξε ποτέ. Τα πάντα είναι µέσα µας, γύρω µας, και µας σπρώχνουν πέρα δώθε στην πορεία µας µέσα στο σύµπαν».
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Αντλώντας από το υποκοριστικό που έδωσε ο αστροφυσικός σ’ αυτή την εξαιρετική ανακάλυψη, το “the collective purr” («το συλλογικό γουργουρητό») είναι µια έκθεση µε δηµόσιο πρόγραµµα που στοχάζεται ενεργά πάνω στην περισσότερο-από ανθρώπινη ύπαρξη, τα βουητά και τις δονήσεις της, τις αντιφάσεις, τις αλληλοεπικαλυπτόµενες εκπορεύσεις και τις απρόβλεπτες ανατροπές της.
«το συλλογικό γουργουρητό» συνεπαίρνεται από την ποίηση στην επιστήµη, την ιδιορρυθµία του σύµπαντος, το κατάπιασµα µε το ενδεχόµενο που ανοίγουν.
«το συλλογικό γουργουρητό» σιγοµουρµουρίζει τα λόγια των Moten και Harney, «Πάντα βρίσκαµε, στο εδώ και τώρα, τρόπους να προκαλέσουµε κυµατισµούς καθηµερινής φροντίδας που επεκτείνονται σε παλιρροϊκά κύµατα δύναµης φυγής» (All Incomplete).
«το συλλογικό γουργουρητό» αποτίει ιδιαίτερο φόρο τιµής στην έννοια του ατίθασου και αλλοπρόσαλλου (waywardness) κατά τη Saidiya Hartman, η οποία «αρθρώνει το παράδοξο της ασφυκτικής δηµιουργίας, την εµπλοκή µεταξύ απόδρασης και εγκλεισµού, φυγής και αιχµαλωσίας […] την πρακτική του κοινωνικού αλλιώς, του επαναστατικού εδάφους που ενεργοποιεί νέες δυνατότητες και νέα λεξιλόγια» (Wayward Lives, Beautiful Experiments).
«το συλλογικό γουργουρητό» αναδύεται µέσα από την έκθεση και το δηµόσιο πρόγραµµα «έξω φρενών από ευχαρίστηση» που πραγµατοποιήθηκε το φθινόπωρο του 2023 στο κτίριο Νόµπελ. Επεκτείνει έτσι τη σειρά επιτελεστικών οµιλιών και εκδηλώσεων που ξεκίνησαν τότε υπό τον τίτλο «Η αντίσταση των πυγολαµπίδων», µε επίκεντρο την τέχνη και την αποανάπτυξη, τις συνευφρόσυνες πρακτικές αλληλεγγύης σε µια εποχή παγκόσµιας κατάρρευσης, τις εµπλοκές υπάρξεων και τις µίξεις συνθηκών.
«το συλλογικό γουργουρητό» συµπανηγυρίζει το αδιάκοπο γουργουρητό «µιας σουρεαλιστικής νοοτροπίας» επ’ ευκαιρία της 100ής επετείου από τη δηµοσίευση του πρώτου Μανιφέστου του Υπερρεαλισµού (1924) και την πρόσκλησή του για µη κοµφορµιστική συµµόρφωση.
Τον τελευταίο καιρό, ο θόρυβος βάθους της ύπαρξης είναι µάλλον βρυχηθµός παρά γουργουρητό, είναι ο επιθανάτιος ρόγχος του πολέµου, ο συριγµός της αγωνίας, ο αχός της φυγής, ο πάταγος του φόβου, το ουρλιαχτό του πόνου, ο σάλαγος των µέσων κοινωνικής δικτύωσης, η κραυγή του αυταρχισµού, ο πνιχτός ήχος της οργισµένης συµµόρφωσης.
Τα καλλιτεχνά και τα έργα που συµµετέχουν στην έκθεση απαντούν στη σχετικά αισιόδοξη επιστηµονική ανακάλυψη µε το χαριτωµένο παρανόµι, προτείνοντας τρόπους να την υπερβούµε και να εξοικειωθούµε βαθιά µε το αδύνατο. Ανιχνεύουν τους χορούς των µελισσών προτού εξαφανιστούν· ακολουθούν τις λάµψεις των πυγολαµπίδων· συντονίζονται µε τη µη λεκτική επικοινωνία των βατράχων, κατσικιών, κουκουβαγιών, λυκανθρώπων, των φυτών, των βράχων, των υδάτινων κυµατισµών, της φωτιάς που κροταλίζει, των άδειων χώρων, των επαναστατικών ανταλλαγών· εντοπίζουν τη συχνότητα του γουργουρητού της γάτας και της βοής της κυριαρχίας· βουτούν στο στόµα του αλόγου και στην αβυσσαλέα αιώρηση του καλαµαριού· ενεργοποιούν το µουρµουρητό των νεκρών· αφουγκράζονται το σφύριγµα του ανέµου και τη σφυριχτή επικοινωνία αποµακρυσµένων κοινοτήτων που είναι αναπόσπαστα εµπλεγµένες µε τη γη τους· αποκαλύπτουν τον σαρωτικό ρυθµό του εξτρακτιβισµού, τους κραδασµούς της βίας, τον ψίθυρο του αρνητικού χώρου· περιφέρονται σε ερείπια, λίµνες και αστικά δάση· βυθίζονται στο κούφιο βουητό της τεχνητής νοηµοσύνης και στον ιστό της µυθοποιίας· πειραµατίζονται µε την πολυπλοκότητα και τη γοητεία της γνώσης µέσω της δέσµευσης· παίζουν µε την παραλογοφανή ιδέα ότι «ολόκληρο το σύµπαν είναι µογγολικοί λαρυγγισµοί» (Adam Frank), και ενδίδουν σε δυνατότητες συλλογικότητας που είναι απείθαρχες, ακατάστατες και ριζοσπαστικές στη συνολική τους διάθεση και καθηµερινή δράση. Για να µαγευτείς από το τραγούδι του κοτσυφιού «µε όλο τον ενθουσιασµό του κορµιού του… και την αποφασιστικότητα να ποικίλλει κάθε ακολουθία από νότες», πρέπει να αφήσεις κατά µέρος τον στόχο της εξήγησης του κόσµου και να καταπιαστείς µε τον πολλαπλασιασµό των τρόπων ερµηνείας του· πρόκειται πάνω απ’ όλα για έναν σφετερισµό του ανταγωνιστικού αποκλεισµού και αναστοχασµό πάνω στη διαφορά ανάµεσα σε µια τραγουδισµένη και µια συλλογική επικράτεια (Vinciane Despret). Για να αποκαλυφθεί το αβυσσαλέο µυστήριο του άλλου είναι απαραίτητη η αµοιβαία απορρόφηση (έλξη), όπως σε έναν διάλογο µεταξύ φίλων, καθώς µας υπενθυµίζει η ιστορία που αφηγούνται οι Vampyroteuthis Infernalis· «για έναν φίλο, ο φίλος του δεν είναι πρόβληµα: είναι µυστήριος» (Vilém Flusser).
Η έκθεση και οι εκδηλώσεις του «συλλογικού γουργουρητού» χαρακτηρίζονται από την περιπλανώµενη αναζήτηση των καλλιτεχνών, και φιλοδοξούν να γίνουν αντιληπτές ως σώµατα εν κινήσει, που περιελίσσονται το ένα γύρω από το άλλο και συγκρούονται µε βουητό· ως χειρονοµίες που «εικάζουν τον κόσµο και αδράχνουν το τυχαίο» (Saidiya Hartman)· ως πείραµα στο επαναστατικό δυναµικό του σαστίσµατος και του ελεύθερου συνειρµού προς µια µετακαπιταλιστική ζωή αµοιβαίας βοήθειας.
«το συλλογικό γουργουρητό» δεν είναι το αποτέλεσµα µιας καλλιτεχνικής έρευνας, µιας επιµελητικής διαδικασίας, ενός διεπιστηµονικού έργου, αλλά ένα ερώτηµα περί ανοιχτών µορφών αισθητικής κοινωνικότητας.
Δεν επικεντρώνεται στη ζωότητα, την προσωπότητα, την αγριότητα, το διαειδικό, το χωροχρονικό συνεχές, την πολιτική της βιώσιµης συνύπαρξης. Συµµετέχει µάλλον σε «έναν αυτοσχεδιασµό πάνω στους όρους της κοινωνικής ύπαρξης» και στο πώς αυτή η κοινωνικότητα µπορεί να διασταλεί, να κβαντικοποιηθεί.
Με άλλα λόγια, αν κάθε γουργουρητό, κάθε µουρµουρητό, κάθε τραγούδι είναι στην πραγµατικότητα το ίδιο τραγούδι, τότε η ατελείωτη ποικιλία των τρόπων να τραγουδηθεί το τραγούδι είναι ζήτηµα ζωής και ελευθερίας.
«το συλλογικό γουργουρητό» επιµελείται η Νάντια Αργυροπούλου και µοιράζονται τα ακόλουθα καλλιτεχνά και καλλιτεχνικές οντότητες:
Χρήστος Αδριανόπουλος, Αθανάσιος Αργιανάς, Μπαµπάκ Αχτεσαµιπούρ, Εύα Βρετζάκη, Θεόδωρος Γιαννάκης, Τάκης Γιαννούσας (1923-2010), Κυριακή Γονή, Ανδρέας Εµπειρίκος (1901-1975), Γιώργος Ευθυµίου, Πέτρος Μώρης, Ντόρα Οικονόµου, Όλγα Π., Βασίλης Πάτµιος Καρούκ, Τζάνις Ραφαηλίδου, Δαυίδ Σαµπεθάι, Γιάννης Σκουρλέτης, Χρύσανθος Σωτηρόπουλος, Ήρα Τριανταφυλλίδη (1896-1991), Μάκης Φάρος x Pier Paolo Pasolini (1922-1975), ANOSIA x Τάσος Βρεττός, Paul Chan, Pauline Curnier Jardin, Latent Community (Σωτήρης Τσίγκανος, Ιώνιαν Μπισάι), Vampyroteuthis Infernalis, Phillip Warnell
Οι συµµετοχές στις εκδηλώσεις και το δηµόσιο πρόγραµµα θα ανακοινωθούν σύντοµα.
Οµάδα συνεργατών:
- Βοηθός επιµελήτριας: Έβελυν Ζέµπου
- Οπτική ταυτότητα και έντυπα: Αδριανός Ευθυµιάδης
- Οπτικοακουστικός σχεδιασµός και εγκατάσταση: Μάκης Φάρος, Αντώνης Γκατζουγιάννης
- Συνεισφέρουσα αρχιτέκτων: Σοφία Τεκτονίδου
- Φωτισµοί: Νίκος Βλασόπουλος
- Επιµέλεια & µετάφραση κειµένων: Φωτεινή Πίπη
- Μεταφορά και εγκατάσταση έργων: Move Art
- Ασφάλεια έργων: Karavias Underwriting Agency S.A.
- Παραγωγή: Σαπρόφυτα
- Οργάνωση: Δήµος Χαλανδρίου
- Χορηγός: ΦΛΥΑ Δηµοτική Ανώνυµη Εταιρεία Εκµετάλλευσης Ακινήτων Δήµου Χαλανδρίου
- Χορηγός: Karavias Underwriting Agency S.A.
Κεντρική φωτογραφία θέματος: ANOSIA x Τάσος Βρεττός, #2, 2024. Ψηφιακή εκτύπωση σε αρχειακό φωτογραφικό χαρτί, μεταβλητές διαστάσεις.