Η Αναγέννηση παρά τις πολλές στρεβλώσεις της στην αποδοχή καινοτόμων απόψεων και ιδεών παραμένει σε σχέση με τον Μεσαίωνα η εποχή που πλησιάζει την κλασσική Αρχαιότητα ως προς την ανάδειξη σημαντικών και επιφανών προσώπων. Ένα από αυτά τα πρόσωπα είναι ο εμβληματικός φιλόσοφος Μπαρούχ Σπινόζα, που παρά το γεγονός πως έφυγε μικρός σε ηλικία λόγω αρρώστιας, κατάφερε με τις πρωτοπόρες απόψεις του να προκαλέσει την μήνι των σύγχρονών του ως προς τις θεολογικές του πεποιθήσεις. Ο Σπινόζα, ελεύθερο και ανεξάρτητο πνεύμα, μπόρεσε στα χρόνια που έζησε να αναπτύξει πλούσιο συγγραφικό έργο που παραμένει ακόμα και σήμερα επίκαιρο και ζωντανό καθώς από τον θάνατό του και ύστερα επηρέασε πλήθος ομοϊδεατών του όπως ο μέγας και τρανός Νίτσε.
Ένα αστέρι της διανόησης γεννιέται
Ο Φρεντερίκ Λενουάρ, μελετητής του Σπινόζα, με αυτό το διδακτικό βιβλίο μας μυεί με εξαιρετική δεξιότητα και όσο το δυνατόν απλότητα στους συλλογισμούς του περίφημου φιλοσόφου προσφέροντάς μας τη δυνατότητα να πατήσουμε σε αυτά που γράφει ο ίδιος για τον Σπινόζα. Έτσι, ίσως να μπορέσουμε ενδεχομένως να εμβαθύνουμε ακόμα περισσότερο ύστερα από την ανάγνωση αυτού του οδηγού πρώτης επαφής. Γιατί ένα καλό βιβλίο είναι πάντα αυτό που μας οδηγεί στο επόμενο και θαρρώ πως αυτό το καταφέρνει αναμφίβολα ο Λενουάρ. Χρησιμοποιεί άλλωστε μία γλώσσα όσο γίνεται πιο εκλαϊκευμένη δίχως να αποδυναμώνει το πνεύμα του Σπινόζα. Ίσα ίσα με τα δικά του λόγια και επιπροσθέτως με τις συνεχείς παραπομπές στα λόγια του ίδιου του φιλοσόφου έχουμε την εξαιρετική ευκαιρία να γίνουμε κοινωνοί των ιδεών του.
Ο ίδιος ο Λενουάρ ήδη στην εισαγωγή του αναφέρει χαρακτηριστικά: “Γνώρισα τον Σπινόζα αρκετά όψιμα, αλλά υπήρξε μια από τις πλέον καθοριστικές συναντήσεις της ζωής μου. Κατάλαβα έκτοτε γιατί ο Βερμέερ ήταν αναμφισβήτητα ο ζωγράφος που με άγγιζε πιο πολύ από όλους: η αρμονία που αποκαλύπτει το φως στους πίνακές του, όπως και η σκέψη του φιλοσόφου, ασκεί επάνω μου βαθιά καταπραϋντική επίδραση“.
Αυτό που υποστηρίζει ο Λενουάρ είναι πως ο Σπινόζα και ο Βερμέερ διαπνέονται αμφότεροι από το ίδιο πνεύμα, το οποίο ο ένας καταθέτει με λόγια και ο άλλος με φως και χρώμα. Έζησαν και οι δύο την ίδια ακριβώς εποχή αλλά δεν γνωρίστηκαν ποτέ, και όμως τα μεγάλα πνεύματα συναντώνται όπως συνηθίζεται να λέγεται.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Η σκέψη του Σπινόζα είναι προχωρημένη και αρκετά επαναστατική για τον καιρό του κάτι που τον οδηγεί να αναγνωριστεί ως αιρετικός και να αποκλειστεί τόσο από την κοινότητα των Εβραίων όσο και από την ίδια του την οικογένεια, η οποία αισθανόταν πως η επαφή μαζί του μόλυνε τις συνειδήσεις τους. Οι απόψεις του ήταν όμως απόλυτα συμβατές με την προσωπική του φιλοσοφία την οποία ποτέ δεν αρνήθηκε για να γίνει αρεστός και κατάφερε παρά τις συνεχόμενες απειλές και αντιδράσεις εις βάρος του να την διατηρήσει ως κόρη οφθαλμού και να αφοσιωθεί απομονωμένος ψυχή τε και σώματι στο πολύτιμο έργο του, στην ερμηνεία του Θεού όπως εκείνος καταλάβαινε και επιθυμούσε να μοιραστεί.
Η Ηθική, το μεγαλεπήβολο πόνημά του ως οδηγός ζωής
“Ο Σπινόζα φιλοδοξεί να αποδείξει, κατά κάποιο τρόπο σχεδόν αντικειμενικό, τη βαθιά ευφυΐα και τη βαθιά αρμονία που ενώνουν όλο το πραγματικό. Εκκινώντας από τον Θεό, τον οποίο ορίζει ως μοναδική υπόσταση αυτού που είναι [στον εαυτό του], εννοεί να αποδείξει ότι τα πάντα έχουν μια αιτία – από την κοσμική τάξη ως την αταξία των παθών μας – και ότι τα πάντα εξηγούνται από τους καθολικούς νόμους της Φύσης“. Ο Σπινόζα εμμένει διαρκώς στην ανθρώπινη επιθυμία και βούληση ως το στοιχείο εκείνο που θα προσφέρει χαρά στον άνθρωπο, είναι από εκείνους τους φιλοσόφους και πνευματικούς ανθρώπους που πιστεύουν σθεναρά στην ευδαιμονία και όχι στην απαισιοδοξία. Αυτό εξάλλου επισημαίνει και στην Ηθική που αποτελεί το μεγαλειώδες έργο του, ένα έργο με θετικό πρόσημο που αναδεικνύει τον άνθρωπο ως ον που μπορεί να καθορίζει τις πράξεις του και όχι να κινείται από έναν νόμο της επιτήρησης ή της τιμωρίας.
Άρα, αυτό που ο Σπινόζα μας ενθαρρύνει να πράξουμε δεν είναι να πράττουμε ακολουθώντας πρέπει και επιταγές του θεϊκού νόμου που μας υπαγορεύεται άνωθεν και μας επιβάλλεται αλλά με βάση τη λογική και την συνετή επιθυμία να οδηγούμαστε σε συμπεράσματα που θα μας κάνουν καλύτερους. Μας ενθαρρύνει να γνωρίσουμε καλύτερα τον εαυτό μας και να τον κατανοήσουμε έτσι ώστε να μπορέσουμε να πράξουμε τα δέοντα. Ο ίδιος αντιμετώπισε το μένος της Εκκλησίας και των εκπροσώπων της για τον λόγο πως πίστευε σε μία ανώτερη δύναμη, η οποία μπορεί να ονομαστεί τοιουτοτρόπως και δεν είναι καθόλου τυχαίο κατά τον Λενουάρ πως βρίσκεται πολύ κοντά με τις απόψεις της ινδικής φιλοσοφίας σε μία εποχή φυσικά που ο ίδιος δεν είχε καμία επαφή με εκείνο το μέρος του κόσμου. Και θαρρεί κανείς πως οι σκέψεις ως αόριστα μαγνητικά πεδία κυκλοφορούν και βρίσκουν κοινούς αποδέκτες σε κάθε σημείο του πλανήτη.
Ο Σπινόζα λοιπόν δημιουργεί τον δικό του προσωπικό Θεό, φιλοσοφεί τον Θεό και δεν καταπίνει τις θεολογικές εντολές όπως τις αφουγκράζονται οι “πιστοί” ιερείς που αποπροσανατολίζουν τον κόσμο. Ο ίδιος λοιπόν σκέφτεται τον Θεό ως άπειρο ον, δεν πιστεύει στην ύπαρξη ενός Θεού δημιουργού, προσωποποιημένου και ουρανόσταλτου, όπως τον περιγράφει η Βίβλος. Και εδώ έρχεται η επιστήμη να συναντήσει την φιλοσοφία μέσω του Αϊνστάιν, ο οποίος πολλά χρόνια αργότερα θα δηλώσει χαρακτηριστικά: “Πιστεύω στον Θεό του Σπινόζα, ο οποίος αποκαλύπτεται στην αρμονία όλων των υπαρκτών πραγμάτων, αλλά όχι σε έναν Θεό ο οποίος ασχολείται με το πεπρωμένο και τις πράξεις των ανθρώπων“.
Αποσπάσματα
“Χαρά είναι ένα πάθος με το οποίο το πνεύμα μεταβαίνει σε μεγαλύτερη τελειότητα”
“Οι αποδείξεις είναι τα μάτια του πνεύματος”
“Είμαι πραγματικά έκθαμβος, πραγματικά ενθουσιασμένος! Έχω έναν πρόδρομο, και τι πρόδρομο! Δεν το ήξερα καλά τον Σπινόζα” -Εμμάνουελ Καντ