Τι ρόλο έχει η μνήμη στις ζωές των ανθρώπων, πώς τις καθοδηγεί και πώς διαμορφώνει το παρόν μας με βάση το παρελθόν μας; Ο Ναμπόκοφ στο δικό του βιβλίο Μίλησε μνήμη, πηγαίνει πίσω τον χρόνο στο μυαλό του και ανατρέχει σε γεγονότα και συμβάντα εστιάζοντας ακριβώς σε αυτή την τόσο περιπετειώδη πορεία της μνήμης του, μιας μνήμης που άλλοτε λειτουργεί θεραπευτικά και καταπραϋντικά και άλλοτε ξύνει πληγές που νομίζαμε πως έχουν κλείσει μα τελικά είναι εκεί και μας περιμένουν. Η εργασία με τη μνήμη είναι στο επίκεντρο της ιστορίας του Πατρίκ Μοντιανό (Patrick Modiano) και ο τρόπος αφήγησής του έρχεται να μας γεμίσει για μια ακόμα φορά με χαρά και ενθουσιασμό, με αυτό το αφηγηματικό ύφος που θυμίζει κάτι από τους Γάλλους κλασικούς του 19ου αιώνα. Και αυτό γιατί ο ίδιος με την γραφή του είναι ένα καλοκαίρι και μία όαση αισιοδοξίας μέσα στην συνεχόμενη απαξίωση ανθρώπων και ξεθώριασμα αξιών, ακτινογραφεί τον άνθρωπο και τον καταλαβαίνει πριν μας τον παρουσιάσει.
Στα μονοπάτια της μνήμης η διαδρομή έχει δοκιμασίες και απροσδόκητες συναντήσεις
Με ήρωα τον Ζαν Μποσμάν, ο Μοντιανό ξεδιπλώνει το ευρύ φάσμα των αναμνήσεων του πρωταγωνιστή του για να ριχτεί στην ανάδυση μικρών και άγνωστων στιγμών που τώρα όμως για κάποιο λόγο επανέρχονται και αφενός του δίνουν ζωή ενώ αφετέρου τον αναστατώνουν. Είναι το σημείο εκείνο, το μεταίχμιο όπου η μνήμη ερχόμενη με κατακλυσμιαία πολλές φορές ταχύτητα δίχως να την ελέγχουμε προκαλεί ρήγματα και δημιουργεί αμφιβολίες για το αν τελικά αυτό που θυμόμαστε είναι μέρος ενός παρελθόντος ή κατασκεύασμα των στοών του μυαλού, του άστατου νου μας. Ο Μοντιανό παίζει πολύ με αυτή την έννοια της αμφιβολίας και μοιάζει ο πρωταγωνιστής του να ζει αυτό που έζησε ο στρατιώτης Σάλιντζερ πριν ακόμα γράψει το περίφημο μυθιστόρημα Ο φύλακας στη σίκαλη, ένα βιβλίο που γεννήθηκε μέσα από ένα μεταπολεμικό μετατραυματικό άγχος που υπέστη.
Δεν είναι υπερβολή το γεγονός πως ο Νομπελίστας Πατρίκ Μοντιανό έχει αποκαλεστεί ως ο Προυστ της εποχής μας. Μέσα από τα βιβλία του, έχουμε την τύχη να νοσταλγήσουμε, να αγαπήσουμε, να απολέσουμε, να μαγευτούμε, να προβληματιστούμε, να φιλοσοφήσουμε τη ζωή και τα πεπραγμένα, όπως πράττει και ο Μποσμάν μέσα από αυτό το ταξίδι στο παρελθόν και μέσα από αυτή την επιχείρηση επαναφοράς του, του παρελθόντος, στο παρόν. Μοιάζει με το παιδάκι που έχει κρύψει τα παιχνίδια του από την παιδική ηλικία και τα βρίσκει ξαφνικά μπροστά του, αναμφίβολα οι μνήμες έρχονται να πλημμυρίσουν το μυαλό του με εικόνες, πολλές φορές έντονες. Κάτι ανάλογο ζει και ο Μποσμάν περιδιαβαίνοντας σημεία του χωριού, αντικρύζοντας τοπόσημα που είχε δει και ως παιδί. «Καταγόμαστε από τα παιδικά μας χρόνια όπως καταγόμαστε από μια χώρα» αναφερόμενος σε ένα απόφθεγμα του Αντουάν Σεντ-Εξυπερύ.
Ο ίδιος, περιπλανητής των σκέψεών του σαν ένας άλλος Απολιναίρ, χαρίζει με τις εικόνες του έναν κινηματογραφικό κόσμο που μας θυμίζει την όμορφη ή και αδύναμη πλευρά του ανθρώπου. Συγκινητικός, ευαίσθητος, μειλίχιος με την διάφανη πανοπλία και το αθόρυβο του χαρακτήρα του καταγράφει όσα πολλές φορές εμείς οι ίδιοι αδυνατούμε να ξεστομίσουμε, να εκφράσουμε φοβούμενοι να τα ακούσουμε με τα ίδια μας τα αυτιά, τρέμοντας μήπως τελικά πληγωθούμε από τις ίδιες μας τις αναμνήσεις. «Φτάνοντας στην Πορτ-ντ’ – Οτέιγι, τον οδήγησε σ’ ένα δρόμο που του ήταν άγνωστος, παρόλο που την είχε γυρίσει πολλές φορές τη γειτονιά. Βάδιζαν στο αριστερό πεζοδρόμιο, απ’ όπου μάντευες, πίσω απ’ τα κτίρια, μια μεγάλη έκταση πρασίνου που πρέπει να ‘ταν κάποιο πάρκο ή η αρχή του Δάσους της Βουλόνης ͘ ή, πολύ απλά, ένα λιβάδι».
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Ο Πατρίκ Μοντιανό αντιστέκεται σθεναρά στο τώρα, μένει πιστός στις περιγραφές του και μέσα από την ρομαντική του περιπλάνησή σε δρόμους και μονοπάτια μίας άλλης εποχής, μας θυμίζει την ζωή που θέλουμε να ξαναβρούμε μέσα μας, αυτήν που δεν χάθηκε αλλά ενυπάρχει σιωπηλή σε κάποια γωνιά και περιμένει να την συναντήσουμε. Αυτήν που, στο βιβλίο αυτό, με βλέμμα στο μέλλον αλλά με προσήλωση και σεβασμό στο παρελθόν και στα πεπραγμένα των μεγάλων της λογοτεχνίας, ο συγγραφέας-λογοτέχνης διατηρεί αλώβητη από την φθορά και την σκουριά. Συγκινητικός, ευαίσθητος, μειλίχιος με την διάφανη πανοπλία και το αθόρυβο του χαρακτήρα του καταγράφει την μποέμικη εποχή μιας άλλης εποχής σε ένα Παρίσι όπου πάντα αποπνέει αέρας ομορφιάς και έρωτα.
Ο Μοντιανό κρατάει τον αναγνώστη σε αγωνία παρά το γεγονός πως δεν επιστρατεύει ψεύτικες ή πρόχειρες αφηγηματικές πλατφόρμες που θα τον κατέτασσαν σε έναν επιφανειακό καταθέτη εντυπώσεων. Μπαίνει βαθιά στους ρόλους που διανέμει και με ψυχαναλυτική ματιά αλλά και με πίστη στην ανθρώπινη περιγραφή της αδυναμίας, της πίστης ή της απιστίας, της συναρμολόγησης των συναισθημάτων, ξεδιπλώνει ένα χαλί εικόνων σε ένα Παρίσι που γίνεται ξανά ιμπρεσιονιστικό και μπελεποκικό. Παράλληλα, ξεπηδούν από την ιστορία του γνήσιες περιπετειώδεις εξάρσεις σε ένα σκάκι όπου κάθε πιόνι μετακινείται χωρίς ο ίδιος να έχει παρέμβει, ένα συνεχές πισωγύρισμα σε σκηνές που ήδη έχουν παιχτεί. Η βάση της επιτυχίας έγκειται στην πίστη, την θρησκευτική προσήλωση και την αφοσίωση στα διδάγματα των δασκάλων της γαλλικής λογοτεχνίας, αυτή την μπαλζακική “φλυαρία” και την φλωμπερική “ασάφεια” που όμοιές του δεν υπάρχουν και δεν θα ξαναυπάρξουν στην ευρηματική μορφή που τις γνωρίσαμε. Γίνεται κοινωνός και μέτοχος μοναδικών στιγμών, ελευθερώνει την πένα του χωρίς να γίνεται βαρετός και κουραστικός για να ντύσει με το πέπλο της αμφισβήτησης όλα αυτά που συμβαίνουν σε μία πόλη φουντωμένη από το στοιχείο της ανεμελιάς, της χαράς και της λύπης.
Αποσπάσματα από το βιβλίο “Chevreuse”:
«Το καλοκαίρι είχε σβήσει όλους τους προηγούμενους μήνες, σαν φωτογραφία εκτεθειμένη στον ήλιο που σιγά σιγά ξεθωριάζει»
«Το παν είναι να μη γλιστρήσεις απ’ την κορυφογραμμή και να ξέρεις μέχρι ποιου σημείου μπορείς να ονειρεύεσαι τη ζωή σου»
Διαβάστε επίσης:
Πατρίκ Μοντιανό – Chevreuse: Ένα μυθιστόρημα μύησης από τον νομπελίστα συγγραφέα