Το εμβληματικό έργο της ελληνικής μουσικής δημιουργίας, Tο Χαμόγελο της Τζοκόντας του σπουδαίου Μάνου Χατζιδάκι γίνεται μπαλέτο σε χορογραφία της Αγγελικής Στελλάτου και παρουσιάζεται μαζί με ένα από το λιγότερο γνωστά έργα του ίδιου συνθέτη, τον Μαρσύα, από το Μπαλέτο της Εθνικής Λυρικής Σκηνής σε πρώτη πανελλήνια παρουσίαση.
“Τα δέκα αυτά τραγούδια γράφτηκαν μ’ ένα συγκερασμό απελπισίας και αναμνήσεων. Το θέμα είναι η γυναίκα έρημη μες τη μεγάλη πόλη. Το κάθε τραγούδι είναι κι ένας μονόλογος της, κι όλα μαζί συνθέτουν την ιστορία της. Μια ιστορία σύγχρονη και παλιά μαζί”. Με αυτά τα λόγια έκλεινε ο Μάνος Χατζιδάκις το σημείωμα του στην πρώτη έκδοση του θρυλικού πλέον Χαμόγελου της Τζοκόντας. Το συγκλονιστικό έργο, που έχει πουλήσει πάνω από 3 εκατομμύρια αντίτυπα παγκοσμίως, ηχογραφήθηκε το 1965 στη Νέα Υόρκη σε παραγωγή του θρύλου Κουίνσι Τζόουνς. Ακριβώς μισό αιώνα αργότερα, στις αρχές του 2015 η Εθνική Λυρική Σκηνή αναθέτει στην κορυφαία χορογράφο και χορεύτρια Αγγελική Στελλάτου να το χορογραφήσει για το Μπαλέτο της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, σε μια ενιαία παράσταση με τον λιγότερο γνωστό Μαρσύα του Μάνου Χατζιδάκι.
Η Αγγελική Στελλάτου, εξέχουσα προσωπικότητα του ελληνικού χορού, συνεργάζεται για πρώτη φορά με το Μπαλέτο της Εθνικής Λυρικής Σκηνής αναλαμβάνοντας να εμφυσήσει κίνηση στα δύο σπουδαία έργα του Μάνου Χατζιδάκι: “Το Χαμόγελο δεν είναι μόνο ένα σημαντικό μουσικό έργο που μεταφέρει τόσο απλά και εύθραυστα τεράστιο συγκινησιακό φορτίο. Είναι ένα κομμάτι μας, μια μουσική που μας έχει σημαδέψει, συντροφεύσει, τόσο που μπορούμε να αναφερόμαστε σε αυτό ως η Τζοκόντα, ή το Χαμόγελο. Ο Μαρσύας, από την άλλη, είναι ένα χορόδραμα, καρπός της συνεργασίας του Μάνου Χατζιδάκι με τη Ραλλού Μάνου, όχι γνωστό αλλά που μαζί με τον Καραγκιόζη θεωρούνται εμβληματικά έργα της χορογράφου”, σημειώνει.
Την γνωρίσαμε ως συνιδρύτρια και πρωταγωνίστρια της Ομάδας Εδάφους, που μαζί με τον Δημήτρη Παπαϊωάννου δημιούργησαν το 1987. Πολυβραβευμένη χορεύτρια και εμβληματικό πρόσωπο της άνοιξης του χοροθεάτρου στην Ελλάδα την δεκαετία του ’90, σημάδεψε με την ερμηνεία της παραστάσεις όπως η Μήδεια, Ενός Λεπτού σιγή, Ανθρώπινη δίψα, Δράκουλας κ.α. – όλες σε χορογραφία του Δημήτρη Παπαϊωάννου. Το 2004 ήταν η επικεφαλής χορογράφος των Τελετών Έναρξης και Λήξης των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας, ενώ έχει σκηνοθετήσει και χορογραφήσει πολλές παραστάσεις στο Εθνικό Θέατρο, Θέατρο του Νέου Κόσμου, Μέγαρο Μουσικής, Θέατρο Εμπρός κ.α. και έχει συνεργαστεί με ομάδες χορού όπως Sine Qua Non, Ανάλια, amorphy.org, Χορικά της Ζουζούς Νικολούδη κ.ά.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Στο Χαμόγελο της Τζοκόντας, η Στελλάτου επιχειρεί ένα διάλογο μεταξύ του σύγχρονου χορού και του μπαλέτου με συνοδοιπόρους εξαιρετικούς Χορευτές του Μπαλέτου της ΕΛΣ και με απόλυτο οδηγό τη μαγική μουσική του Μάνου Χατζιδάκι. Στον ρόλο της Τζοκόντας η διακεκριμένη Α’ Χορεύτρια του Μπαλέτου της ΕΛΣ Μαρία Κουσουνή. Τα σκηνικά υπογράφει η Εύα Μανιδάκη, τα κοστούμια ο Κέννυ Μακ Λέλλαν και τους φωτισμούς ο Αλέκος Γιάνναρος.
Με μια ματιά
Το Χαμόγελο της Τζοκόντας (έργο 22, 1964) ανθίσταται στην ταξινόμηση, συνδυάζοντας μοναδικά κάποια ειδολογικά και υφολογικά στοιχεία, ας πούμε τη σουΐτα, το σάουντρακ, τον κύκλο τραγουδιών, τα τραγούδια δίχως λόγια, το ποτ-πουρί επιτυχιών, όπως και τη βιβάλντια μελωδικότητα, την κινηματογραφική μεταρομαντική πλούσια-αρμονική συνοδεία, την ελληνική αναφορά (που δεν είναι ούτε λαϊκή ούτε λαϊκότροπη, αλλά «χατζιδακική», δηλαδή μια ελληνικότητα που είχε ήδη τότε τη σφραγίδα του Χατζιδάκι∙ για παράδειγμα, η παράκαμψη του ηχοχρώματος του μπουζουκιού με τη μεταφορική χρήση του μαντολίνου ή/και του τσέμπαλου, δηλαδή η αναίρεση του πρώτου στην αφαίρεση-έκφραση μεσογειακότητας των δεύτερων).
Το μπαλέτο Ο Μαρσύας είναι το έργο 4 στον επιλεκτικό κατάλογο αριθμημένων έργων του Χατζιδάκι και γράφτηκε το 1950. Την ίδια χρονιά παρουσιάστηκε στην Αίγινα από το Ελληνικό Χορόδραμα της Ραλλούς Μάνου, του οποίου ο Χατζιδάκις υπήρξε ιδρυτικό μέλος και καλλιτεχνικός διευθυντής. Τα σκηνικά ήταν του Γιάννη Τσαρούχη, ενώ στον ρόλο του Απόλλωνα συναντάμε την Αλέκα Κατσέλη. Γράφει ο ίδιος ο Χατζιδάκις για την υπόθεση: «Ο ΜΑΡΣΥΑΣ παίζει με τον αυλό που άφησε η Αθηνά και μαγεύει τους συντρόφους του. Παρασυρμένος απ΄ την δύναμη του, προκαλεί τον Απόλλωνα-Ήλιο και φωνάζει τις Νύμφες να χορέψουν μαζί του. Ο Απόλλων θυμωμένος φωνάζει την δική του ακολουθία, τις Μούσες, που έρχονται να κρίνουν τον αγώνα. Ο Απόλλων παίζει τόσο ωραία, που οι Νύμφες ανησυχούν για το αποτέλεσμα. Ο Μαρσύας απαντά μ΄ ένα ξέφρενο χορό. Τώρα οι Μούσες θ΄ αποφασίσουν. Ο Μαρσύας χάνει και σε λίγο ξεψυχά. Οι Νύμφες θρηνούν τον νεκρό Μαρσύα… Απ΄ τα δάκρυα τους θα γεννηθεί ένας ποταμός, μια βαθιά θάλασσα να τον περιέχει…»
[Από κείμενο του Πάνου Βλαγκόπουλου, Επίκουρου Καθηγητή του Τμήματος Μουσικών Σπουδών του Ιονίου Πανεπιστημίου, το οποίο περιλαμβάνεται στο έντυπο πρόγραμμα της παραγωγής]
Σημείωμα της χορογράφου Αγγελικής Στελλάτου
Μερικές φορές η ζωή μάς φέρνει δώρα που είναι ταυτόχρονα υπέροχα και τρομαχτικά. Ένα τέτοιο δώρο ήταν για εμένα η πρόταση να χορογραφήσω τα έργα του Μάνου Χατζιδάκι Το χαμόγελο της Τζοκόντας και Μαρσύας για το μπαλέτο της Εθνικής Λυρικής Σκηνής.
Το Χαμόγελο δεν είναι μόνο ένα σημαντικό μουσικό έργο που μεταφέρει τόσο απλά και εύθραυστα τεράστιο συγκινησιακό φορτίο. Είναι ένα κομμάτι μας, μια μουσική που μας έχει σημαδέψει, συντροφεύσει, τόσο που μπορούμε να αναφερόμαστε σε αυτό ως η Τζοκόντα, ή το Χαμόγελο.
Ο Μαρσύας, από την άλλη, είναι ένα χορόδραμα, καρπός της συνεργασίας του Μάνου Χατζιδάκι με τη Ραλλού Μάνου, όχι γνωστό, αλλά που μαζί με τον Καραγκιόζη θεωρούνται εμβληματικά έργα της χορογράφου.
Τέλος, το μπαλέτο είναι για μένα ένας χορευτικός κόσμος γοητευτικός αλλά και πολύ πολύ μακρινός. Και βρήκε η επιθυμία να μπω σε αυτή την περιπέτεια μία σχισμή, και ξεπήδησε, και μεγάλωσε, και έγινε πιο ισχυρή από το φόβο. Η σκέψη πως θα αντιμετωπίσω αυτά τα μεγαλειώδη έργα αντικαταστάθηκε από την ιδέα να συν-πορευτώ μαζί τους. Κι αφέθηκα να με οδηγήσουν. Τη στιγμή που γράφεται αυτό το σημείωμα βρίσκομαι στα μισά της διαδρομής και εύχομαι μέχρι την τελική συνάντηση μαζί σας να μην τα προδώσω.
Αυτό το ταξίδι δεν θα είχε αρχίσει ποτέ χωρίς τον Γιώργο Θεοφανόπουλο-Χατζιδάκι και δεν θα συνεχιζόταν εάν δεν βρίσκονταν στον δρόμο μου κάποιοι ακόμα υπέροχοι άνθρωποι. Και δεν θα ήταν κάθε μέρα τόσο γοητευτικό χωρίς τους αξιοθαύμαστους χορευτές της Λυρικής, που με την ενέργεια και την διαθεσιμότητα τους μου επιτρέπουν να αγγίξω αυτό που ονειρεύομαι.
Τους ευχαριστώ.
Μουσική διεύθυνση: Κωνσταντία Γουρζή
Χορογραφία: Αγγελική Στελλάτου
Σκηνικά: Eύα Μανιδάκη
Kοστούμια: Κέννυ Μακ Λέλλαν
Φωτισμοί: Αλέκος Γιάνναρος
Διανομή Το Χαμόγελο της Τζοκόντας
Τζοκόντα: Μαρία Κουσουνή
Γυναίκες: Βανέσα Κούρκουλου, Δήμητρα Λαούδη, Πόπη Σακελλαροπούλου, Ελεάνα Ανδρεούδη, Άννα Φράγκου, Ελένη Κλάδου, Κόμη Κλουκίνα, Μαργαρίτα Κώστογλου, Δέσποινα Μπισμπίκη, Ελευθερία Στάμου, Μυρτώ Σχοινοποκάκη, Αριάδνη Φιλιππάκη
Άνδρες: Bαγγέλης Μπίκος, Στέλιος Κατωπόδης, Μάικλ Ντούλαν, Νίκος Μοσχής, Γιάννης Μπενέτος, Έλτον Ντιμρότσι, Ιλίρ Σίπρι, Θανάσης Σολωμός, Δημήτρης Φέρρας
Διανομή Μαρσύας
Μαρσύας: Στράτος Παπανούσης, Βαγγέλης Μπίκος
Απόλλων: Αλεξάντερ Νέσκωβ, Μάικλ Ντούλαν
Αθηνά: Μαρία Κουσουνή, Σταυρούλα Καμπουράκη
Μούσες: Eλεάνα Ανδρεούδη, Άννα Φράγκου, Ελένη Κλάδου, Κόμη Κλουκίνα, Μαργαρίτα Κώστογλου, Βάλια Σπυρίδωνος, Ελευθερία Στάμου, Μυρτώ Σχοινοπλοκάκη, Αριάδνη Φιλιππάκη
Άνδρες: Νίκος Μοσχής, Γιάννης Μπενέτος, Έλτον Ντιμρότσι, Ιλίρ Σίπρι, Θανάσης Σολωμός, Δημήτρης Φέρρας
Δύο κιθάρες: Στέλλα Κυπραίου, Αριστείδης Χατζησταύρου / Μαντολίνο: Bιβή Γκέκα / Σαξόφωνο: Διονύσης Ρούσσος / Τσέμπαλο: θ.α. / Πιάνο: θ.α.
Με την Ορχήστρα, τους Α’ Χορευτές, τους Σολίστ, τους Κορυφαίους και το Corps de Ballet της ΕΛΣ
Φωτό: Βασίλης Μακρής