Τώνια Ράλλη: Γιατί (να) ανεβαίνουν λογοτεχνικά κείμενα στη σκηνή;

Το «Εσύ, η ζωώδης μηχανή» της Ελένης Σικελιανός είναι μια υβριδική, πειραματική βιογραφία της γιαγιάς τής συγγραφέως, της Ελένης Παπαμάρκου, που παντρεύτηκε πέντε φορές, έκανε τρία παιδιά, ήταν χορεύτρια μπουρλέσκ με το ψευδώνυμο «Μελένα, το κορίτσι λεοπάρδαλη» και, όπως γράφει η εγγονή της, «η πιο σκληροτράχηλη γυναίκα που έφαγε σίδερο και μάσησε ατσάλι επί προσώπου γης». Το ανακάλυψε η Νάντια Μαργαρίτη, με την οποία συνεργάζομαι σταθερά τα τελευταία χρόνια. Μου τηλεφώνησε και μου είπε: «Τελειώνω ένα βιβλίο (φορτισμένη λέξη) – και σκέφτομαι πως θα μπορούσε να γίνει κάτι μ’ αυτό… παραστασιακά, εννοώ. Θέλεις να το διαβάσεις κι εσύ και να μου πεις αν συμφωνείς – και, αν ναι, να το ανεβάσουμε;»

Το διάβασα μονορούφι μέσα σε δυο μέρες. Το παράξενο αυτό κείμενο, που συνδυάζει τη βιογραφία με τη μυθοπλασία και τη φιλοσοφία, την πεζογραφία με την ποίηση και το κολάζ, μου φάνηκε απίστευτα γνώριμο. Η Σικελιανός έχει μια ακαταμάχητη ευθύτητα και, ταυτόχρονα, το βάθος και την ανοιχτωσιά ενός ανθρώπου που αγωνιά για απαντήσεις και είναι έτοιμος να βγει στον κόσμο και να τις αναζητήσει.

Το αγάπησα γιατί με ξεμπρόστιασε, στις στιγμές που δίσταζα να κοιτάξω κατάματα το ανοίκειο. Το αγάπησα, επίσης, για τη «μουσική» του, την αλάνθαστη αίσθηση ρυθμού και τον τεράστιο πλούτο της γλώσσας της συγγραφέως, που μου εξάπτει την περιέργεια. Για αυτά που μου έμαθε για τους νεκρούς, για το θάνατο, για τους προγόνους. Για το γεγονός ότι η ηρωίδα είναι μια γυναίκα που τόλμησε και έζησε με τους δικούς της όρους στην Αμερική του ’50 – και για το γεγονός ότι αυτή η συναρπαστική ζωή ήταν, πάραυτα, γεμάτη αποτυχίες. Για το γεγονός ότι η ηρωίδα είναι θύτης και θύμα. Πάνω απ’ όλα, το αγάπησα γιατί η συγγραφέας, στην πραγματικότητα, δεν εγκαταλείπει ποτέ τη βασική αρχή του «cause and effect»: για να είναι μια αφήγηση ενδιαφέρουσα, το κάθε γεγονός συμβαίνει ως αποτέλεσμα του γεγονότος που προηγείται.

Η μεταφορά αυτού του βιβλίου στη σκηνή χρειάστηκε: έρευνα, αναγνώσεις, αυτοσχεδιασμό λόγου, αυτοσχεδιασμό κίνησης, αυτιά, κούρδισμα, μουσική, πολυφωνία, τύμπανα, κοστούμια, ένα τροχόσπιτο, μια τριπλέτα, ένα λιοντάρι, προσωπικότητες, χρυσές παγιέτες, σκόνη, μνήμες, γεωμετρίες… Χρειάστηκε τις Μαργαρίτα Αλεξιάδη, Νάντια Μαργαρίτη, Έλενα Μεγγρέλη, Κωνσταντίνα Σκανδάλη, Χρυσάνθη Φύτιζα και το Athena Wasborn που φαντάστηκαν και ενσάρκωσαν τις διαφορετικές πτυχές αυτής της ζωής στη σκηνή, διατηρώντας το ενδιαφέρον τους για νέες ανακαλύψεις μέχρι και την τελευταία παράσταση· τις Πηνελόπη Μωρούτ (σκηνογραφία – κίνηση) και Ιωάννα Μακαβέι (βοηθός σκηνοθέτη) που αγκάλιασαν το εγχείρημα με προσωπικό ενδιαφέρον, επιστρατεύοντας όλα τα όπλα τους προκειμένου να πάρει μορφή· και, τέλος, την Ελένη Σικελιανός δίπλα μας σε όλα τα βήματα.

Η παράσταση πρωτοπαρουσιάστηκε στο Rabbithole την περσινή σεζόν και ξανανεβαίνει φέτος το φθινόπωρο. Με αυτήν την αφορμή, δοκιμάζουμε έναν εναλλακτικό τρόπο αφήγησης: η σκέψη μας πάνω στην ιστορία δεν σταμάτησε ποτέ να προχωράει και το υλικό είναι αστείρευτο. Μια ευχή για το μέλλον είναι η «Ζωώδης μηχανή» μας να ταξιδέψει και εκτός συνόρων.

Το «Εσύ, η ζωώδης μηχανή» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη, σε μετάφραση Κατερίνας Σχινά.

Διαβάστε επίσης:

«Εσύ, η ζωώδης μηχανή», της Ελένης Σικελιανός ξανά στο Rabbithole