Το Ίδρυμα Β. & Μ. Θεοχαράκη μας προσκαλεί την Πέμπτη 16 Φεβρουαρίου 2017 στη συναυλία με τίτλο Transcending Romanticism –Υπερβατικός Ρομαντισμός, με την Αμαλία Κουντούρη στο φλάουτο και τη Μυρτώ Ακρίβου στο πιάνο.
Υπερβατικός Ρομαντισμός από γυναίκες συνθέτριες του 19ου-20ου αιώνα με κεντρικό άξονα τη Γαλλία. Μουσική χαριτωμένη, διαφανής, εύθραυστη και συνάμα ορμητική, παθιασμένη, εκρηκτική. Πέντε Γαλλίδες και μια Αμερικανίδα (με πηγή έμπνευσης τη Μεσαιωνική Γαλλία) στροβιλίζονται σε ένα παιχνίδι ελιγμών και υπαινιγμών.
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ
Α’ μέρος
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Clémence de Grandval (Γαλλία, 1828-1907)
Suite pour flûte et piano (1876)
Prélude. Moderato molto
Scherzo. Allegro non troppo
Menuet. Moderato
Romance. Andantino con moto
Final. Allegretto moderato
Mélanie Bonis (Γαλλία, 1858-1937)
Sonate pour flûte et piano en do dièse mineur op. 64 (1904)
Andantino con moto
Scherzo-Vivace
Adagio
Finale-Moderato
Β’ μέρος
Cécile Chaminade (Γαλλία, 1857-1944)
Sérénade aux étoiles op. 142 (1911)
Germaine Tailleferre (Γαλλία, 1892-1983)
Forlane (1972)
Lili Boulanger (Γαλλία, 1893-1918)
D’ un matin de printemps (1917-18)
Katherine Hoover (Η.Π.Α., 1937- )
Medieval Suite op. 18 (1981)
Virelai
The Black Knight
The Drunken Friar
On the Betrothal of Princess Isabelle of France, Aged Six Years
Demon’s Dance
Σημειώσεις για το πρόγραμμα
Ξεκινήσαμε από ένα αναπάντητο ερώτημα: αν υπάρχει κάτι, μια φευγαλέα ιδιότητα, που να μας κανει να αναγνωρίζουμε ότι μία μουσική σύνθεση είναι έργο γυναίκας.
Επιλέξαμε μία Ευρωπαϊκή χώρα, τη Γαλλία, πατρίδα του Διαφωτισμού, με παράδοση στις επαναστατικές ιδέες. Εκεί, στα τέλη του 19ου αιώνα, οι Taffanel & Gaubert ίδρυσαν τη Γαλλική σχολή του φλάουτου, που επηρέασε και καθόρισε τον τρόπο εκτέλεσης και σύνθεσης της μουσικής για φλάουτο.
Χρονικά κινηθήκαμε από τα τέλη του 19ου αιώνα προς τον 20ο. Είναι μια περίοδος, όπου οι συνθέτες πειραματίζονται με διάφορες φορμες και ιδιώματα. Με την πάροδο του χρόνου οι πειραματισμοί γίνονται όλο και πιο ακραίοι κι έτσι ξεκινάμε τη συναυλία με μια ανέμελη Σουίτα και στο τέλος, καθώς οι μελωδικές γραμμές αποδομούνται, καταλήγουμε σε ένα είδος Δαιμονικής Ταραντέλλας.
Clémence de Grandval – Η Κόμισσα – (Γαλλία, 1828-1907) Suite pour flûte et piano (1876)
Η Marie Félicie Clémence de Reiset ήταν από ευκατάστατη οικογένεια, κόρη στρατιωτικού. Σπούδασε πιάνο και σύνθεση με τον Frédéric Chopin και τον Camille Saint-Saëns. Επειδή η οικογένεια της ήταν πλούσια, μπορούσε να εργαστεί ως συνθέτρια χωρίς να την ενδιαφέρουν οι χρηματικές απολαβές. Παντρεύτηκε τον κόμη De Grandval, έκανε 2 κόρες και συνέχισε να συνθέτει και μετά το γάμο της, αλλά λόγω της κοινωνικής της θέσης, εξέδιδε τα έργα της με ψευδώνυμο. Ήταν ενεργό μέλος της νέας Γαλλικής Σχολής La Société Nationale de Musique και στη δεκαετία του 1870 τα έργα της παίζονταν συνέχεια.
Η Σουίτα είναι ένα τυπικό έργο του Γαλλικού Ρομαντισμού. Οι επιρροές από τη μουσική για πιάνο του Chopin είναι έντονες, ιδιαίτερα στη λυρικη εισαγωγή του πιάνου στο Prélude και στο εντυπωσιακό Final.
Mélanie Bonis – Η Καταπιεσμένη – (Γαλλία, 1858-1937) Sonate pour flûte et piano op. 64 (1904)
Η Mélanie Bonis ήταν από μικροαστική οικογένεια με αυστηρές θρησκευτικές αρχές. Αυτοδίδακτη στο πιάνο μέχρι τα 12 της, ώσπου ένας οικογενειακός φίλος έπεισε τους γονείς της να την αφήσουν να σπουδάσει μουσική. Στο Conservatoire de Paris παρακολουθεί μαθήματα με τον César Franck και διαπρέπει. Εκεί γνωρίζει τον έρωτα της ζωής της, τον τραγουδιστή Amédée Landely Hettich. Οι γονείς της, όμως, που δεν εγκρίνουν αυτήν τη σχέση, την αναγκάζουν να διακόψει της σπουδές της και την παντρεύουν με έναν βιομήχανο, 25 χρόνια μεγάλύτερό της, χήρο με 5 παιδιά. Για 10 χρόνια αφοσιώνεται στην οικογενειακή ζωή και κάνει 3 παιδιά. Ξανασυνδέεται όμως με τον Hettich και ξεκινάει και πάλι να γράφει μουσική. Τα έργα της τα εξέδιδε με το αντρικό όνομα Mel για να έχουν μεγαλύτερη εμπορική επιτυχία, επειδή εκείνη την εποχή δύσκολα θα αγόραζε κάποιος τις συνθέσεις μιας γυναίκας.
Η Σονάτα είναι σε στυλ μετα-ρομαντικό με στοιχεία οριενταλισμού και ιμπρεσσιονισμού. Καλοδουλεμένη στις λεπτομέρειές της, φανερώνει μια ψυχή παθιασμένη και υπερευαίσθητη. Πολλές φορές έχεις την αίσθηση ότι η ίδια η συνθέτρια επιβάλλει περιορισμούς στον εαυτό της, σαν να την τρομάζει το πάθος της ή να προτιμάει να μιλάει με υπαινιγμούς.
Cécile Chaminade – Η Επιτυχημένη – (Γαλλία, 1857-1944) Sérénade aux étoiles op. 142 (1911)
Η Cécile Louise Stéphanie Chaminade ξεκίνησε μαθήματα μουσικής σε μικρή ηλικία με τη μητέρα της και μετά συνέχισε τις σπουδές της στο πιάνο, το βιολί και τη σύνθεση με διάφορους δασκάλους, όχι όμως επίσημα, γιατί ο πατέρας της δεν ενέκρινε τη μουσική της εκπαίδευση. Σε ηλικία 8 ετών παρουσίασε συνθέσεις της στον Georges Bizet και τον εντυπωσίασε. Από τα 18 της ξεκίνησε την καριέρα της ως πιανίστα με συναυλίες στην Γαλλία και την Αγγλία. Στην Αμερική την υποδέχτηκαν με ενθουσιασμό και οι συνθέσεις της ήταν πολύ αγαπητές στο κοινό. Το 1901 παντρεύτηκε έναν πολύ μεγαλύτερό της σε ηλικία εκδότη μουσικών έργων και την κατηγόρησαν ότι ήταν γάμος από συμφέρον. Όταν ο σύζυγός της πέθανε το 1907, δεν ξαναπαντρεύτηκε.
Η «Σερενάτα στα αστέρια» είναι ένα λυρικό, χαριτωμένο έργο του ύστερου Γαλλικού ρομαντισμού με ελαφρύ χρωματικό χαρακτήρα.
Germaine Tailleferre – Μέλος της «Ομάδας των Έξι» – (Γαλλία, 1892-1983) Forlane (1972)
Το όνομα της ήταν Marcelle Taillefesse, αλλά το άλλαξε για να εκδικηθεί τον πατέρα της που δεν υποστήριξε την επιλογή της να σπουδάσει μουσική. Σπούδασε στο Conservatoire de Paris, όπου γνωρίστηκε κι έκανε παρέα με τους F. Poulenc, D. Milhaud, A. Honegger, G. Auric, L. Durey. Αυτή ήταν η «Oμάδα των Έξι» που εκπροσωπεί τον Γαλλικό νεοκλασσικισμό. Αντιδρώντας στον βαρύ, υπερώριμο ρομαντισμό του Wagner και στην ομίχλη του ιμπρεσιονισμού του Debussy (όπως έλεγε ο Jean Cocteau: «φτάνει πιά με τα σύννεφα, τα νερά, τα ενυδρεία, τις νύμφες και τα αρώματα της νύχτας»), πρεσβεύουν τη λιτότητα, την οικονομία και τη σαφήνεια στη φράση και πιστεύουν ότι η τέχνη βρίσκεται μέσα στην καθημερινή ζωή.
Η Forlane είναι ιταλικός χορός σε 6/8 από την περιοχή της Βενετίας με σλάβικες καταβολές. Χορεύεται αντικριστά από ζευγάρια που στροβιλίζονται. Οι φράσεις είναι λιτές και φωτεινές, αλλά, επειδή διαρκούν 5 μέτρα, ο χορός μένει μετέωρος.
Lili Boulanger – Η Αδικοχαμένη Ιδιοφυία – (Γαλλία, 1893-1918) D’ un matin de printemps (1917-18)
Η μικρή αδελφή της συνθέτριας, μαέστρου και μουσικοπαιδαγωγού Nadia Boulanger και η πρώτη γυναίκα που κέρδισε το πρώτο βραβείο στον διαγωνισμό σύνθεσης Prix de Rome σε ηλικία 19 ετών. Η μητέρα της ήταν Ρωσίδα πριγκίπισσα που παντρεύτηκε τον καθηγητή της στο Conservatoire και όλοι στην οικογένειά της ήταν μουσικοί. Σε ηλικία 2 χρονών ο Gabriel Fauré, φίλος της οικογένειας, ανακάλυψε ότι η μικρή έχει απόλυτο αυτί. Αυτό το παιδί-θαύμα άρχισε να ακολουθεί την αδελφή της στο Conservatoire πριν καλά-καλά κλείσει τα 5 της και λίγο αργότερα ξεκίνησε μαθήματα θεωρίας και εκκλησιαστικού οργάνου. Επίσης τραγουδούσε κι έπαιζε βιολί, τσέλλο, πιάνο και άρπα. Δυστυχώς από μικρή είχε ευαίσθητη υγεία και πέθανε μόλις 24 ετών.
«Για ένα ανοιξιάτικο πρωινό» είναι ένα από τα τελευταία έργα που έγραψε. Πρόκειται για ένα Scherzo σε ιμπρεσιονιστικό στυλ, ένα φρέσκο, διάφανο ανοιξιάτικο αεράκι. Υμνεί τις χαρές της φύσης, αλλά υποφώσκει μια θλίψη που μας υπενθυμίζει ότι η γαλήνη είναι εφήμερη.
Katherine Hoover – Η Διανοούμενη – (Η.Π.Α., 1937- ) Medieval Suite op. 18 (1981)
Η Katherine Hoover δεν είναι Γαλλίδα, είναι Αμερικανίδα και η μόνη από τις συνθέτριες αυτού του προγράμματος που βρίσκεται ακόμα εν ζωη. Η καριέρα της δεν ξεκίνησε ομαλά, γιατί οι γονείς της δεν την ενθάρρυναν να γίνει μουσικός και οι καθηγητές της στη σύνθεση δεν της έδιναν σημασία, επειδή ήταν γυναίκα. Η ίδια θεωρεί ότι είναι αυτοδίδακτη στη σύνθεση. Διδάσκοντας θεωρία της μουσικής και αναλύοντας παρτιτούρες για να τις διδάξει στους μαθητές της, έμαθε για τις τεχνικές της σύνθεσης και ξεκίνησε να γράφει. Τα έργα της για φλάουτο είναι πολύ διαδεδομένα και αγαπητά. Επειδή είναι και η ίδια φλαουτίστρια αντιλαμβάνεται και σέβεται τις ιδιαιτερότητες του οργάνου.
Πηγή έμπνευσης για τη «Μεσαιωνική Σουίτα» ήταν το βιβλίο της ιστορικού Barbara Tuchman «’Ενας μακρινός καθρέφτης, μια αναδρομή στην ιστορία της Γαλλίας του 14ου αιώνα». Ήταν μια σκοτεινή και βίαιη περίοδος πολέμων, που η συγγραφέας την παρουσιάζει ως είδωλο της δικής μας εποχής. Αυτός είναι κι ο λόγος που επιλέξαμε να κλείσουμε το πρόγραμμά μας με αυτό το έργο και να παρεκκλίνουμε λίγο από την αρχική μας επιλογή να παίξουμε μουσική Γαλλίδων συνθετριών. Η μουσική αυτή βασίζεται σε Γαλλικά μεσαιωνικά θέματα και ταυτόχρονα σχολιάζει την παγκόσμια κατάσταση, δηλαδή πιο σύγχρονη και άμεση δεν γίνεται.
Το «Βιρελαί» είναι μουσική φόρμα του 14ου αιώνα και βασίζεται στο τραγούδι «Dame, vostre doulz viaire debonaire» του Guillaume de Machaut, το οποίο η συνθέτρια αρχικά παραθέτει και μετά το αποδομεί. Ο «Μαύρος Ιππότης» ήταν ένας γενναίος κι άγριος Άγγλος πρίγκηπας που μια εξαντλητική νόσος τον ανάγκάσε να παρατήσει τις προσφιλείς του οπλομαχίες. Ο «Μεθυσμένος Καλόγερος» τραγουδάει έναν Γρηγοριανό ύμνο, αλλά το τραγούδι διακόπτεται από λόξυγγα, ο καλόγερος παραπατάει και κουτρουβαλάει τις σκάλες. Η συνθέτρια συνδυάζει με τον ύμνο και το «Tραγούδι του κούκου, Sumer is icumen in», έναν Αγγλικό κανόνα του 13ου αιώνα. Η «Πριγκίπισσα Ισαβέλλα» ήταν κόρη του βασιλια της Γαλλίας, την αρραβώνιασαν στα έξι της και την έστειλαν στην Αγγλία για να παντρευτεί, συνηθισμένη πρακτική για τα παιδιά των βασιλιάδων, που τα χρησιμοποιούσαν ως στρατηγικά πιόνια για να σφραγίζουν συμμαχίες. Ο «Χορός του Δαίμονα» ήταν ένας απεγνωσμένος χορός που τον χόρευαν ελπίζοντας να γλυτώσουν από την Μαύρη Πανώλη.
Έχοντας διανύσει σχεδόν έναν αιώνα μουσικής, επανερχόμαστε στο αρχικό αναπάντητο ερώτημα, το οποίο, βέβαια, θα παραμείνει αναπάντητο. Ή έχουμε ήδη σχηματίσει μια ιδέα στο μυαλό μας; Η μουσική των γυναικών, λοιπόν… Σας αποχαιρετάμε με έναν στίχο του Leonard Cohen: «They will bind you with love that is graceful and green as a stem.»