Ο νεαρός Ροΐδης –που θα κατέληγε να γίνει ο σημαντικότερος Νεοέλληνας συγγραφέας–, αποφασίζοντας να μελετήσει τα του δυτικού Μεσαίωνα, έδωσε φυσικά το Πάπισσα ωάννα, έδωσε όμως και άλλα μεσαιωνολογικά κείμενα. Ενώ όμως η Πάπισσα είναι πασίγνωστη, οι σύντομες μελέτες που περιλαμβάνονται στο ανά χείρας βιβλίο έχουν μικρή διάδοση σήμερα.
Το δοκίμιο Α μάγισσαι του μεσαίωνος (1868) είναι το σημαντικότερο φεμινιστικό κείμενο στην ελληνική γλώσσα, απ’ όσα ξέρω εγώ τουλάχιστον. Μέσω της υπεράσπισης των μαγισσών ο κατά τα άλλα μισογύνης (;) αυτός συγγραφέας υπερασπίζεται βέβαια την επιστήμη, αλλά ακόμα περισσότερο υπερασπίζεται το γυναικείο φύλο και τη μητρότητα. Μια άλλη μελέτη ξεκινάει από τη σχέση περιβάλλοντος και εθνικού χαρακτήρα –σύμφωνα με τις δοξασίες της εποχής–, συνεχίζει με την ανάγκη διαφυγής από την πολλή θρησκευτική σοβαρότητα και κορυφώνεται με αφήγηση σε γκροτέσκα κατεύθυνση. Οι Βρυκόλακες του μεσαίωνος (1869) ξεκινάνε από τη ροπή του αμαθούς ανθρώπου προς το υπερφυσικό και διεκτραγωδούν πόσο αρνητικά αποτελέσματα είχε για την ανθρωπότητα η συνάντηση της ροπής αυτής με τη χριστιανική εκκλησία.
Η έκδοση είναι «δίγλωσση»: δεξιά τα κείμενα του Ροΐδη και αριστερά η μεταγραφή στη νεοελληνική (αντίστροφα από το συνηθισμένο). Ως γνωστόν, ο μέγας Συριανός είχε γράψει στην καθαρεύουσα υποστηρίζοντας τη δημοτική. Εγώ με τις μεταγραφές αυτές στη δημοτική υποστηρίζω την καθαρεύουσά του. Ακόμα, επιδιώκοντας να φτάσει το βιβλίο σ’ ένα πλατύτερο αναγνωστικό κοινό, επέλεξα να μην προτάξω Εισαγωγή, ούτε καν Πρόλογο. Την απουσία αυτή την αναπληρώνουν εν μέρει τα Επιλεγόμενα. – Δ. Φ.
Ο συγγραφέας
Ο Εμμανουήλ Ροΐδης (Σύρος 1836 – Αθήνα 1904) υπήρξε μείζων Νεοέλληνας πεζογράφος, δοκιμιογράφος, κριτικός, δημοσιογράφος, λιβελογράφος, σατιριστής και μεταφραστής. Έζησε πολλά χρόνια στο εξωτερικό, ήταν πολύγλωσσος, σε επαφή με τα φιλολογικά-επιστημονικά ρεύματα της εποχής του, αντιρομαντικός, με εξαιρετικό αίσθημα ορθολογισμού. Ανέπτυξε ιδιαίτερο ύφος, με κύρια γνωρίσματα τη μέχρι σαρκασμού ειρωνεία, τις απρόσμενες αναφορές και την επιγραμματικότητα. Έγινε διεθνώς γνωστός για το μυθιστόρημά του Πάπισσα ωάννα, μεσαιωνικ μελέτη, που αναθεματίστηκε από την επίσημη Ορθόδοξη Εκκλησία της Ελλάδας. Έγραψε ακόμα αθηναϊκές σελίδες, μελέτες, διηγήματα, προλόγους, εισηγήσεις σε λογοτεχνικούς διαγωνισμούς κτλ., ενώ με κείμενά του στην καθαρεύουσα υποστήριξε τη δημοτική.