Unboxing Callas, από την Κάλλας στη Μήδεια: Μια πολυμορφική εγκατάσταση στην Εθνική Λυρική Σκηνή

Η εκδήλωση «Unboxing Callas: Από την Κάλλας στη Μήδεια, εγκατάσταση σε τρεις πράξεις» πραγματοποιείται στο πλαίσιο του επετειακού έτους UNESCO Μαρία Κάλλας 2023 του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού.

Το πρόγραμμα Unboxing Callas προτείνει έναν εικαστικό και διεπιστημονικό τρόπο προσέγγισης, εξερεύνησης και ανάγνωσης του μύθου της Μαρίας Κάλλας, στο πλαίσιο του προγράμματος της Εθνικής Λυρικής Σκηνής για τα 100 χρόνια από τη γέννησή της. Ο Καλλιτεχνικός Διευθυντής της ΕΛΣ Γιώργος Κουμεντάκης, ο οποίος επιμελείται το αφιέρωμα της ΕΛΣ στη Μαρία Κάλλας, σημειώνει: «Μέσα από αυτή την πολυμορφική εικαστική προσέγγιση, η οποία συνδυάζει τη σύγχρονη δημιουργία με τα ιστορικά τεκμήρια, είμαι σίγουρος ότι θα αναδειχθούν νέες πτυχές και αφηγήσεις του έργου, αλλά και της μεγάλης προσωπικότητας της Μαρίας Κάλλας, τις οποίες όλοι μας, και κυρίως οι νεότερες γενιές, ευελπιστώ να κρατήσουμε ως φωτεινό παράδειγμα». 

Η Μαρία Κάλλας, η σπουδαιότερη λυρική καλλιτέχνιδα της εποχής μας, επανασύστησε στο κοινό έργα λησμονημένα και με τη μοναδική φωνητική και σκηνική της ερμηνεία έδωσε νέα πνοή στο λυρικό θέατρο. Ταυτόχρονα όμως δημιούργησε έναν μύθο, ο οποίος πυροδοτήθηκε από αληθινά βιογραφικά όσο και από μυθοπλαστικά στοιχεία, καθώς επίσης και από χαρακτηριστικά των ρόλων που ερμήνευσε, όπως η Μήδεια. Η δυναμική αυτού του μύθου στο πέρασμα του χρόνου αλλάζει και, καθώς επαναπροσεγγίζεται, προτρέπει σε νέες, διαφορετικές αφηγήσεις. 

Το εικαστικό πρόγραμμα, αντλώντας έμπνευση από το unboxing, όπως αυτό έγινε δημοφιλές μέσα από ψηφιακές κοινότητες, δηλαδή μια τελετουργική διαδικασία καταγραφής της πρώτης επαφής με ένα αντικείμενο, επιχειρεί να διερευνήσει τον μύθο της Μαρίας Κάλλας, να ακολουθήσει την πορεία του και να συνεισφέρει στην κατανόησή του. Η δημοφιλής διαδικασία του unboxing, που κυριάρχησε στο διαδίκτυο τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια, είναι εγγενώς επιτελεστική: ως μια ιεροτελεστία ή πολιτισμική πρακτική, παρουσιάζει ένα επαναλαμβανόμενο –αλλά κάθε φορά διαφορετικό– τελετουργικό, και σε αντίθεση με την εικαστική περφόρμανς, βασίζεται στην αντικειμενοκεντρική παρουσίαση.

Με αφορμή τη νέα παραγωγή της Μήδειας, στο πρώτο μέρος του Unboxing Callas, ο Βασίλης Ζηδιανάκης προσκαλεί τον Πάνο Προφήτη για τη δημιουργία του πολυμορφικού εικαστικού πειράματος Από την Κάλλας στη Μήδεια, εγκατάσταση σε τρεις πράξεις. Η εγκατάσταση αναπτύσσεται σε όλα τα επίπεδα του φουαγέ της ΕΛΣ στο ΚΠΙΣΝ, εμπνευσμένη από τη μαγεία των αναπάντεχων καλλιτεχνικών και προσωπικών συναντήσεων που συμβαίνουν σε αυτόν τον χώρο. Η εγκατάσταση δημιουργεί νέες συνδέσεις και ενώνει πτυχές του μύθου της Μήδειας μέσα από τον μύθο της Κάλλας. 

Η περφόρμανς του Πάνου Προφήτη Πράξη Ι (2023) δημιουργεί σε πραγματικό χρόνο την κεντρική γλυπτική εγκατάσταση Πράξη ΙΙ (2023). Η πλήρως λειτουργική διαδικασία της τοποθέτησης και συναρμολόγησης της γλυπτικής σύνθεσης φέρνει στο προσκήνιο διαδικασίες της καλλιτεχνικής παραγωγής οι οποίες συνήθως δεν γίνονται αντιληπτές από το ευρύ κοινό. H λειτουργική αυτή διαδικασία προσφέρει στο κοινό την ευκαιρία να ανακαλύψει στην αυστηρή μορφή του ανάγλυφου προφίλ της Κάλλας την αφήγηση της Μήδειας, με την πολυσύνθετη φυσιογνωμία της να μεταλλάσσεται από χαρακτήρα στοργής και πάθους σε ένα πλάσμα απροκάλυπτης οργής. Οι μεταβολές του χαρακτήρα της αποτυπώνονται με μια ψυχoδραματική εξέλιξη της μορφής, πάνω στην επιφάνεια του γλυπτού. Στο ανάγλυφο προφίλ αποκαλύπτεται μια διαδοχή από πρόσωπα-προσωπεία, η οποία παραπέμπει στη μεταφυσική υπόσταση που κυριεύει την πρωταγωνίστρια στην τελευταία πράξη του έργου, μεταμορφώνοντας την Κάλλας σε Μήδεια, σε ένα πλάσμα δαιμονικό, ένα πλάσμα ιερής εκδίκησης.

Η Πράξη ΙΙΙ (2023) διαδραματίζεται σε όλους τους ορόφους του φουαγέ, στις οθόνες οι οποίες συντονίζονται σε κάποια άγνωστη συχνότητα και αναπάντεχα απενεργοποιούνται, σε διαφορετικές χρονικές στιγμές μέσα στη μέρα. Διάσημες κινήσεις της Κάλλας, με άμεση αναφορά στο φωτογραφικό αρχείο της παραγωγής της Μήδειας, αναγνωρίζονται ως χειρονομίες και μέσα από την επανάληψή τους δημιουργούν μια νέα σχεδόν σουρεαλιστική αφήγηση του μύθου της Μήδειας.

Η εγκατάσταση στο φουαγέ παρουσιάζει τεκμήρια από το αρχείο της ΕΛΣ, τη συλλογή του Δημήτρη Πυρομάλλη και το αρχείο του σπουδαίου φωτογράφου Κλεισθένη Δασκαλάκου, μέρος του οποίου πρόσφατα απέκτησε το θέατρο, καθώς και από τις συλλογές του Τμήματος Παραστατικών Τεχνών του ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ, και του Ιδρύματος Γιάννη Τσαρούχη. Την επιλογή του αρχειακού υλικού που σχετίζεται με τις παραστάσεις της Μήδειας με τη Μαρία Κάλλας επιμελείται ο Βασίλης Ζηδιανάκης. Τα συγκεκριμένα τεκμήρια φέρουν ιστορικό βάρος εξαιτίας των τριών βασικών συντελεστών –του Αλέξη Μινωτή, του Γιάννη Τσαρούχη και της Μαρίας Κάλλας– αλλά και νοσταλγία για την αναλογική διαδικασία καταγραφής και σχεδιασμού της παραγωγής. Η σύνθεση των διαφορετικών αρχείων επιδιώκει την αφήγηση χαμένων ιστοριών που θα αναδείξουν περαιτέρω την ανάγνωση του μύθου της Μήδειας. Σχέδια και σπαράγματα από τα κοστούμια του Τσαρούχη από το βεστιάριο της ΕΛΣ, μαζί με τις σημειώσεις και τα βιβλία σκηνοθεσίας του Μινωτή, συνομιλούν με επιμέρους σκίτσα και γλυπτικά στοιχεία, όπως μήτρες και καλούπια του Πάνου Προφήτη, σε μια συνεχή εξερεύνηση τ του μύθου της Μήδειας σε συνάρτηση με τον μύθο της Κάλλας.

Οι συνδέσεις / συνθέσεις των τεκμηρίων αφηγούνται διαδικασίες της καλλιτεχνικής παραγωγής της Μήδειας και αναδεικνύουν τη Μαρία Κάλλας συνολικά ως καλλιτέχνιδα: η ίδια άλλωστε είχε άποψη τόσο για τη σκηνοθεσία όσο και για τα κοστούμια της παραγωγής. Επιπλέον, στο πλαίσιο μιας φροντιστικής επιμελητικής πρακτικής, όλα τα τεκμήρια έχουν συντηρηθεί και παρουσιάζονται σε ειδικές βιώσιμες προθήκες, οι οποίες δημιουργήθηκαν στα κατασκευαστικά εργαστήρια της ΕΛΣ. 

Η εγκατάσταση χαρτογραφείται εικαστικά από τη Χρυσάνθη Κουμιανάκη, η οποία εμπνέεται από σχέδια κινησιολογίας της παραγωγής της Μήδειας. Η χαρτογράφηση αυτή προκαλεί τους επισκέπτες να ανακαλύψουν τις πολύπλοκες διαδρομές, τους βασικούς σταθμούς και τις μελλοντικές πορείες του μύθου, όπως διαμορφώνονται μέσα από τον διάλογο του αρχειακού υλικού με τα σύγχρονα εικαστικά έργα.

Πολυμορφική εγκατάσταση

UNBOXING CALLAS:
Από την Κάλλας στη Μήδεια, εγκατάσταση σε τρεις πράξεις

Καλλιτεχνική επιμέλεια Προγράμματος Έτους Κάλλας Γιώργος Κουμεντάκης
Καλλιτεχνική επιμέλεια Unboxing Callas Βασίλης Ζηδιανάκης
Εικαστική σύλληψη, εκτέλεση Πάνος Προφήτης
Συνεργάτιδα επιμέλειας Στέφη Στούρη
Επιστημονική σύμβουλος Σοφία Κομποτιάτη
Έντυπο υλικό, έργο σε εξέλιξη της Χρυσάνθης Κουμιανάκη
Η Πράξη ΙΙΙ κινηματογραφήθηκε από τον Γιώργο Αθανασίου.
Στις Πράξεις Ι & ΙΙΙ συμμετέχει η χορεύτρια Βέρα Ζούκα.

Σχεδιασμός προθηκών Χοσέ Μπαγιερζόσα
Συντονισμός παραγωγής Σοφία Θεοδωράκη 

Σε συνεργασία με τον ATOPOS cvc

Βασίλης Ζηδιανάκης

Ο Βασίλης Ζηδιανάκης είναι επιμελητής εκθέσεων μόδας και σύγχρονης τέχνης, είναι καλλιτεχνικός διευθυντής και συνιδρυτής του πολιτιστικού οργανισμού ATOPOS cvc. Η επιμελητική πρακτική του είναι ιδιοσυγκρασιακή και βασίζεται στη διαρκή προσπάθειά του να ερμηνεύσει τη λέξη άτοπος. Ξεκίνησε τις έρευνές του εστιάζοντας στο ένδυμα με έμφαση στη μελέτη και ανάδειξη της πρωτοποριακής σύγχρονης μόδας. Στη συνέχεια στράφηκε στον βιωματικό και αφηγηματικό χαρακτήρα του φυλετικού και έμφυλου σώματος, στο προσωπικό και συλλογικό τραύμα, στη μνήμη, στα συστήματα σωματοποιημένης γνώσης, καθώς και στη σχέση του σώματος με την κοινωνική δικαιοσύνη και την οικολογία. Για τον ATOPOS cvc δημιούργησε το καλλιτεχνικό πρόγραμμα #OccupyAtopos με σκοπό την υποστήριξη νέων καλλιτεχνών, σχεδιαστών, επιμελητών και στοχαστών. Έχει επιμεληθεί τις εκθέσεις ARRRGH! Τέρατα και σημεία στη μόδα και ΧΡΑΑΑΤΣ! Μόδα από χαρτί σε Μουσείο Μπενάκη, Mudam Musée d’Art Moderne Grand-Duc Jean (Λουξεμβούργο), ModeΜuseum – MoMu (Αμβέρσα), La Gaîté Lyrique (Παρίσι) Centraal Museum (Ουτρέχτη). Στο πλαίσιο των 100 χρόνων από τη γέννηση της Μαρίας Κάλλας και του νέου προγράμματος Atopos Unbound, επιμελείται το εικαστικό πρόγραμμα της ΕΛΣ μετά από πρόσκληση του Γιώργου Κουμεντάκη.

Πάνος Προφήτης

Ο Πάνος Προφήτης μεγάλωσε σε μια μικρή πόλη στους πρόποδες του Παρνασσού, πλέον ζει και εργάζεται στην Αθήνα. Είναι κάτοχος του μεταπτυχιακού διπλώματος εικαστικών τεχνών (2016) από τη Βασιλική Ακαδημία Τεχνών της Αμβέρσας και απόφοιτος της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών της Αθήνας (2013). Για το μεταπτυχιακό του έλαβε υποτροφία από τον οργανισμό NEON, ενώ για την πτυχιακή του εργασία τού απονεμήθηκε το βραβείο Hugo Roelandt από τη Royal Academy of Arts, Hugo Roelandt Estate και τo Objectif Antwerp. To 2020 συμμετείχε στο Hydra School Project, σε επιμέλεια Δημήτρη Αντωνίτση. Υπήρξε υπότροφος του Artworks (πρόγραμμα υποστήριξης καλλιτεχνών ΙΣΝ). Τον Οκτώβριο του 2018 συμμετείχε στο πρόγραμμα Initiator Artist in Residency στην Ελευσίνα. Εκπροσώπησε την Ελλάδα στην Μπιενάλε Νέων Καλλιτεχνών στην Ανκόνα της Ιταλίας (2013), ενώ κατά τη διάρκεια της documenta 14 εργάστηκε ως βοηθός της Nιγηριανής καλλιτέχνιδας Ότομπονγκ Νκάνγκα. Το 2017 πραγματοποίησε την πρώτη του ατομική έκθεση στην γκαλερί Annie Gentils στην Αμβέρσα, με την οποία συμμετείχε σε διάφορες φουάρ τέχνης (Art Rotterdam, YIA Maastricht, Art Brussels). Το έργο του έχει παρουσιαστεί σε ομαδικές εκθέσεις σε Ελλάδα και εξωτερικό.

Χρυσάνθη Κουμιανάκη

Η Χρυσάνθη Κουμιανάκη είναι καλλιτέχνιδα, που ζει και εργάζεται στην Αθήνα. Η πρακτική της διερευνά την ιδέα της μετάφρασης, δημιουργώντας συμβολικά συστήματα, κωδικοποιήσεις, αλφάβητα και παρτιτούρες που εστιάζουν σε μια μη λεκτική επικοινωνία. Αναθεωρεί και χειρίζεται κανόνες και μεθόδους μιας παγκόσμιας οπτικής γλώσσας, δημιουργώντας νέες αφηγήσεις που αντικατοπτρίζουν διαφορετικούς χρόνους. Τα έργα της προτείνουν ένα σύστημα επικοινωνίας και τον διάλογο. Το κύριο μέρος της δουλειάς της είναι οι εγκαταστάσεις που συνδυάζουν διάφορα μέσα, όπως γλυπτά, ζωγραφικά σχέδια, τυπώματα, βίντεο, ήχο και επιτελεστικές δράσεις. Το έργο της έχει παρουσιαστεί σε ατομικές και ομαδικές εκθέσεις σε πολιτιστικούς οργανισμούς, μουσεία και γκαλερί, όπως ΝΕΟΝ, ΕΜΣΤ, Μουσείο Μπενάκη, Μπιενάλε Aθήνας, Fondation Hippocrène (Παρίσι), Netwerk Aalst (Βέλγιο), Kadist (Παρίσι). Έχει συμμετάσχει σε εκθέσεις μουσείων και ιδρυμάτων, έχει λάβει μέρος σε ερευνητικά προγράμματα και προγράμματα καλλιτεχνικής φιλοξενίας, καθώς και υποτροφία από το Artworks (πρόγραμμα υποστήριξης καλλιτεχνών ΙΣΝ). Είναι συνιδρύτρια του ανεξάρτητου χώρου 3 137 στην Αθήνα. Συμμετέχει στα προγράμματα Critical Practices (Οnassis AiR, 2019-20) και Tailor-made Fellowships (2022-23).

Κεντρική φωτογραφία θέματος: Εικαστικό Unboxing Callas, εμπνευσμένο από σχέδια κινησιολογίας για τη Μήδεια-Αρχείο Παξινού, Μινωτή_ΜΙΕΤ, ΕΛΙΑ-, της Χρυσάνθης Κουμιανάκη (1)

Διαβάστε επίσης: 

Η Εθνική Λυρική Σκηνή τιμά τη Μαρία Κάλλας: Εκδηλώσεις για τα 100 χρόνια από τη γέννηση της Divina
Εθνική Λυρική Σκηνή: Το Καλλιτεχνικό πρόγραμμα για την περίοδο 2022-2023