Λίγα χρόνια πριν πεθάνει ο Βαγγέλης Δημητρέας, διακεκριμένος ζωγράφος και πανεπιστημιακός δάσκαλος, σε μεγάλη ηλικία πια, πραγματοποίησε μια σειρά πορτρέτων (περισσότερο ίσως αφορμές για ιδιάζουσες συνθέσεις, παρά πορτρέτα) διεθνών και ελλήνων Διανοουμένων του (πρόσφατου σχετικά) παρελθόντος. Βλέποντάς τα σήμερα ο θεατής αναλογίζεται το πόση μεγάλη σημασία φαίνεται να είχε γι’ αυτόν τον ηλικιωμένο, πάντα σκεπτόμενο καλλιτέχνη η αναζήτηση προσώπων-συμβόλων με τα οποία να συνδεθεί, να αρπαχτεί άμα θέλετε, ως αντίποδα σε μια ανήσυχη, αβέβαιη ή ακόμη και δυσοίωνη εποχή. Περισσότερα από δέκα χρόνια μετά οι αβεβαιότητες και οι ανησυχίες έχουν μάλλον ενταθεί, παρά καταλαγιάσει. Σ’ αυτή τη φορτισμένη περίοδο και κάτω από τη σκιά των επερχόμενων Εκλογών, των πιο αβέβαιων ίσως στην πρόσφατη ιστορία, η Γκαλερί της Έρσης αποφασίζει να εκθέσει αυτή τη σειρά έργων του Βαγγέλη Δημητρέα, ίσως την πιο πολιτική σειρά που δημιούργησε στη ζωή του.
Οι διανοούμενοι, είναι κραυγαλέα απόντες από τη δημόσια συζήτηση, εδώ και πολλά χρόνια. Η τελευταία φορά που εμφανίστηκαν έντονα στη δημόσια συζήτηση ήταν σε τηλεοπτικά παράθυρα ιδιωτικών καναλιών για να γίνουν, σχεδόν αμέσως, κωμικοί χαρακτήρες σε μιμήσεις ή αρθρογραφώντας σε διάφορα free press, λίγο πριν αναλάβουν υπουργεία. Το επιχείρημα, ίσως, ήταν ότι σε μια εποχή παρακμής του Πανεπιστημίου ως τόπου κριτικής, σε μια εποχή απαξίωσης των παραδοσιακών ΜΜΕ, σε μια εποχή ερήμωσης των βιβλιοπωλείων, αυτό έμοιαζε ως το προσφορότερο βήμα. Σ’ ένα παλιότερο άρθρο του με τίτλο «Ο θάνατος του Πανεπιστημίου» στην εφημερίδα The Guardian, o Τέρι Ιγκλετον θρηνούσε τον θάνατο των Πανεπιστημίων, ιδιαίτερα των ανθρωπιστικών σπουδών, με αφορμή μεγάλες περικοπές στη χρηματοδότησή τους (κάτι που συνέβη με παρόμοιους όρους και στη χώρα μας):
«Αυτό που είδαμε στον καιρό μας είναι ο θάνατος των Πανεπιστημίων ως κέντρων κριτικής. Από τη Mάργκαρετ Θάτσερ, ο ρόλος του ακαδημαϊκού κόσμου είναι να υπηρετεί το status quo, όχι να το αμφισβητήσει στο όνομα της δικαιοσύνης, της παράδοσης, της φαντασίας, της ανθρώπινης ευημερίας, του ελεύθερου παιχνιδιού του νου ή των εναλλακτικών οραμάτων του μέλλοντος. Δεν θα το αλλάξουμε αυτό απλώς αυξάνοντας την κρατική χρηματοδότηση των ανθρωπιστικών επιστημών, ως απάντηση στην κατάργησή της. Θα το αλλάξουμε επιμένοντας ότι ένας κριτικός προβληματισμός σχετικά με τις ανθρώπινες αξίες και αρχές θα πρέπει να είναι κεντρικό στοιχείο για όλα όσα συμβαίνουν στα Πανεπιστήμια, όχι μόνο για τη μελέτη του Ρέμπραντ ή του Ρεμπό».
Μήπως αυτό που πέθανε δεν είναι απλώς ο ρόλος των Πανεπιστημίων και των πανεπιστημακών δασκάλων ως φορέων κριτικής του συστήματος, αλλά και η έννοια του διανοούμενου συνολικά; Πριν από τριάντα χρόνια ο συντηρητικός Μπερνάρ Ανρί-Λεβί αναρωτιόταν αν το παρακάτω λήμμα θα εμφανιζόταν στα γαλλικά λεξικά του μέλλοντος: «Διανοούμενος, ουσιαστικό, γένους αρσενικού, κοινωνική και πολιτιστική κατηγορία. Εμφανίστηκε στο Παρίσι κατά τη διάρκεια της υπόθεσης Ντρέιφους. Πέθανε στο Παρίσι στο τέλος του εικοστού αιώνα».
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Χωρίς ιδιαίτερη ιστορική έρευνα μπορούμε να υποθέσουμε ότι αν το φαινόμενο πέθανε στο Παρίσι του τέλους του εικοστού αιώνα, θα πήρε μερικά χρόνια ακόμη (η γνωστή καθυστέρηση) για να πεθάνει και στην Ελλάδα. Σήμερα, η τελευταία ζωγραφική σειρά του Βαγγέλη Δημητρέα, ενός από τους πιο σημαντικούς Έλληνες ζωγράφους της γενιάς του, έρχεται να μας θυμίσει αυτή την απώλεια….
Θανάσης Μουτσόπουλος
Κεντρική φωτογραφία θέματος: ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΔΗΜΗΤΡΕΑΣ, Gabriel Garcia Marquez