Βέρθερος του Ζυλ Μασνέ από την Εθνική Λυρική Σκηνή

Μία από τις δημοφιλέστερες όπερες του γαλλικού ρεπερτορίου, ο συγκλονιστικός Βέρθερος του Ζυλ Μασνέ επανέρχεται μετά από τριανταένα χρόνια στην Εθνική Λυρική Σκηνή σε σκηνοθεσία του κορυφαίου Έλληνα ακαδημαϊκού και σκηνοθέτη Σπύρου Α. Ευαγγελάτου και μουσική διεύθυνση Ηλία Βουδούρη.

Το έργο, το οποίο γράφτηκε περίπου έναν αιώνα μετά το επιστολικό μυθιστόρημα του Γκαίτε στο οποίο βασίζεται, περιγράφει την ιστορία του αδιέξοδου έρωτα ανάμεσα στον νεαρό Βέρθερο και την Σαρλότ. Όταν αντιλαμβάνεται ότι δεν έχει καμία ελπίδα, ο Βέρθερος αυτοκτονεί. Η Σαρλότ, που έχει αντιληφθεί την κρισιμότητα της κατάστασης, σπεύδει κοντά του και τον προλαβαίνει λίγο πριν εκείνος ξεψυχήσει.

Όπως και ο Φάουστ του Γκαίτε (που ως λυρικό έργο έγινε κυρίως γνωστός από την εκδοχή του Γκουνό) έτσι και ο Βέρθερος κατέκτησε το χώρο της όπερας έχοντας μελοποιηθεί από Γάλλο συνθέτη, τον σπουδαίο Ζυλ Μασνέ. Η όπερα του Μασνέ, η οποία σκιαγραφεί με δεξιοτεχνικό τρόπο τον ποιητικό χαρακτήρα του ιδεαλιστή Βέρθερου και της παγιδευμένης στις κοινωνικές επιταγές Σαρλότ, γνώρισε τεράστια επιτυχία τον καιρό που γράφτηκε, μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες και επηρέασε από τα ήθη ως τη μόδα της εποχής. Ο οπερατικός Βέρθερος ακολουθεί τους δικούς του κανόνες, παίρνοντας ουσιαστικές αποστάσεις από το πρωτότυπο. Διατηρεί τη σύγκρουση με τον περίγυρο και τις κοινωνικές συμβάσεις, αλλά αφήνει κατά μέρος τις φιλοσοφικές αναζητήσεις. Η ιστορία του ήρωα του Γκαίτε, ενέπνευσε στον Γάλλο συνθέτη μουσική μεγάλου λυρισμού και σπάνιας τρυφερότητας από την οποία δεν λείπουν έντονα δραματικά ξεσπάσματα.

Η μελωδική έμπνευση του Μασνέ στον Βέρθερο είναι ιδιαίτερα πλούσια. Μέσα από αυτήν διεισδύει στην ψυχολογία των βασικών του χαρακτήρων, πλάθοντας ανάγλυφες προσωπικότητες. Όσο προχωρά η όπερα, όσο από την αθωότητα και τις απλές χαρές της οικογενειακής και κοινωνικής ζωής, το έργο εστιάζει στη συναισθηματική ζωή των δύο βασικών χαρακτήρων, τόσο η μουσική περνά από την περιγραφή της εξωτερικής, δημόσιας εικόνας τους στην απόδοση του περίπλοκου, σκοτεινού εσωτερικού τους κόσμου.

Ο κορυφαίος έλληνας σκηνοθέτης του θεάτρου, πανεπιστημιακός και αντιπρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών Σπύρος Α. Ευαγγελάτος, σκηνοθετεί την παραγωγή. Γιός του κορυφαίου έλληνα μουσουργού Αντίοχου Ευαγγελάτου, ο Σπύρος Α. Ευαγγελάτος έχει διατελέσει στο παρελθόν καλλιτεχνικός διευθυντής  και πρόεδρος του Δ.Σ. της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, ενώ παράλληλα με την πορεία του στο θέατρο, έχει σκηνοθετήσει με ιδιαίτερη επιτυχία διάσημες όπερες των Βέρντι, Μπιζέ, Πουτσίνι, Ροσσίνι, Μότσαρτ, Μπρίττεν και πολλών άλλων. Τα σκηνικά και τα κοστούμια της παραγωγής θα σχεδιάσει ο Γιώργος Πάτσας.

Για τον Βέρθερο, η Εθνική Λυρική Σκηνή έχει εξασφαλίσει υψηλού επιπέδου διανομή. Τον ομώνυμο πρωταγωνιστικό ρόλο θα ερμηνεύσει, στην πρώτη διανομή, ο διακεκριμένος Γάλλος τενόρος Ζαν-Φρανσουά Μπορράς, ο οποίος μόλις πριν λίγες μέρες τον ερμήνευσε με μεγάλη επιτυχία στη Μετροπόλιταν Όπερα της Νέας Υόρκης (στην παραγωγή όπου πρωταγωνιστεί επίσης ο Γιόνας Κάουφμαν). Ο Μπορράς έχει τραγουδήσει  μεταξύ άλλων στην Όπερα του Παρισιού, της Ρώμης, του Σάο Πάολο και τη Βασιλική Όπερα του Λονδίνου, ενώ έχει συνεργαστεί με κορυφαίους μαέστρους, όπως ο Ρικάρντο Μούτι. Στον ρόλο της Σαρλότ η διακεκριμένη μεσόφωνος Ειρήνη Καράγιαννη. Την πρώτη διανομή συμπληρώνουν οι μονωδοί Βασιλική Καραγιάννη, Διονύσης Σούρμπης, Δημήτρης Κασιούμης κ.α.

Στην δεύτερη διανομή στον ρόλο του Βέρθερου ο Γιάννης Χριστόπουλος και της Σαρλότ η Μαίρη-Έλεν Νέζη. Μαζί τους οι μονωδοί Μίνα Πολυχρόνου, Κύρος Πατσαλίδης, Τάσος Αποστόλου κ.α.

Ο Βέρθερος με μια ματιά

Ο συνθέτης

Ο Γάλλος συνθέτης Ζυλ Εμίλ Φρεντερίκ Μασνέ γεννήθηκε στις 12 Μαΐου 1842. Έλαβε τα πρώτα μαθήματα πιάνου από τη μητέρα του και μόλις 11 ετών γράφηκε στο Ωδείο του Παρισιού. Όταν οι γονείς του έφυγαν από την πόλη ο Ζυλ συνέχισε της σπουδές του μένοντας σε φίλους και εργαζόμενος, μεταξύ άλλων, ως τυμπανιστής στο Λυρικό Θέατρο. Το 1862 κέρδισε το περίφημο Βραβείο της Ρώμης. Η πρώτη του όπερα παρουσιάστηκε το 1867 ενώ το 1873 το δραματικό ορατόριό του Μαρία Μαγδαληνή απέσπασε ιδιαίτερα επαινετικά σχόλια από τους Τσαϊκόφσκι, Ντ’Αντύ, και Γκουνό. Στη σταδιοδρομία του τον βοήθησαν ο Αμπρουάζ Τομά, συνθέτης της όπερα Μινιόν και ο εκδότης Ζωρζ Αρτμάν. Από πολύ νωρίς τιμήθηκε με κορυφαίες διακρίσεις και μόλις 36 ετών εξελέγη ως το νεότερο μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας. Συνέθεσε περισσότερα από τριάντα όπερες. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν τα έργα Ηρωδιάδα (1881/4), Μανόν (1884), Βέρθερος (1992/3), Θαΐς (1994/8), Δον Κιχώτης (1910). Πέθανε στο Παρίσι το
1912 μετά από μακρόχρονη μάχη με τον καρκίνο.

Το έργο

Λυρικό δράμα σε τέσσερις πράξεις, ο Βέρθερος βασίζεται σε ποιητικό κείμενο των Εντουάρ Μπλω, Πωλ Μιλλιέ, Ζωρζ Αρτμάν, που με τη σειρά του στηρίζεται στο επιστολικό μυθιστόρημα του Γιόχαν Βόλφγκανγκ φον Γκαίτε Τα πάθη του νεαρού Βέρθερου (1774). Έχοντας γραφεί περίπου έναν αιώνα μετά το λογοτεχνικό έργο, η όπερα προσαρμόζεται στα δεδομένα της εποχής της, εστιάζοντας κυρίως στον έρωτα του κεντρικού ήρωα για την αγαπημένη του Σαρλότ (Λόττε στον Γκαίτε). Όταν αντιλαμβάνεται ότι δεν έχει καμία ελπίδα, ο Βέρθερος αυτοκτονεί. Η Σαρλότ, που έχει αντιληφθεί την κρισιμότητα της κατάστασης, σπεύδει κοντά του και τον προλαβαίνει λίγο πριν εκείνος ξεψυχήσει.
Πρεμιέρες / Η παγκόσμια πρώτη παρουσίαση της όπερας πραγματοποιήθηκε στην Όπερα της Αυλής της Βιέννης στις 16 Φεβρουαρίου 1892, όπου το έργο δόθηκε στα γερμανικά. Η πρώτη παρουσίαση στα γαλλικά ακολούθησε στη Γενεύη, στις 27 Δεκεμβρίου 1892. Η όπερα εντάχθηκε στο δραματολόγιο της Εθνικής Λυρικής Σκηνής στις 4 Ιανουαρίου 1962. Παρουσιάστηκε στο Θέατρο Ολύμπια σε ελληνική μετάφραση του συνθέτη Γεωργίου Σκλάβου και μουσική διεύθυνση του Τότη Καραλίβανου.

Σύνοψη

Α’ Πράξη / Βέτσλαρ, Ιούλιος 1780. Ο Διοικητής, ο οποίος είναι πλέον χήρος, μαθαίνει στα νεότερα παιδιά του τα κάλαντα. Η Σαρλότ ετοιμάζεται να πάει σ’ ένα χορό. Ο αρραβωνιαστικός της, ο Αλμπέρ, λείπει σε ταξίδι. Έτσι, θα τη συνοδέψει ο Βέρθερος, ο οποίος φτάνει την ώρα που η Σαρλότ ετοιμάζει το δείπνο για τα αδέλφια της, όπως ακριβώς έκανε η μητέρα της πριν πεθάνει. Φεύγουν μαζί για το χορό. Απρόοπτα επιστρέφει από το ταξίδι του ο Αλμπέρ. Δεν είναι βέβαιος για τα αισθήματα της Σαρλότ και ξαφνιάζεται που δεν βρίσκει την αγαπημένη του στο σπίτι, όμως η Σοφί, η μικρή της αδελφή, τον καθησυχάζει. Ο Αλμπέρ φεύγει και ενημερώνει ότι θα επιστρέψει το επόμενο πρωί. Ο Βέρθερος και η Σαρλότ επιστρέφουν αργά το βράδυ από το χορό. Ο Βέρθερος συνειδητοποιεί ότι έχει ερωτευτεί την Σαρλότ αλλά η είδηση της άφιξης του Αλμπέρ τον εμποδίζει να της εξομολογηθεί τα αισθήματά του. Η Σαρλότ θυμάται πως είχε υποσχεθεί στην μητέρα της, καθώς πέθαινε, να παντρευτεί τον Αλμπέρ. Ο Βέρθερος είναι σε απόγνωση.

Β’ Πράξη / Τρεις μήνες αργότερα η Σαρλότ και ο Αλμπέρ έχουν παντρευτεί. Καθώς πηγαίνουν προς την εκκλησία, τους ακολουθεί μελαγχολικός ο Βέρθερος. Η Σοφί προσπαθεί να του φτιάξει τη διάθεση. Όταν η Σαρλότ βγαίνει από την εκκλησία, εκείνος της μιλά για την πρώτη τους συνάντηση. Η Σαρλότ τον παρακαλεί να μην την ξανασυναντήσει μέχρι την ημέρα των Χριστουγέννων. Ο Βέρθερος σκέπτεται την αυτοκτονία ενώ η Σαρλότ παρηγορεί τη Σοφί, η οποία δεν κατανοεί την αλλόκοτη συμπεριφορά του Βέρθερου. Ο Αλμπέρ συνειδητοποιεί ότι ο Βέρθερος είναι ερωτευμένος με τη γυναίκα του.

Γ’ Πράξη / Παραμονή Χριστουγέννων. Η Σαρλότ είναι μόνη στο σπίτι. Διαβάζει και ξαναδιαβάζει τα γράμματα που της έχει στείλει ο Βέρθερος. Ξαφνικά ο Βέρθερος εμφανίζεται στο σπίτι της. Καθώς της διαβάζει στίχους από ένα ποίημα, συνειδητοποιεί ότι και εκείνη τον αγαπά. Για μια στιγμή αγκαλιάζονται, αλλά η Σαρλότ συνέρχεται αμέσως και τον διώχνει. Επιστρέφει ο Αλμπέρ που βλέπει τη Σαρλότ ταραγμένη. Φτάνει μήνυμα από τον Βέρθερο: παρακαλεί τον Αλμπέρ να του δανείσει τα πιστόλια του, καθώς, όπως εξηγεί, θα φύγει για μακρινό ταξίδι. Η Σαρλότ έχει πολύ κακό προαίσθημα και σπεύδει αμέσως να βρει τον Βέρθερο. Ακολουθεί ορχηστρικό ιντερμέδιο και έπεται η τελευταία πράξη, χωρίς διακοπή.

Δ’ Πράξη / Ο Βέρθερος κείτεται θανάσιμα πληγωμένος στο δωμάτιό του. Η Σαρλότ δεν πρόλαβε το κακό. Τον παρηγορεί, ομολογώντας πως κι εκείνη τον αγαπά. Εκείνος ζητά τη συγγνώμη της. Καθώς πεθαίνει η Σαρλότ λιποθυμά. Έξω από το παράθυρο ακούγονται φωνές παιδιών που τραγουδούν τα κάλαντα.

Μουσική διεύθυνση: Ηλίας Βουδούρης
Σκηνοθεσία – Φωτισμοί: Σπύρος Α. Ευαγγελάτος
Σκηνικά – Κοστούμια: Γιώργος Πάτσας
Δημιουργία Βιντεοπροβολών: Στέφανος Παπαδόπουλος
Διεύθυνση Παιδικής Χορωδίας: Mάτα Κατσούλη

Βέρθερος: Ζαν-Φρανσουά Μπορράς (11, 13, 27/4 – 3/5), Γιάννης Χριστόπουλος (12, 26, 30/4 – 2/5)  
Αλμπέρ:  Διονύσης Σούρμπης (11, 13, 27/4 – 3/5) , Κύρος Πατσαλίδης (12, 26, 30/4 – 2/5)
Διοικητής: Δημήτρης Κασιούμης (11, 13, 27, 30/4 – 3/5), Τάσος Αποστόλου (12, 26/4 – 2/5)
Σμιτ: Σταύρος Σαλαμπασόπουλος (11, 13, 27/4 – 3/5), Χαράλαμπος Αλεξανδρόπουλος (12, 26, 30/4 – 2/5)
Γιόχαν: Πέτρος Σαλάτας (11, 13, 27/4 – 3/5), Κωστής Ρασιδάκης (12, 26, 30/4 – 2/5)
Mπρύλμαν: Παναγιώτης Αθανασόπουλος (11, 13, 27/4 – 3/5), Βασίλης Κωστόπουλος (12, 26, 30/4 – 2/5)
Σαρλότ: Ειρήνη Καράγιαννη (11, 13, 27/4 – 3/5), Μαίρη-Έλεν Νέζη (12, 26, 30/4 – 2/5)
Σοφί: Βασιλική Καραγιάννη (11, 13, 27/4 – 3/5), Μίνα Πολυχρόνου (12, 26, 30/4 – 2/5)
Καίτχεν: Κατερίνα Κρασσά (11, 13, 27/4 – 3/5) , Μιράντα Μακρυνιώτη (12, 26, 30/4 – 2/5)

Με την Ορχήστρα και μέλη της Παιδικής Χορωδίας της ΕΛΣ, στο πλαίσιο της εκπαιδευτικής της αποστολής.