Η Videonale e.V. είναι ένα από τα παλαιότερα φεστιβάλ video art και χρονοεξαρτώμενων μέσων (time-based media) στην Ευρώπη, που λαμβάνει χώρα από το 1984 κάθε δύο χρόνια στη Βόννη. Από τις 1.100 αιτήσεις συμμετοχής που συγκέντρωσε η ανοιχτή πρόσκληση υποβολής συμμετοχών για τη φετινή έκδοση, η αρμόδια διεθνής επιτροπή επέλεξε 29 έργα. Παραδοσιακά, ο θεσμός της Videonale στηρίζει νέους και ανερχόμενους καλλιτέχνες, αυτή τη φορά ωστόσο περιλαμβάνει μεγάλο ποσοστό έργων από καταξιωμένους καλλιτέχνες, όπως οι Andreas Bunte, Shu Lea Cheang, Chto Delat, Johan Grimonprez, Deimantas Narkevičius, Laure Prouvost, Tris Vonna-Michell, Tobias Zielony κ.ά.
Videonale.17 – Η έκθεση
Ο τίτλος Refracted Realities (Πραγματικότητες σε Διάθλαση) συνοψίζει την ευρύτερη θεματική των έργων, τα οποία αντανακλούν όψεις της εξαιρετικά περίπλοκης σύγχρονης πραγματικότητας, ιδίως όπως αυτή προσλαμβάνεται από τα ψηφιακά μέσα επικοινωνίας. Αντλώντας από την οπτική επιστήμη, η επιμελητική προσέγγιση αξιοποιεί εννοιολογικά το φυσικό φαινόμενο της διάθλασης, που έχει ως αποτέλεσμα να αλλάζει υπό συνθήκες την αντίληψή μας για τα αντικείμενα. Κατ’ επέκταση, αυτό δημιουργεί την ανάγκη να ελέγχουμε συνειδητά το βλέμμα μας και ενδεχομένως να το «διορθώνουμε», στην προσπάθεια να εξακριβώσουμε την ακριβή θέση και κατάσταση του αντικειμένου.
Μεταφορικά, αυτό παραπέμπει στην ανάγκη κριτικής αναθεώρησης της απεικόνισης ή/και της αντίληψης της πραγματικότητας. Ειδικότερα, όταν πρόκειται για το μέσο της κάμερας, που συχνά διαμεσολαβεί ανάμεσα σε εμάς και την αντίληψή μας για τα πράγματα και μπορεί να την επηρεάσει δραματικά, τότε η ανάγκη αυτή γίνεται περισσότερο επιτακτική. Τα έργα της έκθεσης στέκονται κριτικά απέναντι στις δυνατότητες του μέσου, διερωτώνται για τον τρόπο που κατασκευάζονται αφηγήσεις, ενώ προτείνουν εναλλακτικούς τρόπους θεώρησης των πραγματικοτήτων, ειδικά εκείνων που αποκλίνουν από τις κυρίαρχες.
Αρχιτεκτονικά, οι προβολές των έργων αναπτύσσονται ως εγκαταστάσεις στο χώρο ακολουθώντας μια πρισματοειδή διάρθρωση. Η έννοια της διάθλασης αξιοποιείται και με αρχιτεκτονικές κατασκευές διάσπαρτες στο χώρο, που αντανακλούν τις οθόνες γύρω τους, ενώ λειτουργούν ταυτόχρονα σαν σταθμοί ανάπαυσης για τον επισκέπτη. Σε σχέση με προηγούμενες Videonale, η φετινή είχε τα λιγότερα έργα, μια απόφαση μάλλον σοφή, δεδομένης της δυσκολίας που παρουσιάζει το μέσο να εκτεθεί και του χρόνου που απαιτεί από τον επισκέπτη.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Τα έργα – Θεματικοί άξονες
Έργο-αφετηρία και σημείο αναφοράς της έκθεσης, είναι του Johan Grimonprez, στο οποίο ο φιλόσοφος Raymond Tallis αντιπροτείνει στην καρτεσιανή ρήση «σκέφτομαι, άρα υπάρχω», το «επικοινωνώ, άρα υπάρχω». Τα περισσότερα έργα της έκθεσης αναφέρονται στην κοινωνική αλληλεπίδραση, τις ιστορίες που αφηγούμαστε και το μέσο με το οποίο επικοινωνούμε διαφορετικές πραγματικότητες, και βέβαια για ποιες πραγματικότητες μιλάμε. Ακόμη, ζητήματα ταυτότητας και ανισότητες, τακτικές εξουσίας και δομές υποταγής, η απώλεια εμπιστοσύνης στην εικόνα και δη την ψηφιακή, βρίσκονται στο επίκεντρο.
Η Shu Lea Cheang, πρωτοπόρος της net και queer art, δημιουργεί το Wonder Wanders ένα δυναμικό έργο με cyberpunk αφηγήσεις σε τέσσερα επεισόδια, κόντρα στον έμφυλο δυϊσμό και τις συμβάσεις που συνεπάγονται οι κατασκευασμένες ταυτότητες. Στο ίδιο μήκος κύματος, η νεαρή καλλιτέχνης Maryna Makarenko, με το Jellyfish χορογραφεί με διαλογιστικό ρυθμό αφηγήσεις περί ρευστότητας του φύλου μέσα σε μια πισίνα.
Η επιβλητική τρικάναλη βίντεο-εγκατάσταση ‘Freedom of Movement’ των Nina Fischer και Maroan El Sani ανασυνθέτει αρχειακό υλικό από τη χρυσή νίκη του θρυλικού Abebe Bekila
από την Αιθιοπία, στον Ολυμπιακό Μαραθώνιο της Ρώμης το 1960, καθώς και από την επεκτακτική πολιτική του Μουσολίνι στην τότε Αβησσυνία. Παράλληλα με τις δύο αλληλοεπικαλυπτόμενες ιστορίες, οι καλλιτέχνες σκηνοθετούν μια αναβίωση του μαραθωνίου, -σύμβολο ελευθερίας από την αποικιοκρατία-, βάζοντας σημερινούς πρωταγωνιστές, πρόσφυγες και οικονομικούς μετανάστες στους δρόμους της πόλης. Ένα άλλο ζήτημα που θέτουν, με αφορμή τη φασιστική αρχιτεκτονική που υπάρχει κατά πολύ στη Ρώμη, είναι το πώς διαχειριζόμαστε τέτοιου είδους κτήρια σήμερα.
Το τραύμα όπως αποτυπώνεται στην αρχιτεκτονική εξερευνά και το έργο των Mareike Bernien & Alex Gerbaulet, Βάθος Πεδίου, που με ντοκιμαντερίστικο ύφος αναζητούν ίχνη των εγκλημάτων που έγιναν από το Εθνικό Σοσιαλιστικό Υπόγειο Ρεύμα (NSU) στη Νυρεμβέργη. Οι Zanny Begg & Oliver Ressler ξεδιπλώνουν διαφορετικές αφηγήσεις της τραγικής ιστορίας του νησιού Nauru της Μικρονησίας, καθώς και τις απάνθρωπες συνθήκες κράτησης στον καταυλισμό προσφύγων που βρίσκεται εκεί, μέσα από ντοκουμέντα από κρυφές κάμερες και μάρτυρες δημοσίου συμφέροντος (whistleblowers).
Την ιστορία ενός άλλου εμβληματικού αρχιτεκτονήματος, του περίφημου Imperial Hotel του Frank Lloyd Wright στο Τόκιο, αφηγείται η Μαριάννα Χριστοφίδου στο έργο της ‘A canary called Cassandra’. Με περισσότερα από 200 slides εικόνων και ενσωματωμένο κείμενο δημιουργεί μια ποιητική αναλογία λαμπρότητας- καταστροφής, ουτοπίας-δυστοπίας, ανθρώπου-φύσης.
Η εφαρμογή των νέων τεχνολογιών σε σχέση με πολιτικές της εξουσίας, (έλεγχος πλήθους, τακτικές πειθάρχησης, συλλογή δεδομένων) αποτελεί έναν ακόμη θεματικό άξονα. Η Stéphanie Lagarde στο έργο της ‘Deploiements’ δανείζεται από τα video games και τα λογισμικά εξομοίωσης που χρησιμοποιούνται στην εκπαίδευση για την αντιμετώπιση ταραχών και τις στρατιωτικές επιχειρήσεις, και εξερευνά τους νέους κώδικες επικοινωνίας που αναδύονται. Παρόμοια, ο Clemens von Wedemeyer στο έργο του ‘Transformation Scenario’, σχολιάζει αιχμηρά την ολοένα αυξανόμενη εφαρμογή των νέων τεχνολογιών στο δημόσιο χώρο, καθώς και τις αλλαγές που αυτή συνεπάγεται στην κοινωνική αλληλεπίδραση.
Videonale.17 Prize – Fluentum Collection
Τέλος, το βραβείο Videonale 2019 της συλλογής Fluentum απονεμήθηκε στον Sohrab Hura, για το έργο του ‘The Lost Head & The Bird’. Μια καθηλωτική πολυ-κάναλη προβολή, που αφηγείται ξανά και ξανά την ίδια ιστορία σε διαφορετικές εκδοχές με ολοένα και αυξανόμενη ταχύτητα ροής των φωτογραφιών, που αντανακλούν την κοινωνικοπολιτική βία και τις επιπτώσεις της στη σύγχρονη κοινωνία της Ινδίας.
Videonale.17 – Το Φεστιβάλ
Τα εγκαίνια της Videonale.17 πλαισιώθηκαν από ένα εκτεταμένο πενθήμερο φεστιβάλ με performances, ξεναγήσεις και εργαστήρια ανοιχτά στο κοινό, ομιλίες & πάνελ συζητήσεων. Στο επίκεντρο βρέθηκαν μεταξύ άλλων, ο ρόλος του ντοκιμαντέρ και των δημοσιογραφικών πρακτικών στη σύγχρονη τέχνη, οι πολιτικές ελέγχου και η διαχείριση δεδομένων στις σύγχρονες πόλεις και τον ψηφιακό χώρο.
Καλλιτέχνες
Monira Al Qadiri, Eric Baudelaire, Zanny Begg & Oliver Ressler, Mareike Bernien & Alex Gerbaulet, Andreas Bunte, Shu Lea Cheang, Marianna Christofides, Chto Delat, Mike Crane, Saara Ekström, Nina Fischer & Maroan el Sani, Mahdi Fleifel, Johan Grimonprez, Laura Huertas Millán, Su Hui-Yu, Sohrab Hura, Adam Kaplan & Gilad Baram, Stéphanie Lagarde, Maryna Makarenko, Deimantas Narkevičius, Stefan Panhans, Laure Prouvost, Morgan Quaintance, Maryam Tafakory, Eva van Tongeren, Tris Vonna-Michell, Clemens von Wedemeyer, Andrew Norman Wilson, Tobias Zielony
Kαλλιτεχνική διευθύντρια: Tasja Langenback
Φωτογραφία θέματος: Nina Fischer & Maroan El Sani, Freedom of Movement, 2017 © Nina Fischer & Maroan el Sani und VG Bild-Kunst, Bonn 2019